Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖
Krótki opis książki:
Pamiętniki galicyjskiego chłopa, wieloletniego wójta wsi Dzików, obejmujące okres „od pańszczyzny do dni dzisiejszych”.
Pierwsze wydanie Pamiętników włościanina, opublikowane w roku 1912, prócz wspomnień osobistych oraz wątków historyczno-politycznych zawierało przede wszystkim uporządkowany, szczegółowy opis życia nadwiślańskiej wsi. Domy mieszkalne, ich wyposażenie, chłopskie ubrania, fryzury, codzienne zajęcia domowe, narzędzia rolnicze, uprawa roli i hodowla zwierząt, różne rodzaje rzemiosł i handlu, relacje chłopsko-żydowskie, zabawy, wesela, święta, wychowywanie dzieci, choroby, zabobony, praktyki religijne, ceny ziemi, towarów i usług — słowem, kopalnia wiedzy o wsi polskiej w zachodniej Galicji w drugiej połowie XIX wieku.
W roku 1929 Jan Słomka opublikował drugie wydanie książki, poszerzone o trzy rozdziały opowiadające o latach pierwszej wojny światowej, upadku rządów austriackich, tworzeniu polskiej władzy i pierwszym dziesięcioleciu niepodległej Polski. Swoje życie, życie swojej wsi oraz zmiany, jakie dokonały się w ciągu prawie 70 lat, przedstawia nam autor, który chodził do szkoły „wszystkiego dwie zimy”, ale radził sobie na swoje potrzeby wystarczająco. „Umiem czytać, pisać i porachować, jak mam co”.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Jan Słomka
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Słomka
edytorski]
127. rzeszoto — rodzaj sita o dużych otworach, używane godo przesiewania większych ziaren, np. grochu. [przypis edytorski]
128. kasyno — tu: lokal zebrań towarzyskich, rodzaj klubu. [przypis edytorski]
129. pasyjka — krzyżyk z wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa. [przypis edytorski]
130. odbyt (daw.) — zbyt, popyt, pokupność, popularność wśród nabywców. [przypis edytorski]
131. propinacja — prawo sprzedaży napojów alkoholowych; tu: karczma. [przypis edytorski]
132. kum (daw.) — ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej i rodziców dziecka albo ojciec dziecka w stosunku do rodziców chrzestnych; pot.: dobry znajomy, sąsiad. [przypis edytorski]
133. rejent (daw.) — notariusz, urzędnik sporządzający akty prawne na żądanie zainteresowanych. [przypis edytorski]
134. weksel — dokument stanowiący pisemne zobowiązanie wystawcy do zapłacenia określonej osobie (lub okazicielowi) określonej sumy w oznaczonym terminie; używany m.in. jako zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych, zamiast natychmiastowej zapłaty za towar lub usługę. [przypis edytorski]
135. realność (przest.) — posiadłość, nieruchomość. [przypis edytorski]
136. miarkować (daw.) — dostrzegać, orientować się, rozumieć. [przypis edytorski]
137. od sta (daw.) — od stu (sta: daw. D. słowa „sto”, odmienianego jak rzeczownik); dziś: procent. [przypis edytorski]
138. ustawa przeciw lichwie, zabraniająca brania wielkich procentów — w Austrii obowiązywała przeciw lichwie ustawa z dnia 19 lipca 1877 i z 28 maja 1881 r. (dla Galicji). [przypis autorski]
139. przenieść (daw.) — przewyższać. [przypis edytorski]
140. patoka — płynny miód otrzymany zaraz po wyciśnięciu go z plastrów. [przypis edytorski]
141. kuria wyborcza — w dawnych systemach wyborczych: okręg wyborczy lub kategoria wyborców wyodrębniona na podstawie różnic stanowych, wielkości lub charakteru posiadanego majątku, mająca prawo wyboru do parlamentu określonej liczby posłów; kurie wyborcze występowały m.in. w wyborach do Rady Państwa w Austrii (1867–1907), gdzie w 1896 wprowadzono najpierw nową V kurię, powszechną, w której mogli głosować wszyscy, a w 1907 zlikwidowano system kurialny, wprowadzając zasadę wyborów równych. [przypis edytorski]
