Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska to wspomnienia spisane przez niego pod koniec XVII wieku.
Podzielone są na dwie części — w pierwszej (1655–1666) opowiada o swoich przeżyciach związanych z wojnami ze Szwecją, Siedmiogrodem i Moskwą oraz rokoszem Lubomirskiego. Druga część (1667–1688) to zapis wspomnień Paska-ziemianina, po osiedleniu na wsi w Krakowskiem. Ze względu na to, że Pasek spisywał wspomnienia w ostatnich latach życia, niekiedy myli fakty historyczne, w drugiej części ukrywa również niewygodne wydarzenia ze swojego życia. Niemniej jednak są cennym dziełem epoki baroku, stanowiły również źródło inspiracji w literaturze XIX i XX wieku.
Jan Chryzostom Pasek był mazowieckim szlachcicem, wykształconym w kolegium jezuickim, żołnierzem prowadzącym awanturniczy tryb życia. Jeden z najsłynniejszych pamiętnikarzy polskich.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Jan Chryzostom Pasek
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Chryzostom Pasek
class="foreign-word">fui in Polonia: vidi nobiles4097, bo tam najwięcej szlachty. Ale miła nobilitas4098, przebaczysz mi, coć powiem: bardzo powaga twoja wypadła z kluby, a powaga twoja, na którą przodkowie nasi oni świątobliwi u narodów tak sobie zarobili, że ją jednę tylko pod słońcem pro exemplari speculo (non sine invidia)4099 całemu światu wystawiali. Bo tacy byli Polacy!” I dalej tam wywodził, probationes4100 dawał, a najbardziej o to, że nie dbają o honor boski. Bo to noviter4101 nastała była sekta wszeteczna Łyszczeńskiego4102, o czym opowiem inferius4103.
Przydę tedy do króla po południu, jako mi kazał, aż król mówi: „Poparłaby cię była izba poselska, ale [Tokarzewski4104 sejm] zerwał; zahukaliby byli margrabię na śmierć twoi Mazurowie, bo ja już wiem, którzy się na niego ostrzyli, i my dopomoglibyśmy byli z boku; teraz już trzeba z inszej beczki zacząć. Jest tu już, słyszę, na zamku pan wojewoda sieradzki4105, który jest marszałkiem trybunalskim; każę go tu do siebie zawołać i zalecę mu tę sprawę, żeby nieodwłocznie i sprawiedliwie sądzona była”. Kazał tedy mnie poczekać, a po niego posłał. Przyszedł. Rzecze mu król: „Mospanie wojewodo, mamy tu hominem iniuriatum4106 (skazał na mnie), szlachcica i żołnierza, nam dawno znajomego, który a pofentioribus oppressus, desiderat iustitiam4107. Ma bliską sprawę w regestrze trybunalskim; za czym zalecam respektowi Waści i sprawę, i człowieka, jako bene mer[itum]4108 w t[ej ojcz]yźnie, i proszę za nim, aby był w krzy[wdzie] swej ukontentowany”.
[Rzecze woje]woda: „Miłościwy Królu, człowieka znam bardzo dobrze, bośmy i w wojsku, i na sejmiku wiele lat z sobą [bywa]li, krzywdę też jego i sprawę wiem, żebym nie zaw[iódł] sumnienia, choćbym osądził, inkwizycyjej nie czytając, tymże bardziej, kiedy ta Majestatu WKMości interponitur4109 powaga...” (Na tym się pamiętnik urywa).
