Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖
Krótki opis książki:
Pamiętniki galicyjskiego chłopa, wieloletniego wójta wsi Dzików, obejmujące okres „od pańszczyzny do dni dzisiejszych”.
Pierwsze wydanie Pamiętników włościanina, opublikowane w roku 1912, prócz wspomnień osobistych oraz wątków historyczno-politycznych zawierało przede wszystkim uporządkowany, szczegółowy opis życia nadwiślańskiej wsi. Domy mieszkalne, ich wyposażenie, chłopskie ubrania, fryzury, codzienne zajęcia domowe, narzędzia rolnicze, uprawa roli i hodowla zwierząt, różne rodzaje rzemiosł i handlu, relacje chłopsko-żydowskie, zabawy, wesela, święta, wychowywanie dzieci, choroby, zabobony, praktyki religijne, ceny ziemi, towarów i usług — słowem, kopalnia wiedzy o wsi polskiej w zachodniej Galicji w drugiej połowie XIX wieku.
W roku 1929 Jan Słomka opublikował drugie wydanie książki, poszerzone o trzy rozdziały opowiadające o latach pierwszej wojny światowej, upadku rządów austriackich, tworzeniu polskiej władzy i pierwszym dziesięcioleciu niepodległej Polski. Swoje życie, życie swojej wsi oraz zmiany, jakie dokonały się w ciągu prawie 70 lat, przedstawia nam autor, który chodził do szkoły „wszystkiego dwie zimy”, ale radził sobie na swoje potrzeby wystarczająco. „Umiem czytać, pisać i porachować, jak mam co”.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Jan Słomka
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Słomka
od Krakowa do ujścia Sanu pod Sandomierzem stała się na sto lat rzeką graniczną. [przypis edytorski]
198. komora — tu: komora celna, graniczny urząd celny. [przypis edytorski]
199. rozumieli to, że byłoby lepiej, gdyby wszystkie zabory były połączone i naród sam się gospodarował i miał przestronniej — o uroczystościach narodowych w pow. tarnobrzeskim patrz w komentarzach. [przypis autorski]
200. towarzystwo zaliczkowe — rodzaj spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej działającej w zaborze austriackim; powstające od poł. XIX w. towarzystwa zaliczkowe zrzeszały się Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, założonym w 1874 we Lwowie. [przypis edytorski]
201. retman (daw.) — starszy flisak, który kierował spławem i zespołem flisaków. [przypis edytorski]
202. elementarny — tu: związany z żywiołami. [przypis edytorski]
203. mendel — tu: 15 snopów zboża ustawionych razem na polu (niekiedy 12 lub 10 snopów). [przypis edytorski]
204. Dmowski, Roman (1864–1939) — polski polityk i publicysta, poseł, główny ideolog polskiego nacjonalizmu, założyciel Narodowej Demokracji. [przypis edytorski]
205. halerz — drobna jednostka monetarna Austro-Węgier, stanowiąca 1/100 korony; wprowadzona przez reformę walutową w 1892. [przypis edytorski]
206. podżyć (gw.) — doświadczyć, przeżyć trudności, wycierpieć. [przypis edytorski]
207. sążeń (daw.) — dawna miara długości, określana przez zasięg rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny, wynosząca ok. 1,9 m; tu w znaczeniu: sążeń kwadratowy (kwadrat o boku 40 sążni stanowił 1 morgę): 200 sążni kwadratowych to ok. 720 m². [przypis edytorski]
208. W roku 1910 budżet wynosił bez wydatków szkolnych... — osobno do budżetu szkolnego wstawiono 61% dodatku od podatków bezpośrednich, razem więc dodatki gminne i szkolne wynosiły w 1910 roku 161% tych podatków. [przypis autorski]
209. kasy systemu Raiffeisena — kasy oszczędnościowo-pożyczkowe działające wg idei Friedricha Wilhelma Raiffeisena (1818–1888), założyciela jednej z pierwszych spółdzielni tego typu w Europie (1864); od kas zaliczkowych różniły się m.in. centralizacją całego ruchu. [przypis edytorski]
210. Surowiecki, Antoni (1857–1944) — adwokat, dr praw, działający w Tarnobrzegu społecznik, twórca kasy pożyczkowo-oszczędnościowej. [przypis edytorski]
211. Stefczyk, Franciszek (1861–1924) — ekonomista, działacz społeczny, spółdzielczy i ruchu ludowego; inicjator zakładania spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych, znanych później jako Kasy Stefczyka. [przypis edytorski]
212. ubikacja (daw., z łac.) — pomieszczenie. [przypis edytorski]
213. subiekt (daw.) — sprzedawca w sklepie. [przypis edytorski]
