Inwazja jaszczurów - Karel Čapek (gdzie można przeczytać książkę za darmo .TXT) 📖
Kapitan van Toch to typ bohatera jak z powieści Conrada: łączący w sobie cechy nieco gburowatego mizantropa i nieco infantylnego romantyka. Wiedziony swoistym poczuciem misji cywilizacyjnej, zmieszanym z rozczuleniem czy współczuciem, postanawia pomóc pewnym istotom żyjącym u wybrzeży jednej z wysp w pobliżu Sumatry i sprawić, aby mogły obronić się przed napaściami rekinów. Sytuacja zaczyna rozwijać się zgodnie z prawami powszechnie rządzącymi psychiką ludzką i mechanizmami społecznymi: wkrótce świat staje u progu apokalipsy…
Futurystyczna wizja Karela Čapka była odczytywana jako odpowiedź na drapieżną ekspansję faszyzmu, nacjonalizmu, kolonializmu i kapitalizmu lat 30. Przede wszystkim jednak Inwazja jaszczurów wiele mówi o uniwersalnych problemach ludzkości. Poruszając istotne problemy, pisarz nie traci poczucia humoru i charakterystycznego pogodnego dystansu, właściwego zresztą w ogóle literaturze czeskiej.
Wydana w 1936 r. Inwazja jaszczurów (wcześniej w odcinkach publikował ją dziennik „Lidové noviny” w l. 1935–1936) to nie tylko klasyka światowej powieść fantastycznonaukowej (fantazmatyczne związki ze współczesnym reptilianizmem niech ocenią czytelnicy). Karel Čapek dał w niej również wyraz awangardyzmowi epoki: wykorzystał różne gatunki (depesza, sprawozdanie, reportaż), umieszczając szereg komentarzy również w rozbudowanych przypisach. Tworzy to połączoną dynamicznym montażem całość polifoniczną i błyskotliwą.
- Autor: Karel Čapek
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Inwazja jaszczurów - Karel Čapek (gdzie można przeczytać książkę za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Karel Čapek
4. Pojawili się jednak ludzie, którzy powołując się na swe specjalistyczne wykształcenie, twierdzili, że jeśli sądzić na podstawie zdjęć, nie chodzi o żadne prastare jaszczury, lecz o pewien rodzaj salamander. Jeszcze więksi specjaliści twierdzili, że ten rodzaj salamander nie jest znany uczonym, a więc nie istnieje. W prasie rozgorzała długa dyskusja na ten temat, którą zakończył profesor J. W. Hopkins (Yale University) oświadczeniem, że zbadał przedstawione zdjęcia i uważa je za oszustwo (hoax) albo triki filmowe; że widoczne na nich zwierzęta przypominają nieco salamandrę olbrzymią japońską (Cryptobranchus japonicus, Sieboldia maxima, Tritomegas Sieboldii lub Megalobatrachus Sieboldii), ale nieumiejętnie, wręcz dyletancko podrobioną. W ten sposób cała sprawa została na dłuższy czas zamknięta.
5. Wreszcie, w odpowiednim czasie, Mr Abe Loeb ożenił się z panną Judy. Jego najlepszy przyjaciel Baseball Fred był świadkiem Abe’a na ślubie, który odbył się z wielką pompą, z udziałem wielu ważnych osobistości z kręgów politycznych, artystycznych i innych.