Przypisy:
1. Rok 1656 — W rękopisie brak kart 1–50, obejmujących lata dziecięce i szkolne, początki służby wojskowej i początek Apostrofy do ulubionego deresza, który widać padł w jakiejś potrzebie wojennej, zapewne pod Gołębim 8 lutego 1656. [przypis redakcyjny]
2. Apostrophe — apostrofa; tytuł wiersza przejęty z podobnego utworu zanotowanego pod datą 1683. [przypis redakcyjny]
3. okazyjej — dziś forma D.lp: okazji. [przypis edytorski]
4. Nie trzeba było w pierwszy szereg prosić — z własnej woli, samorzutnie ustawiał się w pierwszym szeregu walczących. [przypis edytorski]
5. wyronić — uronić, stracić. [przypis edytorski]
6. donosić (...) jakiej godności — godność w znaczeniu: stanowisko; zasłużonym żołnierzom rozdawał król tytularne urzędy ziemskie lub dochodowe dzierżawy dóbr królewskich (starostwa). [przypis redakcyjny]
7. period (z łac.) — okres; tu: (w daw. brzmieniu) ciężkie peryjody w znaczeniu: ciężkie czasy, trudne przeprawy. [przypis redakcyjny]
8. bataliej — dziś forma Msc. lp: batalii; batalia: bitwa. [przypis edytorski]
9. wygodzić — tu: dogodzić. [przypis edytorski]
10. fantazyjej — dziś forma C. lp: fantazji; fantazja tu: ochota, chęć, zamiar. [przypis edytorski]
11. cale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]
12. deresz (z węg.) — koń maści czarnej lub czerwonej, pomieszanej z białą (szronek). [przypis redakcyjny]
13. vale (łac.) — żegnaj. [przypis redakcyjny]
14. potrzeba (daw.) — starcie wojsk, bitwa. [przypis edytorski]
15. pod Gnieznem — bitwa stoczona 7 maja 1656 r. [przypis redakcyjny]
16. król szwedzki — Karol X Gustaw (1654–1660). [przypis redakcyjny]
17. siła (daw.) — dużo, mnóstwo, moc. [przypis edytorski]
18. arianie — odłam chrześcijaństwa; nazwa od imienia Ariusza (IV w. n.e.), ekskomunikowanego przez synod w Aleksandrii w 321 r. duchownego głoszącego na podstawie Pisma św., że Jezus Chrystus został stworzony przez Boga Ojca, a swą boskość osiągnął dopiero w momencie zmartwychwstania (jego naukę potępiono na Soborze Nicejskim w 325 r., a następnie odrzucono jej tezy jeszcze na Soborze Konstantynopolitańskim I w 381 r.); do VII w. utrzymywały się wpływy arianizmu wśród ludów germańskich, następnie w dobie reformacji do teologii ariańskiej nawiązywały różne grupy, których idee określano jako antytrynitaryzm (nieuznający dogmatu o Trójcy Świętej jako niezgodnego z Biblią) a. unitarianizm (z łac. unitas: jedność; głoszący, że Bóg jest jeden, w jednej osobie). Arianami na terenie Rzeczpospolitej nazywano członków powstałego w XVI w. kościoła braci polskich (inne nazwy: chrystianie a. socynianie od nazwiska jednego z ważnych przedstawicieli ruchu, Fausta Socyna); do istotnych elementów ich nauki należał postulat nieużywania broni; głównymi ośrodkami ruchu były, słynące również z ożywionej działalności wydawniczej, Raków i Pińczów; bracia polscy zostali wygnani z Polski na mocy uchwały sejmu w 1658 r. [przypis redakcyjny]
19. per nexum sanguinis — dla związków krwi. [przypis redakcyjny]
20. wziątek — tu: łup, zdobycz wojenna. [przypis edytorski]
21. trzecia potrzeba — trzydniowa bitwa pod Warszawą 28–30 lipca 1656. [przypis redakcyjny]
22. Witemberk — właśc. Arwid Wittenberg, Arvid (1606–1657), feldmarszałek szwedzki, uczestnik wojny trzydziestoletniej i potopu szwedzkiego, wzięty do niewoli zmarł w następnym roku w twierdzy w Zamościu. [przypis redakcyjny]
23. kurfistrz brandoburski — Fryderyk Wilhelm (1680–1688), kurfirst brandenburski, zw. elektorem wielkim. [przypis redakcyjny]
24. auksyliarny (z łac.) — posiłkowy. [przypis redakcyjny]