142. karbownik a. karbowy (daw.) — nadzorca robotników rolnych prowadzący rejestr ich pracy; nazwa pochodzi od kija, na którym nacinano karby, zapisując w ten sposób ilość wykonanej pracy. [przypis edytorski]
143. lubiał — dziś popr.: lubił. [przypis edytorski]
144. borg (daw.) — kredyt. [przypis edytorski]
145. parch — strup na skórze wywołany chorobą grzybiczą. [przypis edytorski]
146. Talmud — religijna księga żydowska, obszerne dzieło stanowiące podsumowanie doktrynalno-religijnego pobiblijnego dorobku judaizmu. [przypis edytorski]
147. umią — dziś popr. 3.os.lm: umieją. [przypis edytorski]
148. stancja (daw.) — izba, pokój, zwłaszcza wynajmowane; dziś: mieszkanie a. pokój wynajmowane uczniom a. studentom uczącym się poza miejscem stałego zamieszkania. [przypis edytorski]
149. korona — historyczna waluta austro-węgierska, wprowadzona w 1892, zastąpiła guldena austriackiego; dzieliła się na 100 halerzy. [przypis edytorski]
150. szutrowana droga — pokryta szutrem, czyli tłuczniem: kruszywem z kamienia łamanego ze skał. [przypis edytorski]
151. harap — bicz z krótką rękojeścią i długim plecionym rzemieniem. [przypis edytorski]
152. turbować się (daw., gw.) — martwić się. [przypis edytorski]
153. kontent (przestarz.) — zadowolony. [przypis edytorski]
154. dać baczność (daw.) — uważać. [przypis edytorski]
155. zapaska — fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka. [przypis edytorski]
156. międlica — przyrząd do międlenia lnu lub konopi. [przypis edytorski]
157. przęślica — drążek do zamocowania kądzieli, czyli pęku włókien lnianych, konopnych lub wełnianych, z którego prządka wysnuwała pasma i skręcała w nić. [przypis edytorski]
158. kopa (daw.) — 60 sztuk (5 tuzinów). [przypis edytorski]
159. Były wtedy przez osiem dni misje w kościele parafialnym w Miechocinie... — wspomniane misje odbyły się w r. 1869 w dniach 25 września do 3 października. Przeprowadzone były przez oo. Jezuitów przy współudziale okolicznego duchowieństwa. W czasie tych misji odbyły się w parafii dwie wielkie procesje do Chmielowa i Stalów, gdzie na błoniach pod namiotem odprawione były msze św. W czasie misji rozdano 97 tysięcy komunikantów. (Kronika parafialna w Miechocinie). [przypis autorski]
160. krużlik (daw.) — małe gliniane naczynie z uchem; dzbanek; kubek. [przypis edytorski]
161. rajz — książkowa nazwa tego ptaka jest remiz. Należy do wróblowatych, podobny do sikory, tylko mniejszy. [przypis autorski]
162. chinina — lek w postaci białego, gorzkiego proszku, otrzymywany z kory chinowca. [przypis edytorski]
163. grasowała ona w latach 1872 i 1873 w sąsiednich wsiach... — w końcu roku 1872 i w lecie 1873 zmarło na cholerę w parafii miechocińskiej 177 osób. W tym samym czasie zmarło na ospę 236 osób, przeważnie dzieci. Ogółem liczba zmarłych w parafii w r. 1873 wynosiła 815, urodzonych 512, więc tych ostatnich o 303 mniej. (Kronika parafii miechocińskiej). [przypis autorski]
164. W roku 1903 w miejsce dotychczasowego powstał w Tarnobrzegu okazały szpital krajowy pod imieniem założycielki poprzedniego szpitala... — w przedsionku tego szpitala wmurowana jest tablica pamiątkowa z następującym napisem:
„Na podziękowanie Bogu za wyzdrowienie matki Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej syn Zdzisław Tarnowski dla ubogich chorych ten szpital zbudował i na użytek kraju oddał 1903 r.”
Szpital mieści w sobie 32 miejsca etatowe, przeciętnie jednak bywa w nim 40–50 chorych. Ma dwu stałych lekarzy, siedem zakonnic pielęgniarek.