Ludzkie wścibstwo nie zna granic. Ludziom nie wystarczyło, że profesor J. W. Hopkins z Yale University, największy w tym czasie autorytet w dziedzinie gadów, uznał owe zagadkowe stwory za pseudonaukowy humbug i zwykły wytwór fantazji. W prasie fachowej i w gazetach zaczęły się mnożyć wiadomości o pojawieniu się w rozmaitych miejscach Oceanu Spokojnego nieznanych dotąd zwierząt, podobnych do ogromnych salamander. Stosunkowo wiarygodnych danych dostarczały znaleziska na Wyspach Salomona, na wyspie Schouten, na atolach Kapingaramangi, Butaritari i Tabiteuea, dalej na całej grupie wysepek: Nukufetau, Fanufuti, Nukonono i Fakaofo, następnie aż na archipelagu Riau, na Ua Huka, Uapu i Pukapuka. Cytowano opowieści o „diabłach kapitana van Tocha” (głównie w rejonie Melanezji) i o „trytonach panny Lili” (raczej w Polinezji). Gazety uznały, że chodzi prawdopodobnie o różne gatunki podmorskich przedpotopowych monstrów, głównie dlatego, że nastał sezon ogórkowy i nie było o czym pisać. Podmorskie potwory cieszą się u czytelników znacznym powodzeniem. Szczególnie w USA nastała moda na trytony. W Nowym Jorku grano tysiąc razy fabularyzowaną rewię Posejdon z trzystoma najładniejszymi trytonkami, nereidami i syrenami; w Miami i na kalifornijskich plażach młodzież kąpała się w kostiumach trytonów i nereid (tj. trzy sznury pereł i nic więcej), a w środkowych i środkowo-zachodnich Stanach niezwykle urósł w siłę Ruch na rzecz Zwalczania Niemoralności (RZN); doszło przy tym do publicznych manifestacji i kilku Murzynów powieszono, a kilku innych spalono.
Wreszcie w „The National Geographic Magazine” opublikowano biuletyn Wyprawy Naukowej Uniwersytetu Columbia (zorganizowanej dzięki wsparciu finansowemu J. S. Tinckera, zwanego „królem konserw”). Tę relację podpisali P. L. Smith, W. Kleinschmidt, Charles Kovar, Louis Forgeron i D. Herrero, a więc światowe sławy, zwłaszcza w dziedzinie rybich pasożytów, robaków obrączkowanych, biologii roślinnej, orzęsków i mszyc. Oto fragmenty obszernego sprawozdania:
„(...) Na wyspie Rakahanga wyprawa po raz pierwszy napotkała odciski tylnych nóg nieznanej dotąd olbrzymiej salamandry. Odciski są pięciopalczaste, długość palców 3–4 centymetry. Sądząc po ilości śladów, wybrzeże wyspy Rakahanga musi się wprost roić od tych jaszczurów. Ponieważ nie było tam odcisków przednich nóg (z wyjątkiem jednego czteropalczastego, prawdopodobnie młodego osobnika), wyprawa uznała, że te salamandry widocznie poruszają się na tylnych kończynach.
Nadmieniamy, że na wysepce Rakahanga nie ma rzeki ani mokradeł; te jaszczury żyją zatem w morzu i są chyba jedynymi przedstawicielami swego gatunku, którzy zamieszkują środowisko pelagiczne. Wiadomo wprawdzie, że aksolotl meksykański (Amblystoma mexicanum) przebywa w słonych jeziorach, ale o salamandrach pelagicznych (żyjących w morzu) nie znajdujemy wzmianki nawet w klasycznym dziele W. Korngolda Płazy ogoniaste (Urodela), Berlin 1913.
(...) Czekaliśmy do popołudnia, żeby złowić albo chociaż ujrzeć żywy egzemplarz, ale nadaremnie. Z żalem opuszczaliśmy uroczą wysepkę Rakahanga, gdzie D. Herrerze udało się znaleźć piękny nowy gatunek pluskwiaka (...).
Znacznie więcej szczęścia mieliśmy na wyspie Tongarewa. Czekaliśmy na wybrzeżu z bronią w rękach. Po zachodzie słońca wynurzyły się z wody głowy salamander, dosyć duże i lekko spłaszczone. Po chwili płazy wyszły na piasek, posuwając się dosyć zgrabnie na tylnych nogach, kołyszącym się krokiem. Gdy siedziały, miały nieco ponad metr wysokości. Rozsiadły się w szerokim kręgu i zaczęły dziwnym ruchem kręcić górną częścią ciała; wyglądało to, jakby tańczyły. W. Kleinschmidt wstał, żeby lepiej widzieć. Wtedy jaszczury zwróciły ku niemu głowy i na krótką chwilę zupełnie zdrętwiały; potem zaczęły zbliżać się do niego ze znaczną prędkością, wydając syczące i szczekliwe odgłosy. Kiedy były mniej więcej siedem kroków od niego, strzeliliśmy do nich. Gwałtownie rzuciły się do ucieczki i wpadły do morza; tego wieczoru już się nie pokazały. Na brzegu zostały tylko dwie martwe salamandry i jedna z przetrąconym kręgosłupem, wydająca dziwaczne odgłosy, coś jakby „ogod, ogod, ogod”. Później skonała, gdy W. Kleinschmidt otworzył nożem jej klatkę piersiową (...)”.
