Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III - Jędrzej Kitowicz (złota biblioteka txt) 📖
Krótki opis książki:
Dzieło Jędrzeja Kitowicza cenione jest przede wszystkim za realistyczne i szczegółowe oddanie życia epoki polskiego baroku. Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III to prawdziwe „zwierciadło na gościńcu”, ustawione tak, by odbijać codzienność zdarzeń na ulicach miast, wiejskich drożynach — ale także w budynkach prywatnych i publicznych.
Jędrzej Kitowicz przez zaczarowane drzwi swej opowieści wprowadza w samo sedno dawnej Polski — będącej w punkcie jednocześnie bujnego rozkwitu i w przededniu nieuniknionego upadku. Jak słusznie zauważono o autorze we wstępie do Opisu obyczajów: „Nie osądza on ludzi i obyczajów, ale po prostu wchodzi w sam środek społeczeństwa, towarzyszy mu na każdym kroku: uczy się w szkole, ćwiczy się w palestrze, rozgląda się po dworach i pałacach, biesiaduje, politykuje, podpatruje garnki i sypialnie, ubiera się z księżmi, panami, wojskowymi i kobietami, zachodzi do kościołów i klasztorów, bywa na kapitułach, jeździ po odpustach, zdradza zabawy i zachcianki, gra w karty, prawi o dygnitarzach, przypatruje się mieszczanom i chłopom — słowem nic nie uchodzi jego bystrej a życzliwej ciekawości; wszystko zaś odtwarza z taką prawdziwością i jasnością, że pozwala nam ciągle patrzeć na przedziwnie wierne, a zawsze bardzo ciekawe obrazy i obrazki. Pośrednio potwierdza on szczegóły, przez innych podawane, ale inaczej je naświetla i znacznie więcej widzi, a widzi tak, że my z nim patrząc mamy przed sobą nie tyle opis rzeczy i ich osąd, ale niejako rzeczy same”.
Tekst niestety nie zachował się w całości: „brak początku rozdziału pierwszego i końca rozdziału dziewiętnastego, prawdopodobnie ostatniego, w którym pisze o chłopach. Według zapowiedzi podanej na końcu rozdz. III, pozostali jeszcze Żydzi i Cyganie”.
Opracowanie redaktorskie pomyślane zostało tak, aby nie mnożyć niepotrzebnie objaśnień, uwspółcześnić tekst poboczny (wstęp i przypisy źródła), natomiast zachować melodię i koloryt barokowego języka tekstu głównego, tj. dzieła Jędrzeja Kitowicza. Przystosowane jedynie w niezbędnym zakresie do przyjętych standardów WL erudycyjne, obszerne przypisy autorstwa dr. UJ Michała Janika stanowią podstawę tego opracowania.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Jędrzej Kitowicz
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III - Jędrzej Kitowicz (złota biblioteka txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jędrzej Kitowicz
[przypis redakcyjny]
334. rokieta (z łac.) — rodzaj komży, noszonej przez wyższe duchowieństwo. [przypis redakcyjny]
335. komża (z łac.) — biała koszula, wkładana na odzież przez księży. [przypis redakcyjny]
336. opat (z gr., za pośr. niem. Abt) — przełożony zakonu, zwany także przeorem (łac. prior). [przypis redakcyjny]
337. saraceńskich — mahometańskich. [przypis redakcyjny]
338. oraz (daw.) — także. [przypis edytorski]
339. paludament — płaszcz starożytnego kroju. [przypis redakcyjny]
340. laikowie — [w źródle lajkowie] (tak stale w wyd. poznańskim); [laicy:] niewyświęceni na księży. [przypis redakcyjny]
341. porządkiem wspacznym — wbrew zwykłemu porządkowi. [przypis redakcyjny]
342. kameduli — [nazwa] od miejscowości Camaldoli we Włoszech: zakonnicy zmienionej reguły św. Benedykta. [przypis redakcyjny]
343. erem (z gr.) — pustelnia, samotnia. [przypis redakcyjny]
344. szkaplerz — szeroki pas z tyłu i z przodu habitu zakonnego. [przypis redakcyjny]
345. rezydencji — siedzibie, mieszkaniu. [przypis redakcyjny]
346. po każdym ingresie — po każdym zgromadzeniu uczestników nabożeństwa. [przypis redakcyjny]
