Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖

href="annotations.xhtml#annotation-3974" id="anchor-3974">3974, na który i ja musiałem jechać respektem owych artykułów, które na sejmikach kilku stanęły, pro parte mea militantes3975. Stanąłem tedy w Grodnie prima Martii3976, zażywszy złych i okrutnie grudnych dróg. Posłowie nasi krakowscy, osobliwie moi konfidenci, pan Lanckoroński, starosta stopnicki, mówi mi quidem3977: „Chcesz rujnować margrabię (bo też i on3978 za promocyją stanął był posłem pana strażnika3979 z Sendomierskiego, a posłem niewinnym, bo i gęby między ludźmi nie rozdziewił, tylko siedział jako lelek3980 rozdąwszy [się] (...)3981, na inszych zapatrując się, a więcej pilnując kart, z czego u królowej miał łaskę i u dworskich, bo często obłowili się na nim), ponieważ nie masz na nim kondemnaty3982”? Powiedziałem: „Eo ipso3983 [mam], że jest oppressor nobilitatis et raptor substantiarum3984”.

Wpół tedy margrabia zdechł, obaczywszy mię w izbie poselskiej. Sami jego kolegowie, widząc konfuzyją, mówią do mnie: „Dla Boga, dla pana margrabie trzeba wódki ożywiającej. Pozbawisz nas posła dobrego; za nic izba poselska nie będzie stała sine activitate3985 jego”. Interim consilia3986 sejmowe tamują się na prywatnych urazach pana Słuszki3987, hetmana polnego litewskiego, z panem Dąbrowskim, postem województwa wileńskiego. Ja, mając dobrych przyjaciół consilium3988, żeby nie wprzód izbie poselskiej opowiedać krzywdę swoję (gdzie miał być srogi w tej sprawie fremitus3989 i już się byli potężnie przygotowali), ale królowi uskarżyć się i zjednać sobie respectum3990. Tak tedy czynię. Staram się o audyjencyją, której otrzymawszy praefixionem3991 czasu, mówię do króla tak: „Jako ukrzyżowany Syn przed Ojcem najpoufalej w swoich żali się dolegliwościach, tak i my życzliwi WKMości, P[ana] n[aszego] Miłościwego, poddani, mając sobie za ojca ojczyzny naszej, chowamy pro ultima siti3992 łaskę i Pańską WKMości, P. n. Miłościwego, protekcyją; do której że i ja z poddańską recurro supplex3993 submissyją, deprecor primum3994 Pana mego Młgo Maiestatem3995, że mi privato3996 przychodzi Pańskie poważne et multis ojczyzny curis3997 zatrudnione turbować ucho; jednak nie moja w tym wina, ale tych, którzy, mając swego dosyć, chciwe na cudze zbiory zaostrzyli apetyty. Byłem żołnierzem, non per intervalla3998, ale continue3999 służąc, przesłużyłem florem aetatis cum dispendio4000 zdrowia i fortun. Mam świadki cicatrices4001 i moich komilitonów, których jeszcze widzę wiele in ordine equestri4002 i w senacie przy boku WKMości, PMMłgo. Nie p[oczuwa]m się w żadnym takim postępku, za który dobra konfiskują; nie winienem nikomu nic. JMość pan margrabia pińczowski ex bene placito4003 wziął mi substancyją i, prawie rzec mogę, reliquias4004 nieprzesłużonej do [o]statka na usłudze tej Rzpltej sztuki chleba ojczystej. Nie wykroczyłem extra orbitam ordinationis4005, ponieważ [nie] lege vetitum4006 dawałem, [lecz] na arendę, co jest antiquo usu practicatum4007; dawałem nie na prywatne ekspensa, ale in deportationem4008 dawnych margrabskich długów, zaraz prawie post fundatam ordinationem4009 zostawionych, o czym kontrakt docet4010; dawałem legitimo tutori4011, stryjowi rodzonemu4012, który wyrachował się z tych piniędzy, ode mnie wziętych, sukcessorowi i kwit de tutela4013 otrzymał cum approbatione4014 kontraktów et certitudine4015 pretensyj naszych. Nie wiem tedy: z dzierżawy mię wygnano, piniędzy nie oddawszy, i to, co było in (...)4016 et supetlectili, per subordinatos4017, już tak rzec mogę, in praedam4018 pozabierawszy. Boli mię, Miłościwy Najaśniejszy królu, Panie mój Miłościwy, strata ubogiej mojej substancyjej, ale i to niemniej boli, że sine socio doloris4019 sam siebie tylko widzę na tym celu nieszczęśliwości, bo wszyscy contrahentes, etiam obligatorii4020, jedni ex asse4021 już są, satisfacti4022, drudzy hucusque4023 zostają w posessyjej; mnie tylko jednego — nie wiem, z jakiej okazyjej — taka Ich Mościów potkała łaska, że nie przestają, saevire4024 na ubogą substancyją bez żadnej przyczyny, ale z samej tylko przeciwko osobie uwziętości”.