(Tu następują anatomiczne szczegóły, których my, laicy, i tak byśmy nie zrozumieli; biegłych w tematyce czytelników odsyłamy do cytowanego biuletynu).
„Chodzi więc, jak widać na podstawie przytoczonych danych o typowego przedstawiciela rzędu płazów ogoniastych (Urodela), do których, jak wszystkim wiadomo, należy rodzina salamandrowatych (Salamandridae), obejmująca gatunki traszek (Tritones) i salamander (Salamandrae), oraz rodzina salamander syrenowatych (Ichthyoidea), obejmująca salamandry skrytoskrzelne (Cryptobranchiata) i jawnoskrzelne (Phanerobranchiata). Płaz napotkany na wyspie Tongarewa wydaje się najbliżej spokrewniony z salamandrami syrenowatymi jawnoskrzelnymi. Pod wieloma względami, między innymi swymi rozmiarami, przypomina salamandrę olbrzymią japońską (Megalobatrachus Sieboldii) albo salamandrę amerykańską (Cryptobranchus alleganiensis), zwaną »diabłem błotnym«, ale różni się od nich dobrze rozwiniętymi receptorami i dłuższymi, mocniejszymi kończynami, które pozwalają mu na dość zwinne poruszanie się zarówno w wodzie, jak i na lądzie”.
(Tu następują dalsze szczegóły z zakresu anatomii porównawczej).
„Gdy wypreparowaliśmy szkielety zabitych zwierząt, doszliśmy do najciekawszych ustaleń: że mianowicie szkielet tych płazów pasuje niemal idealnie do kopalnego odcisku szkieletu salamandry, który znalazł na kamiennej płycie z kamieniołomów w Öhningen doktor Johannes Jakob Scheuchzer i który przedstawił w dziele Homo diluvii testis, wydanym w roku 1726. Mniej wtajemniczonym czytelnikom przypomnijmy, że wspomniany doktor Scheuchzer uważał tę skamieniałość za szczątki przedpotopowego człowieka. »Załączony tu wizerunek — pisze — który przedkładam światu naukowemu w postaci pięknego drzeworytu, jest bez wątpienia obrazem człowieka, który był świadkiem potopu na świecie; nie ma tu linii, z których bujna wyobraźnia musiałaby dopiero zbudować coś, co byłoby podobne do człowieka, lecz wszędzie widzimy całkowitą zgodność z poszczególnymi elementami ludzkiego szkieletu i doskonałą symetrię. Skamieniały człowiek ukazany jest tu z przodu; oto pomnik wymarłej ludzkości, starszy od wszystkich nagrobków rzymskich, greckich, ba — nawet egipskich i wszystkich wschodnich razem wziętych«”.
Później Cuvier rozpoznał w odcisku z Öhningen szkielet skamieniałej salamandry, który nazwano Cryptobranchus primaevus albo Andrias Scheuchzeri Tschudi i uważano za gatunek dawno wymarły. Dzięki porównaniu osteologicznemu udało nam się zidentyfikować nasze płazy jako wymarłą rzekomo prehistoryczną salamandrę. Tajemniczy prajaszczur, jak go nazywano w gazetach, to nic innego jak skamieniała skrytoskrzelna salamandra Andrias Scheuchzeri albo, jeśli potrzebna jest nowa nazwa, Cryptobranchus Tinckeri erectus, czyli salamandra olbrzymia polinezyjska.
