Dzieci szatana - Stanisław Przybyszewski (gdzie za darmo czytać książki .txt) 📖

na baczności. Jeżeli pan ma co do czynienia z ratuszem, niech pan panuje nad swą gorączką... Wyobrażał pan sobie, że Bóg wie, jak zręcznie pan cały plan ułożył, a począł się pan skradać z nieporównaną ostrożnością przez miejsca, na których całe miasto może pana widzieć... Ale pan przyjdzie albo ja przyjdę...

Wypchnął prawie Wrońskiego za drzwi.

Wroński utracił zupełnie władzę nad sobą. Chciał wrócić i usiąść znowu na sofie, ale rozmyślił się i poszedł.

Nagle wyszedł Ostap ze światłem. Sprowadził go po schodach, otworzył bramę i zamknął ją za Wrońskim.

Obydwaj nie przemówili ani słowa.

V

Ostap wrócił na górę, postawił lampę na stole i położył się na sofie. Nigdy jeszcze nie czuł się tak bardzo smutnym i opuszczonym. Doznawał strasznego bólu osamotnienia, nie mógł pojąć, że w ogóle cośkolwiek wokół niego istnieje. Był zupełnie złamany i zgnębiony.

Pogrążył się w ponurych myślach.

Tak, nie ma chyba na całym świecie człowieka, do którego by nie czuł nienawiści! Świat cały i ludzie nie istnieli dla niego... Cóż by zresztą mógł mieć z nimi do czynienia? Dlaczegóż nie ma tego uczynić, czego oni od niego się domagają? Czuł, że z równą obojętnością potrafiłby zamordować Gordona, jak i dopuścić się kradzieży w kasie miejskiej...

He, he... Ten ostatni czyn wzbudzi jednak więcej gniewu w społeczeństwie! Gdybym zamordował Gordona, oddałbym ludzkości przysługę.

No tak!

Zauważył, że co chwila myśli swe przerywał tępym wykrzyknikiem: „no tak!”.

Nagle zadrżał. Przejmujący do głębi niepokój pozbawił go przytomności. Biegał jak szalony po pokoju. Wydawało mu się, że koniecznością naglony musi o czymś myśleć, przed czym czuje strach nieokreślony.

Jakby wybawienie przyszła mu myśl do głowy, że był przecież zaproszony do burmistrza.

Właściwie nie miał zamiaru pójść tam, ale teraz czuł się z tego zaproszenia niemal szczęśliwym60.

Dopiero jedenasta godzina. Może jeszcze iść, zupełnie spokojnie.

Począł się zastanawiać, głęboko zamyślony. Dlaczegóż właściwie nie miałby pójść? Noc całą zabije w ten sposób, a to przecież najlepiej! Tak, to najlepiej! To nawet jest teraz dla niego dobrodziejstwem!

W zamyśleniu zeszedł ze schodów, stał jednak znowu przez długą chwilę, zanim otworzył bramę.

Czy może lepiej wrócić? Cóż będzie robić tam u tego głupiego burmistrza?

Ale przerażające uczucie osamotnienia gnało go naprzód. Tam będzie przynajmniej światło, będzie słyszał gwar rozmowy ludzi, tych głupich, dziwacznych ludzi!

Z daleka już widział dom burmistrza w świątecznym oświetleniu.

Gordon był naturalnie w liczbie gości!

— He, he, Gordon gościem swego wuja.

Zaśmiał się szydersko61.

— No! kochany wujaszek doczeka się pięknej pociechy ze swego siostrzeńca... ha, ha, ha...

Gdy wszedł, zauważył grupę kilku panów zawzięcie ze sobą rozprawiających. Burmistrz był bardzo wzburzony i gwałtownie wymachiwał rękami.

— Ach — otóż i pan Ostap. Dlaczegóż tak późno?

Ostap przepraszał, a burmistrz serdecznie ściskał jego ręce.

— Właśnie mówiliśmy o panu. Mój siostrzeniec Gordon...

— Ależ, daj spokój kochany wuju — Gordon uśmiechnął się — Ostap wie doskonale, jakie mam o nim zdanie.

— Tak, tak, naturalnie! Przecież jesteście najlepszymi przyjaciółmi. Szczęście to dla naszego miasta, że taką młodzież potrafiło sobie, że tak powiem, wychować...

Burmistrz dobrodusznie poklepał obu po ramionach.

Wszyscy zebrali się około młodego księdza, który nie posiadał się z oburzenia.