Słuchał król diligenter4025, a skorom skończył, rzecze: „Trzeba by na to odpowiedzieć z pismem: Habetis legem et prophetas4026. Od czegoż trybunały, insze subsellia4027, tylko żeby [działa się] należyta sprawiedliwość choćby z największego pana; ale kiedy się to i o nasze uszy obija, z wielką chęcią apponemus curam4028, żeby się takie bezprawie nie działo”.

Było przy tym w pokoju ludzi kilkanaście z senatu i z posłów. Rzecze król do oboźnego koronnego, Chełmskiego4029: „Waszeć tam bliski samsiad; co to za sprawa?” Odpowie Chełmski: „To wiem, Miłościwy Panie, że szlachcic dał substancyją i był zawsze nie jak dzierżaw[c]ą, ale jak poczciwym podskarbim, bo w kożdych najcięższych potrzebach do niego najpoufalszy nad innych rekurs4030, bo czasem i sto złotych ledwie przenocowało w domu. Kiedy ze Gdańska powrócił, miano po nim pocztę, nie dano się i ucieszyć piniądzmi, pisano mu tytuł: »Dobrodzieju«, afektem jego i uczynnością zaszczycano się między ludźmi, pro exemplo boni amici4031 [uznając. Ale] kiedy wracać albo w dalszą posesyją majętność puścić, nie miło o tym słuchać. Zgoła, dwaj potentiores4032 uwzięli się na szlachcica, żeby go [z] substancyjej wyzuć, protractione litigiorum4033 wyniszczyć, verbo dicam4034, wniwecz obrócić tego, który dla domu ich czynił satis superque4035. Siła by o tym mówić; po prostu, z nikim się dobrze nie obejdą. Ze mną samym o też dobra, które także trzymałem po bracie moim, jakie wzniecili hałassy, wiadomo jest WKMości, P. M. Młmu, w jakie mię wciągnęli litigia4036 i koszty. Bóg widzi, żem więcej wydał na prawo, niżeli mi Olszówka przez te sześć lat dzierżawy mojej uczyniła. Lubo bym ci mógł, wspomniawszy anteacta4037, wymówić ad personam4038: Perditio tua ex te4039; ale żem chrześcijanin, urągać mi się z cu[dzego nieszczęś]cia nie godzi. To tylko mówię, że i w tej [okazyjej] będzie, jako [i z]e mną, albo i gorzej: [będą] go w koszty [wwodzić], w turbacyje, będą go niszczyć, żeby [im nisko] się kłaniał, prosił o swoje własne piniądze, które on z ochotą dawał, a potem dadzą mu, co zechcą, bo taka u nich moda. Krótko mówiąc, wielkie w tej ordynacyjej dzieją się inconvenientia4040; expedit4041 albo ją znieść albo ją ad debitam formam4042 przyprowadzić. Bo z tej ordynacyjej ani Bogu świeczki, jako mówią, ani komu inszemu4043 ożoga; to onus4044 włożyło prawo in capita antecessorów4045 Waszej KMości, które teraz in personam4046 samego WKMości i Rzpltej redundat4047. Incumbit4048 tedy subvenire oppresso4049, jako temu, który w oczach WKMości wszelakie w tej ojczyźnie meruit4050 respekty i teraz meretur4051, jako swoją osobą, tak i przez swoich krewnych. Oto i teraz synowiec jego4052 a towarzysz spod chorągwie mojej, przed lat półtorą w niewolą wzięty, powrócił ante triduum4053 z Krymu, usadziwszy tam na swoim miejscu towarzysza, żeby tym prędzej mógł się sam postarać o okup. I już in parte4054 dobry stryj jednego znacznego kupił mu Tatara u pana Gołyńskiego, porucznika; drugi Tatar, o którego kazano mu się postarać, żeby go za siebie wyzwolił, hunc et non alium4055, jest między więźniami WKMości. Suplikuje ten niewolnik do majestatu WKMości i ja moję za nim wnoszę instancyją, jako za dobrym żołnierzem i towarzyszem niepoślednim; jest tu ante fores4056”.