Pozostaje zagadką, dlaczego ta interesująca salamandra olbrzymia umknęła aż do tej pory uwadze naukowców, chociaż przynajmniej na wyspach Rakahanga i Tongarewa w archipelagu Manihiki występuje nader licznie. Nie wspominają też o niej Randolph i Montgomery w swym dziele Dwa lata na wyspach Manihiki (1885). Tamtejsi mieszkańcy twierdzą, że to zwierzę — które nawiasem mówiąc uważają za jadowite — zaczęło się pokazywać dopiero przed sześcioma czy ośmioma laty. Opowiadają, że „morskie diabły” potrafią mówić (!) i budują sobie w zatokach, gdzie żyją, całe systemy wałów i tam na kształt podmorskich miast. Podobno w ich zatokach przez cały rok woda jest spokojna jak w stawie. Podobno wygrzebują sobie pod wodą wielometrowe nory i korytarze, w których przebywają w ciągu dnia. Podobno w nocy kradną na polach bataty i yamy, i zabierają ludziom motyki i inne narzędzia. Ludzie na ogół ich nie lubią, a nawet się ich boją; w wielu przypadkach woleli przeprowadzić się gdzie indziej. Prawdopodobnie chodzi tu o zwykłe prymitywne przesądy i zabobony, wywołane odpychającym wyglądem i poniekąd ludzkim chodem w pozycji wyprostowanej tych nieszkodliwych wielkich jaszczurów.
Z daleko idącą ostrożnością należy przyjmować także informacje podróżników, według których te jaszczury pojawiają się również na innych wyspach niż Manihiki. Natomiast można bez najmniejszej wątpliwości uznać odcisk tylnej nogi, znaleziony niedawno na wybrzeżu wyspy Tongatapu, który opublikował Capt. Croisset w „La Nature”, za ślad Andriasa Scheuchzeri. To odkrycie jest szczególnie ważne dlatego, że łączy występowanie owych płazów na Manihiki Islands z obszarem australijsko-nowozelandzkim, gdzie zachowało się tak wiele pozostałości rozwoju prastarej fauny. Przypomnijmy zwłaszcza „przedpotopowego” jaszczura hatterię czyli tuatara, do dziś żyjącego na Stephens Island. Na tych osamotnionych, na ogół słabo zaludnionych i cywilizacją prawie nieskażonych wysepkach mogły sporadycznie zachować się resztki gatunków zwierzęcych gdzie indziej już wymarłych. Do kopalnego jaszczura hatterii dołączyła teraz, dzięki panu J. S. Tinckerowi, przedpotopowa salamandra. Poczciwy doktor Johannes Jakob Scheuchzer dożyłby teraz wskrzeszenia swego Adama z Öhningen...
Ten biuletyn naukowy wystarczyłby niewątpliwie do tego, by w pełni objaśnić problem zagadkowych morskich stworzeń, o których tyle już mówiono. Niestety, równocześnie z nim ukazała się praca holenderskiego badacza van Hogenhoucka, który zaszeregował te skrytoskrzelne salamandry olbrzymie do rodziny salamandrowatych, pod nazwą Megatriton moluccanus, i rozszerzył ich występowanie na holendersko-sundajskich wyspach Dżilolo, Morotai i Ceram. Oprócz tego pojawił się raport francuskiego uczonego dr. Mignarda, który określił je jako typowe salamandry, wyznaczył im pierwotne siedziby na francuskich wyspach Takaroa, Rangiroa i Raroia i nazwał je po prostu Cryptobranchus salamandroides. Natomiast H. W. Spence rozpoznał w nich nową rodzinę Pelagidae, rdzennie zamieszkującą Wyspy Gilberta, i wprowadził ją do świata nauki pod nazwą rodzajową Pelagotriton Spencei. Mr Spence’owi udało się dostarczyć jeden żywy egzemplarz do londyńskiego zoo, gdzie stał się przedmiotem dalszych badań, z których wyłonił się pod nazwami Pelagobatrachus Hookeri, Salamandrops maritimus, Abranchus giganteus, Amphiuma gigas i wieloma innymi. Niektórzy uczeni twierdzili, że Pelagotriton Spencei jest tożsamy z Cryptobranchus Tinckeri i że salamandra Mignarda to nic innego tylko Andrias Scheuchzeri. Wynikło wokół tego wiele sporów o pierwszeństwo i inne czysto naukowe problemy. Doprowadziły one do tego, że w końcu przyrodoznawstwo w każdym kraju miało swoje własne salamandry olbrzymie i jak najzajadlej zwalczało naukowo salamandry olbrzymie innych krajów. Dlatego też w tej całej aferze z jaszczurami nie osiągnięto pod względem naukowym ostatecznego porozumienia i nie wyjaśniono definitywnie sprawy płazów.