— Tak, tak, moi panowie! — wskazywał na kartę zadrukowanego papieru. — Widzicie! oto ta wstrętna agitacja... W tysiącach egzemplarzy rozrzucono tu, po całym mieście tę odezwę... A zawiera ona najbezwstydniejsze kłamstwa, jakie kiedykolwiek czytałem... To hańba — to, to... Słuchajcie tylko! List otwarty do robotników przez kapłana z ducha bożego, ks. Ściegiennego. Wiecie zapewne, że ten nieszczęśliwy, zbłąkany człowiek wysłany został przez rząd rosyjski na Sybir... Tam też umarł przed dawnym już czasem... A teraz to łajdactwo fałszuje jego nazwisko... Posłuchajcie tylko dalej... Najbezwstydniejsze, najzuchwalsze podżeganie do nienawiści klasowej. Podburzają wprost lud roboczy do gwałtów i rozbojów... Robotnicy przemocą zdobyć sobie powinni to, co im się należy, nie cofać się przed żadnym środkiem, aby swych wyzyskiwaczy — mowa tu naturalnie o nas — raz na zawsze zgnieść i zgnębić... Księży nazywają tu kłamcami i darmozjadami, którzy robotników, jakby na rzeź, prowadzą w ręce nienasyconego kapitalizmu... Wystawcie sobie panowie, że te łotry z całą bezczelnością przysyłają mi to pocztą! Zresztą co dzień niemal otrzymuję listy anonimowe, w których grożą mi śmiercią i gwałtem, jeżeli nie zaprzestanę zwalczać tego zwierzęcego wyrodzenia się naszego społeczeństwa...

Odezwa przechodziła z rąk do rąk.

— To bardzo niezręczna robota agitacyjna — zauważył Gordon obojętnie. — Nie sądzę, by choć jeden jedyny robotnik mógł ponieść z powodu tego świstka jaką szkodę na duszy.

— Pan nie docenia jego skutków — ksiądz mówił z wielkim zapałem — pan stanowczo ich nie docenia. Im więcej proste, grube są środki, tym większa ich skuteczność. Odezwę tę wszędzie poprzylepiano. Ja sam zdarłem ją dzisiaj z bramy kościelnej.

— Tak, nie ulega kwestii, że szczególniej nasze miasto jest dotknięte tą zarazą... Na każdym kroku człowiek się z tym spotyka — zauważył jakiś młody adwokat.

Burmistrza ogarnęło przerażenie.

— No i cóż tu robić? Rozważcie tylko panowie, jak naprawdę rzeczy stoją. Należałoby przypuszczać, że w mieście o dziesięciotysięcznej ludności wszystkie stosunki tak są dokładnie znane, że bez trudu można by schwytać agitatorów... A tymczasem! Nikt nie widział winowajcy, raczej winowajców!

— Z zewnątrz nic nie dochodzi — zauważył poczmistrz. — Wszystkie podejrzane przesyłki kazałem otwierać.

Burmistrz zupełnie wyczerpany ocierał sobie pot z czoła.

— Jestem zrozpaczony, moi panowie. Lud podżegany i buntowany z dnia na dzień staje się zuchwalszym. Powołują się już na wynagrodzenie robotników w Szwajcarii. Lada dzień robotnicy porzucą warsztaty... Nie mają już szacunku dla przełożonych, dla religii, nie mają bojaźni przed karą... Wczoraj jakiś robotnik szpadlem roztrzaskał głowę dozorcy... Teraz znów przebąkują o wielkim strejku62 w cukrowni...

Burmistrz jęknął i usiadł, nie wiedząc, co czynić. Całe towarzystwo zdawało się żywić głębokie współczucie dla jego strapienia. Dopiero po chwili ksiądz przerwał pełną skupienia ciszę.

— Nawet młodzież w szkole podlega zgubnym wpływom zarazy. Co najmniej jedna czwarta część tych smarkaczy zarażona ateizmem. Najzuchwalszych wypędzono, reszta ostrożniejsza. Ale i tak wiem, że kilka egzemplarzy Büchnera63, Straussa64 i Renana65 przechodzi z rąk do rąk... Trudno sobie nawet wyobrazić, jakie te młokosy stawiają mi pytania z bezczelnie niewinną miną... No, ale ja pierwej nie spocznę, aż odłączę kozły od owiec66!

— To jednak rzecz dziwna — rzekł Gordon — że niczego o źródłach agitacji dowiedzieć się nie można. Przecież ci burzyciele w ogóle bardzo głupio i niezręcznie zabierają się do rzeczy.