214. Tarnowski, Zdzisław (1862–1937) — hrabia, właściciel ziemski, polityk; dziedziczny członek Izby Panów w parlamencie austriackim, poseł na galicyjski Sejm Krajowy, prezes Stronnictwa Prawicy Narodowej, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, senator z listy BBWR (1928–1930). [przypis edytorski]
215. przeważny (daw.) — dziś: przeważający. [przypis edytorski]
216. Powiatowa Kasa Oszczędności — kasa zaliczkowa obejmująca swoją działalnością pewien powiat. [przypis edytorski]
217. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” — najstarsze polskie towarzystwo promujące aktywność fizyczną, założone we Lwowie w 1867; miało swoje oddziały w całej Galicji; później pojawiły się oddzielne, regionalne organizacje sokole w pozostałych zaborach, scalone w 1919 w jeden związek. [przypis edytorski]
218. Głowacki, Bartosz (ok. 1758–1794) — polski chłop, kosynier w czasie insurekcji kościuszkowskiej; w bitwie pod Racławicami (1794) zdobył działo rosyjskie, gasząc lont czapką, za co został mianowany chorążym, otrzymał także nazwisko Głowacki; stał się symbolem chłopskiego bohaterstwa w walce o niepodległość. [przypis edytorski]
219. Badeni, Stanisław Marcin (1850–1912) — właściciel ziemski, polityk; od 1883 poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego, marszałek Sejmu Krajowego (1895–1901, 1903–1912). [przypis edytorski]
220. Bojko, Jakub (1857–1943) — działacz, publicysta i pisarz ludowy, jeden z pionierów ruchu ludowego w Galicji, współtwórca Stronnictwa Ludowego w Galicji (1895), w II RP poseł na Sejm Ustawodawczy i na Sejm II kadencji, senator I i III kadencji, wójt Gręboszowa. [przypis edytorski]
221. Kuraś, Ferdynand (1871–1929) — polski poeta ludowy i pamiętnikarz (wspomnienia Przez ciernie żywota, 1924); urodzony w Wielowsi, obecnie część Tarnobrzegu. [przypis edytorski]
222. Lasocki, Zygmunt (1867–1948) — prawnik, polityk ruchu ludowego, dyplomata; od 1901 urzędnik w Departamencie ds. Galicji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Austro-Węgier, starosta powiatu tarnobrzeskiego (1904–1908), od 1907 członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, w 1911 poseł na do parlamentu austriackiego jako kandydat PSL, w 1918 naczelnik administracji Galicji z ramienia Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, od 1931 członek Rady Naczelnej SL. [przypis edytorski]
223. Mátyás, Karol (1866–1917) — polski etnograf i folklorysta, autor wielu prac publikowanych w czasopismach naukowych i ogólnych; komisarz starosty starostwa w Tarnobrzegu (1900–1901). [przypis edytorski]
224. Towarzystwo Oświaty Ludowej — towarzystwo społecznikowskie utworzone w 1872, które inicjowało zakładanie i prowadzenie bibliotek na wsiach. [przypis edytorski]
225. szkoła realna — typ szkół w krajach niemieckojęzycznych, kładący nacisk na zdobywanie praktycznych umiejętności przez szerokie grono ludności; podstawowymi przedmiotami nauczania w szkołach realnych wprowadzonych w XIX w. w Galicji były nauki matematyczno-przyrodnicze, języki nowożytne i rysunek, bez języka łacińskiego i greckiego, których nauczano w gimnazjach typu klasycznego. [przypis edytorski]
226. Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie — instytucja ubezpieczeniowo-finansowa założona w 1861, działająca w ramach autonomii galicyjskiej, ubezpieczająca przede wszystkim budynki od pożaru, od 1864 także uprawy od gradobicia. [przypis edytorski]
227. Stojałowski, Stanisław (1845–1911) — ksiądz katolicki i polityk, poseł na sejm galicyjski i do parlamentu austriackiego, wydawca pism „Wieniec” i „Pszczółka”; był zwolennikiem panslawizmu i agraryzmu (tj. przekonania o wiodącej roli rolnictwa w gospodarce państwowej), opowiadał się za parcelacją wielkiej własności ziemskiej (uwłaszczeniem chłopów), wprowadzeniem bezpłatnego szkolnictwa, a także za rozdziałem kościoła od państwa i wybieraniem hierarchów kościelnych przez wiernych; w 1896 został obłożony klątwą przez kościół rzymskokatolicki, ekskomunikę cofnięto w 1897 r. po złożeniu w Watykanie wyjaśnień przez księdza Stojałowskiego. [przypis edytorski]
