Momenty wychowawcze - Janusz Korczak (jak czytać książki online za darmo txt) 📖

Dziesiąty dzień.

Awantura i pojednanie.

Walenty dyżuruje. Nalewam Stefanowi herbatę.

— Co pan mi nalał tylko pół szklanki?

— Żebyś nie rozlał na stole.

— Ee, ja sobie doleję.

Nie odpowiadam. Dolał, postawił szklankę, a podczas tego, gdy się przeciskał między ławką i stołem, stół zachwiał się — sporo herbaty się rozlało. Zmieszał się. Idzie — przynosi ścierkę.

Mówię głosem spokojnym, ale stanowczym:

— Proszę cię, Stefan, żebyś nic nie brał z rzeczy pana Walentego, bo on tego nie lubi.

— Ja chciałem wytrzeć.

— A skąd wiesz, może to ścierka do szklanek?

Skonfudowany odnosi ścierkę. — Uchylam stół, a resztę wycieram bibułą. Stefan milczy, wreszcie głosem niepewnym — na próbę:

— Dlaczego na tym szkle (od lamp) jest H. S.?

— Pewnie to są pierwsze litery imienia i nazwiska fabrykanta.

Zadaje szereg pytań — oznaczają one:

— Ot, rozmawiamy sobie. Tamto już zapomniane. Kto by tam o takim drobiazgu pamiętał?

A przecież pamiętał. Wieczorem:

— Ja naleję herbatę — dobrze?

— Dobrze.

Mnie nalewa pełną szklankę, a sobie niewiele więcej, niż połowę.

— Niech pan przytrzyma — mówi, przeciskając się za stół. — Teraz się nie wylało już.

Gdyby nie oczy, opisałbym dokładnie — opuściłem szereg szczegółów. Rano po herbacie powiedział: dziękuję — podał mi ręcznik. Przeprosił nie słowami, ale czynami.

Dziecko obserwuje siebie, analizuje swe czyny. My tylko tej pracy nie dostrzegamy, bo nie umiemy czytać między wierszami jego od niechcenia rzucanych zdań. Chcemy, żeby nam się dziecko zwierzało ze wszystkich myśli i uczuć. Sami niezbyt skłonni do zwierzeń, nie chcemy, czy nie umiemy zrozumieć, że dziecko jest wiele wstydliwsze, drażliwsze, czulsze na brutalne śledzenie jego duchowych drgnień.

— Ja się dziś nie modliłem — mówi Stefan.

— Dlaczego?

— Zapomniałem (Pauza). Jak się rano umyję, to potem zaraz się modlę, a jak się nie myć, to się modlić zapomina.

Nie myje się z powodu świerzby81.

Sprawia mu trudność forma: pan.

— Zgadnij pan — poczekaj pan — nie mów pan — obok: niech pan zgadnie.

To znów.

— Pan by sobie pisali, a ja gadam i panu przeszkadzam.

Sprawę sanek omówię w tej generalnej rozmowie. — Niezadługo zapewne i śniegu nie będzie. I dobrze się stało, że nie zrobiłem mu uwagi. Oto tajemnica jego zaniedbania:

— Tak się bałem w warstacie82, żeby majster nie poczuł maści. Jak on tu, to ja zaraz na drugi koniec. A rano woziłem się sakami, żeby się wywietrzyć.

Dwa przytułkowe zwyczaje:

Stefan śmieje się cicho, zasłaniając usta.

— Dlaczego nie chcesz się głośno śmiać?

— Bo to nieładnie, pani mówiła.

— Może dlatego, że tam dużo dzieci, to byłby hałas...

Drugie: codziennie zostawiał na stole kawałek obwarzanka i na dnie trochę herbaty. Widocznie coś się w tym kryje.

— Powiedz, Stefek, dlaczego ty zawsze zostawiasz?

— Nie, ja zjadam.

— Słuchaj, synuś, jeżeli nie chcesz powiedzieć, dlaczego, to nie mów. Czasem nie chce się czegoś powiedzieć (prawo do tajemnicy!). Ale ty zostawiasz.

— Ee, bo mówią, że jak wszystko zjadać, to tak wygląda, jakby kto cały rok nic nie jadł.

Widząc, że i to przyszło z trudnością, nie nalegałem więcej. Mimo woli go uraziłem. I mnie byłoby przykro, gdybym coś zrobił dla pochwalenia się znajomością form towarzyskich i przekonał się nagle, że to wcale do dobrego tonu nie należy.

Naśladownictwo.

— Proszę pana, ja chcę pisać duże K tak, jak pan pisze.

W Domu Sierot wiele dzieci przejmowało niektóre moje litery. Te litery, używane przez dorosłych, są lepsze, wartościowsze. Pamiętam, jak długo biedziłem się, by nauczyć się pisać duże W tak, jak ojciec pisał na kopertach w adresie: Wielmożny. Sądziłem, że zaimponuję nauczycielce, a spotkałem się z szorstką odprawą:

— Jak będziesz tatusiem, będziesz mógł pisać, jak chcesz.

Dlaczego? Co jej to szkodzi? Co w tym złego? Byłem zdziwiony i urażony...

Dziś podczas dyktanda przyszedł felczer z papierami. Nie zauważyłem, że Stefan uważnie patrzy, jak ja piszę. A patrzył: bo po wyjściu felczera sam zaczął pisać tak prędko, że nawet marzyć nie można było, by to potem odczytać.

Jako nauczyciel, mam tylko trzy wiersze karygodnie niestarannego pisma, jako wychowawca — mam bardzo subtelny odruch buntu przeciw własnej niedoskonałości:

— Chcę pisać tak prędko, jak ty, chcę być do ciebie podobny.

A no — spróbujemy:

— Patrz, chłopak, coś ty tu nabazgrał. Blam... dziam... bram... Dlaczego te trzy wiersze tak ci się nie udały?

— Nie wiem (uśmiech zażenowania).

— Może zmęczony już byłeś?

— Nie byłem zmęczony.

Nie chce kłamać, a nie może powiedzieć prawdy.

Sprawdzaliśmy postępy w biegłości czytania. Ponieważ czytamy teraz książkę z drobniejszym drukiem, trzeba było liczyć litery.

— Tam było 37 wierszy po 17 liter — to znaczy 629 liter. Czytałeś je 210 sekund, więc 3 litery na sekundę. A tu jest 65 wierszy po 27 liter w wierszu — przeczytałeś je w sześć i pół minut. Więc prawie 5 liter czytasz w sekundę.

Nie zrobiło to na nim wielkiego wrażenia, choć ciekawie przyglądał się moim wyliczeniom.

Przed zaśnięciem.

— Pocałować cię na dobranoc?

— A bo ja święty?

— Czy tylko...

— Albo ksiądz — albo co?

Lubię, kiedy w czytaniu spotykają się łatwe wyrazy:

— Zawołała, zadowolona, zapaliła.

Gniewają mnie:

— Troszcząc się... dżdżysty dzień...

Zadanie łatwe; trudniejsze już rozwiązywał — a teraz plącze się — myli. Kie licho?

— O, proszę pana — tu krosteczka.

— Gdzie?

— O tu — pokazuje na szyi. — Czy to nie świerzba?

— Nie, jutro się wykąpiesz i będziesz zdrów.

I już bez przeszkód idzie arytmetyka.