25. Warka — miasto nad Pilicą; wspomniana tu bitwa miała miejsce 7 kwietnia 1656, a więc przed bitwami pod Gnieznem i Warszawą. Nieścisłość ta stanowi jeden z dowodów, że Pasek pisał Pamiętniki w późniejszym wieku, a nie notował wydarzenia na bieżąco. [przypis redakcyjny]
26. Czarniecki, Stefan (1599–1665) — kasztelan kijowski (1655), następnie wojewoda ruski (1657) i kijowski (1664), niemal na łożu śmierci uhonorowany godnością hetmana polnego koronnego (1665). [przypis redakcyjny]
27. nutare coepit (łac.) — chwiać się poczęła. [przypis redakcyjny]
28. inter viscera (łac.) — we wnętrzu; tu: w granicach Polski. [przypis redakcyjny]
29. pod Trzemeszną — bitwa 24 sierpnia 1656 r.; Trzemeszna: dziś Strzemeszna, miejscowość położona w okolicach Rawy, pierwotna nazwa pochodziła od słowa trzemcha: czeremcha. [przypis redakcyjny]
30. dwa tysiąca — daw. forma liczby podwójnej (obok pojedynczej i mnogiej); dziś: dwa tysiące. [przypis edytorski]
31. orda krymska — Tatarzy krymscy. [przypis redakcyjny]
32. sześć tysięcy — liczba przesadzona; Pasek, nie będąc historykiem, opisuje okoliczności bitwy tak, jak mu się wydawało jako naocznemu świadkowi i uczestnikowi walk; Kochowski pisze o około pięciu tysiącach Szwedów pod Trzemeszną (wraz z taborami), współcześnie natomiast przyjmuje się liczbę ok. tysiąca żołnierzy szwedzkich. [przypis redakcyjny]
33. nec nuntius cladis (łac.) — ani zwiastun klęski. [przypis redakcyjny]
34. po staremuż — po staremu, po dawnemu, tak samo. [przypis redakcyjny]
35. egzenterować (z łac). — wyjmować wnętrzności. [przypis redakcyjny]
36. intestina (łac.) — wnętrzności. [przypis redakcyjny]
37. po lassach — dziś: po lasach; manierę siedemnastowieczną stanowiło podwajanie niektórych spółgłosek, najczęściej „s”. [przypis edytorski]
38. znalazszy — dziś popr.: znalazłszy. [przypis edytorski]
39. pludrak — noszący pludry, tj. z niem. krótkie spodnie z bufiastymi nogawkami, modne wówczas w Europie. [przypis edytorski]
40. sufficit (łac.) — dość. [przypis redakcyjny]
41. sub regimine — pod dowództwem. [przypis redakcyjny]
42. zaciągi — werbunek ochotników. [przypis redakcyjny]
43. zaciągał też (...) krewny mój — werbowanych ochotników opłacano z 1/4 (tj. kwarty) dochodów z dóbr królewskich (stąd oddziały te nazywano wojskiem kwarcianym w przeciwieństwie do pospolitego ruszenia, do którego był obowiązany każdy szlachcic zdolny do noszenia broni); zaciągi przeprowadzali dowódcy, wypłacając z góry część żołdu. [przypis edytorski]
44. Rakocy — Jerzy II Rakoczy, książę siedmiogrodzki (1648–1660). [przypis redakcyjny]
45. tęskno go było z pokojem — znudził go pokój. [przypis edytorski]
46. ob caricas Atticas (łac.) — dla fig attyckich. [przypis redakcyjny]
47. alterum tantum (łac.) — drugie tyle. [przypis redakcyjny]
48. dzięgiel — roślina o mocnym zapachu i ostrym smaku; w przysłowiu: dać kminu z dzięgielem, tzn. dotknąć do żywego, dać się we znaki, dokuczyć. [przypis redakcyjny]
49. Jerzy Sebastian Lubomirski (1616–1667) — marszałek wielki koronny, hetman polny koronny, późniejszy rokoszanin; w odwecie za najazd na Rzeczpospolitą podjął dwutygodniową wyprawę na Węgry, gdzie spustoszył posiadłości Rakoczego. [przypis redakcyjny]
50. sam się w nasze ręce dostał, potem uczyniwszy targ o swoję skórę — otoczony przez wojska polskie pod Czarnym Ostrowem na Podolu, Rakoczy skapitulował i został zmuszony do zawarcia układu, w którym m. in. zobowiązał się wypłacić milion dwieście tysięcy złp. niby „na żołd wojsku”, a w rzeczywistości jako okup za to, by puszczono go wolno. [przypis redakcyjny]