Stało się to któregoś czwartku, kiedy londyńskie zoo było zamknięte dla publiczności. Pan Thomas Greggs, strażnik w pawilonie jaszczurów, czyścił baseny i terraria swych podopiecznych. Był zupełnie sam w oddziale płazów, gdzie wystawiono salamandrę olbrzymią japońską, amerykańskiego „diabła błotnego”, Andriasa Scheuchzeri i mnóstwo drobnych traszek, jaszczurek, aksolotlów, syren, odmieńców jaskiniowych, żebrowców i innych odmieńcowatych. Pan Greggs uwijał się ze szmatą i miotłą, pogwizdując sobie Annie Laurie27. Nagle ktoś za nim skrzeczącym głosem powiedział:
— Zobacz, mamusiu!
Pan Thomas Greggs obejrzał się, ale nikogo tam nie było; tylko diabeł błotny mlaskał w swoim mule, a wielki czarny jaszczur, ten Andrias, opierał się przednimi łapkami i kręcił tułowiem. „Coś mi się wydawało” — pomyślał pan Greggs i dalej zamiatał podłogę, aż świszczało.
— Popatrz, jaszczur! — odezwało się za nim.
Pan Greggs odwrócił się szybko; czarny płaz patrzył na niego, mrugając dolnymi powiekami.
— Brr, ten jest obrzydliwy — powiedział nagle. — Chodźmy stąd, kochanie.
Pan Greggs otworzył usta ze zdziwienia.
— Co?
— Nie gryzie? — zaskrzeczał płaz.
— Ty... ty umiesz mówić? — wyjąkał pan Greggs, nie wierząc własnym zmysłom.
— Ja się go boję — wyrzucił z siebie jaszczur. — Mamusiu, co on jada?
— Powiedz dzień dobry — wykrztusił zdumiony pan Greggs.
Płaz zakręcił tułowiem.
— Dzień dobry — zaskrzeczał. — Dzień dobry. Dzień dobry. Mogę mu dać ciastko?
Pan Greggs sięgnął zmieszany do kieszeni i wyciągnął kawałek bułki.
— Na, tu masz.
Jaszczur wziął bułkę do łapki i zaczął ją próbować.
— Popatrz, jaszczur — chrząkał zadowolony. — Tatusiu, czemu jest taki czarny? — Nagle zanurzył się w wodzie i wystawił tylko głowę. — Dlaczego jest w wodzie? Dlaczego? Hu, ten jest obrzydliwy!
Pan Greggs drapał się zdumiony po karku. „Aha, on powtarza to, co usłyszy od ludzi”.
— Powiedz Greggs — spróbował.
— Powiedz Greggs — powtórzył jaszczur.
— Pan Thomas Greggs.
— Pan Thomas Greggs.
— Dzień dobry panu.
— Dzień dobry panu. Dzień dobry. Dzień dobry panu.
Wydawało się, że płaz nie może nacieszyć się mówieniem, ale Greggs nie wiedział, co jeszcze mu powiedzieć. Pan Thomas Greggs nie był człowiekiem zbyt elokwentnym.
— Teraz się zamknij — powiedział — a jak skończę, będę cię uczył mówić.
— Teraz się zamknij — zamruczał jaszczur. — Dzień dobry panu. Popatrz, płaz. Będę cię uczył mówić.
Jednakże dyrekcja zoo niechętnie patrzyła na to, że strażnicy uczą swe zwierzęta jakichś sztuczek. Słoń
Uwagi (0)