228. Towarzystwo Szkoły Ludowej — organizacja oświatowa działająca w latach 1891–1940 na terenie Galicji, a następnie w płd. i wsch. części II Rzeczypospolitej, mająca na celu pomaganie gminom w zakładaniu szkól ludowych, czytelni i wypożyczalni wiejskich; powstała z inicjatywy Adama Asnyka, który był jej pierwszym prezesem. [przypis edytorski]
229. Gniazda Sokole — oddziały Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. [przypis edytorski]
230. w 1912/13 z powodu spraw bałkańskich — mowa o dwóch wojnach bałkańskich toczonych października 1912 do lipca 1913: pierwsza była wielonarodową wojną wyzwoleńczą, prowadzoną przez koalicję państw bałkańskich przeciwko tureckiemu Imperium Osmańskiemu, natomiast druga wybuchła na tle podziału terytoriów, uprzednio odebranych Imperium Osmańskiemu; w wyniku wojen bałkańskich Serbia wzmocniła swoją pozycję i stała się rzecznikiem południowych Słowian, w szczególności zamieszkujących Austro-Węgry, zaostrzając swoją antyhabsburską politykę. [przypis edytorski]
231. regiment (hist. wojsk.) — pułk piechoty lub kawalerii. [przypis edytorski]
232. Legiony Polskie — polska formacja wojskowa wchodząca w skład armii austro-węgierskiej, utworzona 27 sierpnia 1914 z inicjatywy polskich stronnictw politycznych w Galicji, walcząca w I wojnie światowej po stronie państw centralnych; do Legionów mogli wstąpić Polacy z Galicji zwolnieni od służby wojskowej oraz ochotnicy z Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]
233. kasarnia (daw.; z niem. Kaserne) — budynek przeznaczony dla żołnierzy; koszary. [przypis edytorski]
234. Nazdar! (czes.) — pozdrowienie, oznaczające życzenia pomyślności, powodzenia. [przypis edytorski]
235. sanitet (daw.) — sanitariusz. [przypis edytorski]
236. tren (daw.) — tabor wojskowy. [przypis edytorski]
237. Spisz — region historyczny w Karpatach Zachodnich, na północnym zachodzie sąsiadujący z Podhalem; od 2. poł. XVIII w. należący do Austrii, zamieszkiwany przez ludność słowacką, polską, niemiecką i węgierską; obecnie niemal cały Spisz należy do Słowacji, płn-zach. skrawek do Polski. [przypis edytorski]
238. honwed — żołnierz królewsko-węgierskiej Obrony Krajowej (1867–1918), formacji stanowiącej jeden z czterech rodzajów sił zbrojnych Monarchii Austro-Węgierskiej. [przypis edytorski]
239. potraw — trawa wyrosła na łące już po sianokosach a. ostatni, jesienny pokos siana. [przypis edytorski]
240. niesporo — powoli, opieszale, nie najlepiej. [przypis edytorski]
241. Naczelny Komitet Narodowy — powstały 16 sierpnia 1914 w Krakowie, w wyniku porozumienia polskich środowisk konserwatywnych i demokratycznych; w założeniu miał być najwyższą władzą wojskową, polityczną i skarbową dla Polaków zamieszkujących Galicję. [przypis edytorski]
242. wiązanie (daw.) — prezent imieninowy lub urodzinowy. [przypis edytorski]
243. wzgórzy — dziś popr. forma D.lm.: wzgórz. [przypis edytorski]
244. szrapnel — pocisk artyleryjski wypełniony metalowymi kulkami a. strzałkami, rozpryskującymi się przy wybuchu; także: odłamek takiego pocisku. [przypis edytorski]
245. dragon — żołnierz, który walczy pieszo, a przemieszcza się konno. [przypis edytorski]
246. mir (daw. pol.; ros.) — pokój. [przypis edytorski]
247. sołdat (ros.) — żołnierz, zwłaszcza niższy stopniem. [przypis edytorski]
248. pluta (reg.) — plucha, szaruga, dżdżysta pogoda. [przypis edytorski]
249. zapole (gw.) — sąsiek, oddzielona przegrodą od klepiska część stodoły, w której składa się zboże a. siano. [przypis edytorski]
250. oficer-audytor — członek sądu wojskowego. [przypis edytorski]
251. Austria Górna — kraj związkowy w północnej Austrii. [przypis edytorski]
252. pulares (daw.) — portfel. [przypis edytorski]
253. Ministerstwo Polskie — urząd ministra do spraw Galicji przy rządzie Cesarstwa Austriackiego, utworzony w 1871. [przypis edytorski]
254. Benedykt XV, właśc. Giacomo della Chiesa (1854–1922) — papież od 1914; w 1915 nakazał odprawić w intencji pokoju w kościołach specjalne nabożeństwa; 1 sierpnia 1917 ogłosił orędzie wzywające do zawarcia pokoju bez zwycięzców i zwyciężonych. [przypis edytorski]
255. Lutosławski, Wincenty (1863–1954) — polski filozof, filolog i publicysta, działacz społeczny i narodowy; wykładowca na licznych uniwersytetach zagranicznych i polskich; usiłował stworzyć polski narodowy system filozoficzny łączący platoński idealizm z mesjanizmem polskiego romantyzmu. [przypis edytorski]