— W ogóle — tak! — adwokat przybrał minę bardzo poważną.

— Zechce pan jednak zwrócić na to uwagę, że prawdopodobnie mamy tu do czynienia z bardzo wytrawnymi i zręcznymi złoczyńcami. Przypuszczam, że tu w mieście jest kilku agitatorów, przebranych dla niepoznaki za robotników. Naturalnie umieją się oni doskonale maskować. Ja bym szukał winowajców właśnie między najgłupszymi na pozór robotnikami.

— Tak, tak, to pomysł znakomity — zawołał Gordon.

— Ci właśnie głupi i najgłupsi robotnicy — ciągnął dalej adwokat — odbierają odezwy na z góry umówionych miejscach i niepostrzeżenie dalej je rozszerzają. Kazałem sobie przynieść metryki wszystkich robotników, niestety jednak nic z tego dowiedzieć się nie można. To hołota, ze wszystkich krajów zebrana...

Przyniesiono stoliki do kart.

Ostap przeszedł do drugiego pokoju. Zobaczył Helę i Polę obok siebie. Rozmawiały i śmiały się wesoło. Hela jednak zdawała się czekać na Ostapa, gdyż zaraz podeszła do niego.

— Słyszałam, że ciężko zapadłeś po tym wypadku u mnie.

— Nie! Nie byłem chory. To był jeden z tych zwyczajnych ataków, które ostatnimi czasy przechodziłem.

Nagle opanowała Ostapa nieprzezwyciężona chęć ziewania, przemógł się jednak z największym wysiłkiem. Zresztą był bardzo roztargniony i ciągle szukał czegoś oczyma.

— Nigdy cię jeszcze takim nie widziałam — rzekła Hela. — Co ci jest?

— Mnie?... Nic! Jestem tylko bardzo zmęczony...

Spojrzał na nią obojętnie przygasłym wzrokiem.

— Tak w rzeczy samej! Nie gniewajcie się na mnie z powodu mej ostatniej wizyty. Mam nadzieję, że zrozumiałaś moje chorobliwe podniecenie...

Milczał przez chwilę.

— Zresztą już cię nie kocham — rzekł nagle i ziewnął.

Nagle spojrzał na nią z przestrachem.

— Czy co powiedziałem?

Hela patrzyła na niego z rosnącym zdziwieniem.

— Idź do domu — nagliła. — Jesteś przecież chory. Jesteś blady, jak ściana.

— Jestem blady?

Spojrzał na nią nienawistnie, roześmiał się, odwrócił się od niej i usiadł w kącie.

Hela patrzyła za nim drżąca i pomieszana.

Ogarnęła go wściekłość. Zbliżył się do niej i szepnął złośliwie.

— Idź do Gordona. Stoi tam i czeka na ciebie.

Usiadł znowu i z roztargnieniem patrzył na gości. Nie widział nawet, że Gordon podszedł do niego i potrącił go z niespokojem67.

— Idź do domu. Chwiejesz się! — Gordon był bardzo niespokojny. — Chcę ci coś bardzo ważnego powiedzieć. Czekaj na mnie u Paetzla. Przyjdę najdalej za godzinę. Powiedz, że ci się słabo zrobiło i że musisz iść do domu.

Ostap złośliwie patrzył na Gordona. Nie odpowiedział ani słowa, ale po chwili wstał i wyszedł.

Doznawał uczucia, jak gdyby całe niebo spadło na niego i przygniotło go swoim ciężarem... uczucia śmiertelnej apatii.

Wreszcie wszystko mu było obojętnym.

Przez chwilę przypatrywał się jeszcze grze, chodził od jednego do drugiego, skoro zaś spostrzegł, że nikt na niego uwagi nie zwraca, wyszedł.

Gordon obserwował go niepostrzeżenie.

— Dlaczego go stąd wyprawiłeś? — usłyszał nagle szept Heli. Oczy jej błyszczały z trudem powstrzymywaną wściekłością.

— Niezdrowo dla niego przebywać koło ciebie.

Zaśmiał się cicho i spojrzał na nią przelotnie.

— Jest chory — dodał po chwili — jest daleko bardziej chory, niż przypuszczasz. Przestał się lękać, a to najniebezpieczniejsza choroba.

Nagle spojrzał na nią uważnie.

— Dlaczego mnie nienawidzisz? — zapytał. — Wyrządziłaś mi krzywdę, jaką w ogóle mężczyźnie wyrządzić można...

Odstąpił na bok, by nie stać w drodze tańcującym.