Rzecze król: „Wołać go tu!” Poskoczył oboźny ku drzwiom; jam go poprzedził. Wyńdę — nie masz go w tej kamerze. Idę do średniego pokoju, bo się to działo in cubiculo4057, gdzie król sypia, aż tam ftyżan4058 królewski obłapia go, ś[cis]k[a] (...)4059 go, całuje, płacze nad nim. Obstąp[iło go mnóstwo] posłów i inszych różnych, bo też (...) widywał się tam (...) wówczas, kiedy królowa (...) przez niego i przez drugiego Francuza posłała (...) dwadzieścia tysięcy czerwonych złotych suplementu4060 do obozu. Te czerwone złote byli utracili przez głupstwo. Ale tej dysgresyjej4061 dawszy pokój, wracam się ad rem4062. Rzekłem synowcowi: „Pódź Waść do króla!” Przyszedł; przyjął go król milusieńko, pytał, u kogo siedział, jakim przypadkiem był wzięty. Pytał go o sułtanów, o murzów znajomych, o niektórych też niewolników. Prawił mu wszystko.

Następowała potym sessyja, poczęli się senatorowie schodzić do pokoju. król rzecze Matczyńskiemu4063, koniuszemu na ten czas koronnemu: „Proszę W[aszmoś]ci, żeby napisać asygnacyją i oddać ad manus4064 pana Paska, tego, który z niewoli wyszedł, żeby ad Imam requisitionem4065 wydano w Żółkwi tamtego Tatara”. Do mnie zaś obróciwszy się, mówi: „Będzie to curae nostrae4066, aby Waść w krzywdzie swojej uko[ntentowanie otrzymał]”. Znowu oboźny koronny rzecze: „Miłościwy Panie, zabiera się tu w tej okazyjej na wielki tumult in ordine equestri4067, bo są z kilku województw artykuły oraz i z mego sejmiku, żeby się przy tym oponować i produkować4068 to in facie publica4069”. Odpowie król: „Wiemy o tym, ale znajdziemy sposób, że się to uspokoi sine maiori motu4070”. Do mnie rzecze: „Waść bądź bonae spei4071, jako ten, który zarabiasz sobie na należyte w tej ojczyźnie respekty; będziesz satisfactus4072”. A wtem zaraz przede drzwiami już ubranego i czekającego dominikana wysłuchawszy mszej, poszedł do senatu i zasiadł.

To się agitowało4073 15 Martii4074. Sejm się począł nachylać do zerwania, król consternatus4075 tymi niezgodami oraz i nowiną świeżą, co orda porobiła szkody w krajach ruskich, a osobliwie [w] jego włościach; nie śmiałem się narażać, bo czasem i senatora, już próg przestępującego, nazad wrócono. Tak tylko nawiassem nadsłuchywałem, upatrując pogodnego czasu: bo tak z panami trzeba zawsze. Jednak stawałem mu na oku, żeby mię widział. Kiwnie na mnie i odszedł w okno. Rzecze tedy król: „Mówiłem z panem margrabią w tej sprawie dosyć rzetelnie, a on firmissime negat4076, żeby co był winien; na stryja się referuje4077, że stryj brał, stryj niechaj płaci”. Jam powiedział: „Stryj brał, stryj ze mną contraxit4078 jako opiekun, ale in rem4079 synowców, in deportationem4080 długów ich, o czym docebit4081 kontrakt”. Ozwie się królowa: „Obejdź [się] Waść dobrze z panem margrabią”. Ja odpowiem na to: „Mościa Królowa, Wasza Królewska Mość racz tak perswadować krzywdę czyniącemu, nie ukrzywdzonemu”. Rzecze znowu: „Dobryć on człowiek”. Rzekę znowu: „Człowiek dobry, ale postępki złe”. Król na to, skrzywiwszy nos, uśmiechnął się trochę: „Marysieńku, da Waści za to kinala4082”. Za to przymawiał, że to z nią karty grywał. Trochę się królowa zasępiła i poszła na stronę. Jak odeszła, aż król mówi: „Da[j] jeno pokój; niech no go okrzykną w poselskiej izbie: będzieć on tańszy”. Kazał mi tedy u siebie król być po obiedzie, a wtem wsiadł w karetę i pojechał do karmelitów. Tam jak znowu poalterował się4083 inwektywą kaznodziej[sk]ą karmelity, który z ambony począł invehere4084 na niego, jakoby mniej dbał o honor boski, nie ujmując się za krzywdę Jego, contra ordinem zaś equestrem4085 tym bardziej. Wywodził nobilitatem4086: co to jest nobile4087, co nobilis4088 i jaka jego vocatio4089 i który jest vere nobilis4090. Przytoczył przykład jeden w ten sens: „Słyszałem jednego godnego forysztera4091 o swojej dyszkurującego peregrynacyjej i różnych dowodów, kto kogo w czym przechodzi, ponderującego4092 eminentiam4093; który mówi[ł] w ten sens: Fui in Italia: vidi praesules4094, bo tam najwięcej biskupów; fui in Germani[a]: vidi principes4095, bo tam najwięcej książąt; fui in Gallia: vidi milites4096, bo tam najporządniejsze wojska;