51. kałauz (z tur.) — przewodnik; kałauzować: odprowadzać pod strażą. [przypis redakcyjny]
52. samokilk — sam z kilku towarzyszami. [przypis redakcyjny]
53. in opptigneratione (łac.) — w zastaw. [przypis redakcyjny]
54. wielgomożnych grofów Katanów — zakładnikami byli magnaci: Stefan Apaffi (mający za żonę rodzoną siostrę matki Rakoczego) i Jerzy Gyjeröffi; katan (z węg.): żołnierz (Pasek przekształcił rzecz. pospolity w nazwisko). [przypis redakcyjny]
55. Łańcut — miasto w województwie podkarpackim, położone na wschód od Rzeszowa; niegdyś należało do hetmana Lubomirskiego, tu od XV wieku wznosił się zamek. [przypis redakcyjny]
56. praesagia (łac.) — wróżby. [przypis redakcyjny]
57. weryfikować się (z łac.) — sprawdzać się. [przypis redakcyjny]
58. Drahim — dziś: Drawsko; miejscowość położona na płd. od Koszalina; zastawione w tym roku elektorowi, przepadło później dla Polski. [przypis redakcyjny]
59. in decursu Augusti (łac.) — pod koniec sierpnia. [przypis redakcyjny]
60. na sukurs — na pomoc; też: przyjść w sukurs. [przypis edytorski]
61. król duński — Fryderyk III (1648–1670). [przypis redakcyjny]
62. aversionem (łac. forma B.) — odwrócenie; tu: rozerwanie sił nieprzyjacielskich. [przypis redakcyjny]
63. ex commiseratione (łac.) — z użalenia się. [przypis redakcyjny]
64. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
65. ab antiquo (łac.) — od dawna. [przypis redakcyjny]
66. innatum (łac.) — wrodzone. [przypis redakcyjny]
67. odium (łac.) — nienawiść. [przypis redakcyjny]
68. in vicinitate inimicitias, nactus occasionem (łac.) — jak to między sąsiadami, waśnie, korzystając z nadarzającej się sposobności. [przypis redakcyjny]
69. był zabawny (daw.) — był zajęty; zabawiać się (daw.): zajmować się. [przypis edytorski]
70. oppressit (łac.) — przycisnął. [przypis redakcyjny]
71. koloryzować — przedstawiać w piękniejszym niż w rzeczywistości świetle, korzystniej. [przypis redakcyjny]
72. per amorem gentis nostrae (łac.) — z miłości ku narodowi naszemu. [przypis redakcyjny]
73. pacta (łac.) — układy. [przypis redakcyjny]
74. cesarz — Leopold I, cesarz niem. 1658–1705. [przypis redakcyjny]
75. cesarz wymówił się paktami — mowa o pokoju westfalskim 1648 r., który położył kres wojnie trzydziestoletniej. [przypis redakcyjny]
76. ekskuzacyja (z łac.) — usprawiedliwienie. [przypis edytorski]
77. protunc (łac.) — wtenczas. [przypis redakcyjny]
78. quidem (łac.) — niby. [przypis redakcyjny]
79. Montecuccoli, Rajmund (1608–1681) — generał cesarski, książę Melfi i państwa niem. [przypis redakcyjny]
80. kommonikiem — właśc. komonikiem; od komoń (ukr., ros.): koń; samą jazdą, bez taboru. [przypis redakcyjny]
81. in persona (łac.) — dosł. w osobie; jako przedstwiciel. [przypis redakcyjny]
82. quasi supremum caput (łac.) — niejako najwyższą głową tj. naczelnym wodzem. [przypis redakcyjny]
83. Czaplinek — miejscowość na płd.-wsch. od Drawska. [przypis redakcyjny]
84. alterować (daw.) — niepokoić, martwić, smucić. [przypis edytorski]
85. conclusum (łac.) — postanowione. [przypis redakcyjny]
86. zasługi — wysłużony żołd. [przypis redakcyjny]
87. poczet — czeladź pocztowa, szeregowi. [przypis redakcyjny]
88. suplikować (daw.) — pokornie prosić. [przypis edytorski]
89. Cieletnice — dziś: Sulęcin na płd. od Gorzowa; wówczas miejscowość w Brandenburgii. Wojsko zapewne najpierw dotarło do Międzyrzecza należącego jeszcze do Polski. [przypis redakcyjny]
90. Międzyrzecz — miejscowość na wschód od Sulęcina, leżące przy
Darmowe książki «Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)