347. pawiment — [B.lp] posadzkę. [przypis redakcyjny]
348. staja a. stajanie — daw., starop. miara długości (przede wszystkim drogi, odległości do przebycia: dystans, po przebyciu którego koń musi stanąć, zatrzymać się na odpoczynek); równa 84 łokciom, czyli ok. 134 m, jednakże w praktyce (zależnie od epoki i obszaru geogr.) licząca od 100 do 1000 m. [przypis edytorski]
349. kartuzi — [nazwa] od miejscowości Carthusia: zakonnicy surowej reguły św. Brunona. [przypis redakcyjny]
350. mszą — daw. forma B.r.ż.; dziś (na) mszę. [przypis edytorski]
351. medytacją — rozmyślanie. [przypis redakcyjny]
352. wyszły czas — przeszły czas, przekroczony czas. [przypis edytorski]
353. memento mori (łac.) — pamiętaj na śmierć, [dziś: pamiętaj o śmierci]. [przypis redakcyjny]
354. konwersują — rozmawiają. [przypis redakcyjny]
355. melancholia — przygnębienie umysłowe. [przypis redakcyjny]
356. communitatis (łac.) — wspólnoty, zgromadzenia. [przypis redakcyjny]
357. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo. [przypis edytorski]
358. wypolerowali — wydoskonalili. [przypis redakcyjny]
359. monastery — domy zakonne. [przypis redakcyjny]
360. składały prowincją — tworzyły prowincję. [przypis edytorski]
361. beneficia curata (łac.) — duszpasterstwa. [przypis redakcyjny]
362. Starzeński, Michał Franciszek (1715–1779) — ur. jako Łukasz herbu Lis; benedyktyn, opat lubiński, autor pism teologicznych. [przypis edytorski]
363. kuratorów — [B.lm:] opiekunów, dozorców. [przypis redakcyjny]
364. cystersi — od miejscowości Cistercium, fr. Citeaux, pod Dijon we Francji. [przypis redakcyjny]
365. krucjaty — wyprawy krzyżowej. [przypis redakcyjny]
366. dla czego — dziś: dlaczego; tu: z tego powodu. [przypis edytorski]
367. konsultacyj ani konsultorów — [D.lm:] narad ani doradców. [przypis redakcyjny]
368. wolą — daw. forma B.r.ż.; dziś: (dawać komu) wolę. [przypis edytorski]
369. brewe — dekret papieża w sprawach mniejszej wagi. [przypis redakcyjny]
370. konfirmacją — [forma B.lp r.ż.] zatwierdzenie. [przypis redakcyjny]
371. sakramentki — zakonnice zakonu nieustającego uwielbienia Najświętszego Sakramentu; Maryja Kazimiera sprowadziła je z Francji do Polski w roku 1687. [przypis redakcyjny]
372. wizytki — nawiedzanki, zakonnice reguły Nawiedzenia N. Panny. [przypis redakcyjny]
373. norbertanki — zakonnice reguły św. Norberta. [przypis redakcyjny]
374. diecezjalny (z gr.) — znajdujący się na obszarze zarządu jakiegoś biskupa. [przypis redakcyjny]
375. zasadzonę — daw. forma B.r.ż. przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych; dziś: zasadzoną. [przypis edytorski]
376. kalwakata, właśc. kawalkata (z wł.) — orszak konny, gromada. [przypis redakcyjny]
377. reskryptami — przepisami, poleceniami. [przypis redakcyjny]
378. ritus graeci (łac.) — obrządku greckiego. [przypis redakcyjny]
379. Bazyli św. — założyciel zakonu swojej reguły, biskup Cezarei w Kapadocji, żył między r. 330–379. [przypis redakcyjny]
380. schyzmatyk (z gr.) — oddzielony, odszczepiony; tutaj: nieuznający papieża za głowę kościoła. [przypis redakcyjny]
381. w Rusi — wyd. lwowskie ma: na Rusi. [przypis redakcyjny]
382. metropolita — arcybiskup obrządku greckiego, mający pod sobą kilka dyjecezji. [przypis redakcyjny]
383. uformowanej — [D.lp r.ż.] utworzonej. [przypis redakcyjny]
384. ordynaryjnie — zwyczajnie. [przypis redakcyjny]
385. pop (z gr.) — dosłownie ojciec; ksiądz. [przypis redakcyjny]
386. leguminami — [N.lm:] pożywieniem roślinnym. [przypis redakcyjny]
387. tercjarka (z łac.) — świecka członkini zakonu św. Franciszka. [przypis redakcyjny]
388. w kupie (daw.) — razem, społem. [przypis edytorski]