256. pocieszny (daw.) — przynoszący pocieszenie, pocieszający. [przypis edytorski]
257. nieszpory — nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim. [przypis edytorski]
258. influenza (daw.) — grypa. [przypis edytorski]
259. Centralny Komitet Obywatelski — organizacja społeczna działająca w od września 1914 w Królestwie Polskim, zajmująca się pomocą ludności poszkodowanej przez wojnę; rozwiązana we wrześniu 1915 przez niemieckie władze okupacyjne. [przypis edytorski]
260. gwardian — przełożony klasztoru w niektórych zakonach. [przypis edytorski]
261. Morawski, Zdzisław (1859–1928) — polski prawnik, minister ds. Galicji w rządzie austriackim (1914–1915). [przypis edytorski]
262. Hausner, Arturr (1870–1941) — polski polityk, działacz socjalistyczny, publicysta; członek Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1916); w 1915 w USA, organizator Komitetu Obrony Narodowej; w 1917 w Legionach Polskich; poseł na sejm (1919–1930); członek Rady Naczelnej PPS (1919–1923; 1926–1939). [przypis edytorski]
263. 5 listopada 1916 roku Austria i Prusy ogłosiły niepodległość Królestwa Polskiego — nie był to akt ogłoszenia niepodległości Królestwa Polskiego: proklamacja ogłoszona 15 X 1916 przez władze niemieckie i austro-węgierskie zawierała ogólnikową obietnicę utworzenia „samodzielnego” (zamiast: niepodległego) Królestwa Polskiego, pozostającego w niesprecyzowanej „łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami”, bez określenia granic przyszłego państwa. [przypis edytorski]
264. Franciszek Józef I (1830–1916) — cesarz cesarstwa austro-węgierskiego od 1848. [przypis edytorski]
265. Karol I Habsburg (1887–1922) — ostatni władca monarchii austro-węgierskiej (21 listopada 1916 – 11 listopada 1918). [przypis edytorski]
266. Piłsudski, Józef (1867–1935) — dowódca wojskowy, działacz niepodległościowy i socjalistyczny, w czasie I wojny światowej organizator Legionów Polskich i dowódca I Brygady Legionów; od lipca 1917 do listopada 1918 internowany prze Niemców w Magdeburgu; naczelnik państwa po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918; wycofał się z polityki w roku 1922, by w 1926 przejąć władzę w wyniku tzw. przewrotu majowego. [przypis edytorski]
267. Sosnkowski, Kazimierz (1885–1969) — polski dowódca wojskowy i polityk, bliski współpracownik Piłsudskiego, szef sztabu I Brygady Legionów Polskich, internowany razem z Piłsudskim w Magdeburgu; wiceminister (1919–1920), a potem minister spraw wojskowych (1920–1924); dowódca Frontu Południowego podczas kampanii wrześniowej 1939; na emigracji komendant główny Związku Walki Zbrojnej (1939–1941), Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych (1943–1944); po wojnie wyjechał do Kanady. [przypis edytorski]
268. W lutym 1918 roku zawarły w Brześciu Litewskim pokój z Ukrainą — traktat brzeski (9 lutego 1918), podpisany między Cesarstwem Niemieckim, Austro-Węgrami i ich sojusznikami: Carstwem Bułgarii i Imperium Osmańskim (Turcją), a proklamowaną 22 stycznia 1918 Ukraińską Republiką Ludową, na mocy którego odstępowano jej Chełmszczyznę i część Podlasia oraz obiecywano pomoc militarną w zamian za dostarczenie Niemcom i Austro-Węgrom do końca półrocza miliona ton zboża. [przypis edytorski]
269. Skarb Narodowy — fundusz powstały na podstawie dekretu Naczelnika Państwa z 29 stycznia 1919 o skarbie narodowym, powstałym z ofiar prywatnych, na który składały się darowizny w postaci złota, srebra, walut, obligacji, akcji itp.; jego środki miały zostać przekazane przyszłemu Bankowi Polskiemu; od 15 listopada 1921 zarządzała nim specjalna komisja pod nadzorem ministra skarbu. [przypis edytorski]
270. drobną cegiełkę do tego Skarbu dołożyłem — order przesłany został z Tarnobrzega już po powstaniu Państwa Polskiego do Narodowej Organizacji Kobiet we Lwowie (Sekcja zbiórki złota i srebra), ta zaś oddała go na Skarb Narodowy na podkład waluty polskiej za pokwitowaniem następującej treści:
„Wdzięczna Ojczyzna Ofiarodawcom”. Nr 2977. Lwów 22 IV 1922, Ministerstwo Skarbu. Komitet
Darmowe książki «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)