— Pokrzyżowałaś wszystkie moje plany co do Poli... U niej znaleźć mogłem spokój... Ty uczyniłaś to wszystko, a przecież nie mam do ciebie nienawiści...

Spojrzał na Polę stojącą przy drzwiach i wpatrującą się w niego z chorobliwym, bolesnym, namiętnym uśmiechem.

Gordon zmieszał się. Głębokie uczucie litości przejęło jego duszę. Nigdy jeszcze widok Poli większego na nim nie sprawił wrażenia. Z wściekłością zwrócił się do Heli.

— Dlaczego zatrułaś duszę tego dziecka? Dlaczego złamałaś jej życie? Czy na tyle jesteś samicą, że to zrobić musiałaś?

Hela patrzyła na niego przez cały czas osłupiałym wzrokiem, nie mówiąc ani słowa. Nagle jednak wzruszyła ramionami i rzekła pogardliwie:

— Nudny gaduła!

Gordon skłonił się uprzejmie, odwrócił się i podszedł do Poli.

Pola bez przerwy wpatrywała się w jego oczy, nieufnie, odpychająco.

— Posłuchaj Pola, gdy będziesz wychodzić, pozwól mi sobie towarzyszyć. Mam ci coś bardzo ważnego do powiedzenia.

— Nie chcę iść z panem. Nie chcę z panem mówić.

— Musisz!

Spojrzał na nią przeszywającym wzrokiem.

— Musisz! Nie będę ci się już więcej narzucał. Już nigdy. Ale tym razem jeszcze — a jeśli sobie tego życzysz, będzie to raz ostatni...

Dźwięk jego głosu brzmiał prawie błagalną prośbą. Widział, że twarz jej z lekka zadrgała, a usta się ściągnęły, jak gdyby u dziewczynki, która lada chwila płaczem wybuchnie.

— Błagam cię, Pola — mówił gorąco i namiętnie — muszę z tobą mówić.

Nerwowo poczęła się bawić wachlarzem, nagle jednak opanowała się i podeszła do grupy kilku młodych panienek, żywo ze sobą rozmawiających, wśród wybuchów śmiechu.

Właśnie była długa przerwa w tańcu.

Gordon posmutniał i zbladł. Bezmyślnie patrzył w salę, ale naraz napotkał oczy Heli, wpatrującej się w niego ze złośliwą wściekłością.

Przeszedł do drugiego pokoju i usiadł obok swego wuja, który przyjaźnie do niego się uśmiechnął: dostał właśnie bardzo dobre karty.

Wtem usłyszał spazmatyczny śmiech. Powstało wielkie zamieszanie, kilka panien przybiegło z krzykiem... Zerwał się z miejsca: zobaczył Polę na kanapie wijącą się w histerycznym śmiechu, który wnet przeszedł w przytłumione, przerwane łkanie.

Gordona ogarnęło straszliwe przerażenie. Wziął Polę na ramiona, chwycił podaną sobie przez kogoś szklankę wody, dał jej do picia i zwilżył jej czoło i skronie.

Pola zagryzła wargi. Zdawało się, że wysiłkiem rozpaczy pragnie powstrzymać nowy atak. Wkrótce jednak zrobiło się jej lepiej.

— Odwiozę pannę Polę w swych sankach do domu — rzekł stanowczo.

Było mu zupełnie obojętnym, co ludzie o jego stosunku do Poli pomyśleć mogą.

Pola ze zdumieniem spojrzała na niego, nie miała jednak odwagi się sprzeciwiać.

Nikt zresztą nie zrobił żadnej uwagi, tylko Hela stała blada jak chusta.

Gordon czuł, że śledziła chciwie każde jego poruszenie, ale unikał jej wzroku.

VI

Pola poddała się zupełnie woli Gordona. Zaniósł ją do sanek, czuła, jak ją otula futrem, z apatyczną ciekawością patrzyła, jak sanki z szybkością strzały ruszyły z miejsca, widziała, że wyjeżdżają za miasto, ale była zupełnie bezsilną i znękaną. Na samą myśl, że ma wypowiedzieć choćby jedno słowo, doznawała przenikliwego bólu.

Gordon z nerwową wściekłością smagać począł konie. Nie wiedział, dlaczego ją wiezie do swego domu, ulegał tylko bezwolnie głuchemu wewnętrznemu popędowi.

Krótka przestrzeń wydała mu się niesłychanie długą i męczącą. Drżał z niecierpliwości, nie mógł doczekać się przybycia na miejsce.

Myśli jego plątały się, doznawał uczucia, że po raz pierwszy w życiu