389. klauzurą (forma B.lp r.ż.) — zamknięciem. [przypis redakcyjny]
390. curam animarum (łac.) — duszpasterstwo. [przypis redakcyjny]
391. subalterni — podwładni. [przypis redakcyjny]
392. kolegiackich — należących do kościoła, przy którym jest kapituła. [przypis redakcyjny]
393. mansjonarz (z łac.) — ksiądz, wolny od obowiązków, prócz odprawienia mszy i pacierzy kapłańskich. [przypis redakcyjny]
394. penitencjariusz (z łac.) — ksiądz, mający prawo rozgrzeszania w szczególnych wypadkach. [przypis redakcyjny]
395. altarysta (z łac.) — ksiądz, opłacany z zapisu na utrzymanie ołtarza, pomocnik plebana. [przypis redakcyjny]
396. prebendarz (z łac.) — ksiądz, używający części majątku kościoła katedralnego lub kolegjackiego. [przypis redakcyjny]
397. w hierarchii — w porządku władz według stopniowania. [przypis redakcyjny]
398. patriarcha — biskup na stolicy, na której jako pierwszy zasiadał jeden z apostołów. [przypis redakcyjny]
399. carissimo filio (łac.) — najdroższemu synowi. [przypis redakcyjny]
400. plebani — proboszczowie wiejscy. [przypis redakcyjny]
401. gbur (z niem.) — wieśniak. [przypis redakcyjny]
402. grodetur (z fr. gros de Tours) — tkanina wełniana gruba. [przypis redakcyjny]
403. popielicami — futrem ze skórek zimowych wiewiórki północnej. [przypis redakcyjny]
404. krzyżak — rodzaj lisa pręgowatego. [przypis redakcyjny]
405. marmurki — futro z czarnych lisów. [przypis redakcyjny]
406. roboty szmulderskiej — wyrabiane podobnie jak taśmy, pasy, galony i t.p. [przypis redakcyjny]
407. od plusków — na czas deszczowy. [przypis redakcyjny]
408. zwiedzali się ekwipażami — wyd. lwow. ma: zjeżdżali się ekwipażami. [przypis redakcyjny]
409. kolator — nadawca probostwa. [przypis redakcyjny]
410. skępstwo — skąpstwo. [przypis redakcyjny]
411. wesołach — wyd. lwowskie ma: weselach. [przypis redakcyjny]
412. od (daw.) — przez; od zwierzchności duchownej: przez zwierzchność duchowną, przez duchownych zwierzchników. [przypis edytorski]
413. rokieta (z wł. rocchetto) — komża o wąskich rękawach, podbita kolorową materią, noszona przez wyższe duchowieństwo katolickie. [przypis edytorski]
414. snycerze — rzeźbiarze. [przypis redakcyjny]
415. Jan Nepomucen, św. — Czech, utopiony (1393) na rozkaz króla Wacława IV, ponieważ (według podania) nie chciał naruszyć tajemnicy spowiedzi; w Polsce dość pospolite są jego posągi, zazwyczaj nad strumykami. [przypis redakcyjny]
416. dystynktoria — odznaki. [przypis redakcyjny]
417. z tombaku — ze stopu miedzi z cynkiem. [przypis redakcyjny]
418. kapitularza — skarbca kapitulnego. [przypis redakcyjny]
419. aktualny — czynny, prawdziwy. [przypis redakcyjny]
420. inflantski — dziś: inflancki; przynależny Inflantom. [przypis edytorski]
421. in abstracto (łac.) — jest abstrakcją, tzn. w rzeczywistości nie istnieje. [przypis redakcyjny]
422. in infinito (łac.) — w nieskończoności. [przypis redakcyjny]
423. nie instaluje się — nie obejmuje urzędu. [przypis redakcyjny]
424. cymara (z wł. zimarra) — długa suknia wierzchnia. [przypis redakcyjny]
425. pukielkami — ozdobami wypukłymi. [przypis redakcyjny]
426. birety — czapki rogate bez daszka, używane przez duchownych. [przypis redakcyjny]
427. gaszek (z niem.) — zalotnik, kawaler. [przypis redakcyjny]
428. na urzędach publicznych noszący lub nadskakujący dworowi — wyd. lwowskie ma: będący lub nadskakujący [przypis redakcyjny]
429. szafrańcy — rudowłosi. [przypis redakcyjny]
430. franta — chytrego szalbierza. [przypis redakcyjny]
431. batystowe — z bardzo cienkiego płótna. [przypis redakcyjny]
432. indycht — z indygo: lazurek, barwnik niebieski. [przypis redakcyjny]
433. czerwony złoty — staropolski pieniądz złoty, dukat. [przypis redakcyjny]
434. en abbé (z fr.) — na księży sposób. [przypis redakcyjny]
435. kompaniach — towarzystwach. [przypis redakcyjny]
436. ślifirz (z niem.) — poprawnie: szlifierz; tu: wałęga, próżniak. [przypis redakcyjny]
437. Seneka (4–65) — filozof rzymski, znany z surowych zasad, jakie głosił. [przypis redakcyjny]
438. Kato Starszy (232–147 p.n.e.) — rzymski mąż stanu, znany z surowych obyczajów. [przypis redakcyjny]
439. klaustralnych — zakonnych. [przypis redakcyjny]
440. oraz (daw.) — także. [przypis edytorski]
441. in partibus (łac.) — bez diecezji (zwykle: in partibus infidelium: w okolicach niewiernych). [przypis redakcyjny]
442. nie mają jurysdykcji — nie sprawują władzy. [przypis redakcyjny]
443. tu zaś tylko to zostawię — wyd. lwowskie ma: zestawię. [przypis redakcyjny]
444. mucet (z łac.) — czapeczka duchownych. [przypis redakcyjny]
445. prymas (z łac.) — pierwszy biskup w kraju, w dawnej Polsce arcybiskup gnieźnieńsko-poznański. [przypis redakcyjny]
446. kustoszem — stróżem. [przypis redakcyjny]
447. zabawa (daw.) — zajęcie, zatrudnienie. [przypis edytorski]
448. lekcja (z łac.) — czytanie głośne podczas jedzenia. [przypis redakcyjny]
449. potrzebny (daw.) — dziś: potrzebujący; osoba żyjąca w niedostatku, biedak. [przypis edytorski]
450. podorędziu — pod ręką, przy sobie; wyd. lwowskie ma: podoręczu. [przypis redakcyjny]
451. przemyślski — wyd. lwowskie ma: przemyski. [przypis redakcyjny]
452. sufragan — namiestnik biskupi. [przypis redakcyjny]
453. powszechne dni — wyd. lwowskie ma: powszedne. [przypis redakcyjny]
454. w przytomności (daw.) — w obecności. [przypis edytorski]
455. ministrować — obsłużyć. [przypis redakcyjny]
456. brewjarzu — modlitewniku księżym. [przypis redakcyjny]
457. bawić (daw.) — tu: trwać. [przypis edytorski]
458. dyspensować się — uwalniać się. [przypis redakcyjny]
459. audytorów — zastępców biskupich. [przypis redakcyjny]
460. publikami — sprawami świeckiemi. [przypis redakcyjny]
461. faworów — łaski, względów. [przypis redakcyjny]
462. Brühl, Henryk (1700–1763) — hrabia, minister saski, bardzo wpływowy za panowania Augusta III. Uzyskawszy, na podstawie sfałszowanej genealogii, szlachectwo polskie, doszedł i w Polsce do wysokiego znaczenia, frymarcząc bez skrupułów starostwami i urzędami. Jedną z córek wydał za Jerzego Augusta Mniszcha (1715–1778), marszałka nadw. koronnego. [przypis redakcyjny]
463. protestacją — zastrzeżenie. [przypis redakcyjny]
464. idzie na ustęp — ustępuje, cofa się. [przypis redakcyjny]
465. polerowańszego — gładszego, oświeceńszego. [przypis redakcyjny]
466. profesyj — zawodów, zajęć. [przypis redakcyjny]
467. palestra — prawnicy. [przypis redakcyjny]
468. dekreta — wyroki. [przypis redakcyjny]
469. manifesta — odezwy, skargi. [przypis redakcyjny]
470. relacje — doniesienia, poświadczenia. [przypis redakcyjny]
471. arendy — dzierżawy. [przypis redakcyjny]
472. regentów — zawiadowców kancelarii sądowej. [przypis redakcyjny]
473. susceptantów — pomocników rejenta, urzędników sądowych. [przypis redakcyjny]
474. feriantów — prowadzących protokoły. [przypis redakcyjny]
475. magistraty — urzędy. [przypis redakcyjny]
476. asesoria — sąd kanclerski w dawnej Polsce. [przypis redakcyjny]
477. referendaria — urzędy sądowe, zdające królowi za pośrednictwem kanclerza sprawę ze skarg i próśb poddanych. [przypis redakcyjny]
478. kondescensje — sądy zjazdowe w dawnej Polsce; por. objaśnienie w dalszym ciągu tekstu. [przypis redakcyjny]
479. fixum locum
Darmowe książki «Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III - Jędrzej Kitowicz (złota biblioteka txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)