[przypis autorski]165. egzorta (z łac. exhortatio: napomnienie) — krótkie kazanie okolicznościowe. [przypis edytorski]
166. wywód — dawniej w Kościele katolickim: obrzęd błogosławieństwa udzielanego w kościele kobiecie po urodzeniu dziecka. [przypis edytorski]
167. chudoba (gw.) — inwentarz żywy, zwierzęta gospodarskie. [przypis edytorski]
168. Środa Popielcowa a. Popielec — w kalendarzu katolickim pierwszy dzień wielkiego postu, przypadający na 46 dni kalendarzowych przed Wielkanocą. [przypis edytorski]
169. Gromnice — obchodzone 2 lutego katolickie święto Matki Boskiej Gromnicznej, podczas którego wierni przynoszą do kościoła świece do pobłogosławienia, zwane gromnicami. [przypis edytorski]
170. Zielone Świątki — dawne święto wiosny, w polskiej tradycji katolickiej ludowa nazwa święta Zesłania Ducha Świętego, obchodzonego 7 tygodni po Niedzieli Wielkanocnej. [przypis edytorski]
171. Siewna — tj. dzień katolickiego święta Matki Boskiej Siewnej, obchodzonego 8 września, kiedy zaczynano orkę i sianie zbóż ozimych (oficjalnie: święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny). [przypis edytorski]
172. na św. Antoniego — w dniu święta św. Antoniego z Padwy, obchodzonego w Kościele katolickim 13 czerwca. [przypis edytorski]
173. Różańcowa — tj. dzień święta Matki Boskiej Różańcowej, obchodzonego w Kościele katolickim 7 października. [przypis edytorski]
174. przysiężny (hist.) — pomocnik wójta, wchodzący w skład sądu gromadzkiego. [przypis edytorski]
175. Przez długi czas rekruci szli do wojska... — więcej o urządzeniach wojskowych w b. zaborze austriackim patrz w komentarzach. [przypis autorski]
176. obecnie jeszcze obowiązująca ustawa gminna... — ustawa z dnia 12 sierpnia 1866 roku. [przypis autorski]
177. ustaliła się ostatecznie konstytucja w całym państwie austriackim — po wydaniu ustaw zasadniczych w grudniu 1867 r. [przypis autorski]
178. językiem urzędowym w Galicji stał się język polski — na mocy rozporządzeń językowych z r. 1869. [przypis autorski]
179. nastąpił przełom w stosunkach wewnętrznych Galicji i zaczął się nowy okres w jej życiu — więcej o gminie i urządzeniach władz miejscowych w Galicji patrz w komentarzach. [przypis autorski]
180. Jan Kuraś z Wielowsi — jest to ojciec Ferdynanda Kurasia. Urodził się około r. 1843. Uczęszczał do szkół średnich w Tarnowie. Był czynny w powstaniu w r. 1863 jako kurier, co go do więzienia na 9 miesięcy na zamku w Krakowie zawiodło. Pisarzem w Dzikowie był w r. 1869. Posiadał wielkie zdolności. Rozumiał język niemiecki, ruski, francuski, łaciński, nawet hebrajszczyzna nie była mu obcą. W młodości pisał piękne, pełne polotu wiersze, które jednak bez śladu przepadły. Umarł w r. 1907 w Wielowsi. (Informacje pochodzą od rodziny śp. Kurasia, które i inni znający go w zupełności potwierdzają, podnosząc jego niezwykłe zdolności). [przypis autorski]
181. Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — hrabia, krytyk i historyk literatury, jeden z głównych przedstawicieli konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]
182. Akademia Umiejętności — polska instytucja naukowa utworzona w 1872 w Krakowie, po 1918 przekształcona w Polską Akademię Umiejętności. [przypis edytorski]
183. ze starszych ludzi jeden był tylko umiejący czytać i pisać. Nazywał się Franciszek Słomka... — według informacji, zasięgniętej od rodziny po Franciszku Słomce, nauczył się on czytać i pisać — jak mówił — „z własnej głowy”, następnie wszystkie swoje dzieci tej sztuki nauczył. Posiadał w domu ładną biblioteczkę, która jednak po śmierci jego „wytraciła się”; grube księgi Pisma Świętego oddała rodzina księdzu, który był bardzo zdziwiony, że mogło się to znaleźć w domu chłopskim, a przyjąwszy je, nie chciał za pogrzeb żadnej opłaty. Franciszek Słomka był gospodarzem na sześciu morgach gruntu, umarł koło r. 1867, mając lat 50. Rodzina ta z dawna mieszkała w Podłężu. [przypis autorski]
184. św. Michała dzień — dzień 29 września w kalendarzu katolickim. [przypis edytorski]
185. św. Wojciecha dzień — dzień 23 kwietnia w kalendarzu katolickim. [przypis edytorski]
186. Posyłanie uczniów na dalszą naukę do szkół średnich, do gimnazjów i seminariów nauczycielskich... — o oświacie pozaszkolnej w Dzikowie patrz w komentarzach. [przypis autorski]
187. Rada Państwa — tu: dwuizbowy parlament austriacki, złożony z Izby Panów oraz Izby Posłów, od 1867 obejmujący wyłącznie austriacką część monarchii austro-węgierskiej (m.in. Galicję); od 1873 członkowie Izby Poselskiej byli wybierani w wyborach bezpośrednich w systemie kurialnym na sześcioletnie kadencje. [przypis edytorski]
188. Pierwsza walka wyborcza powstała w roku 1877 przy wyborach uzupełniających do Rady Państwa> (...) przy następnych wyborach była przeciw niemu ostra walka i upadł — Walenty Bęc wybrany był posłem 28 listopada 1877. W pierwszym głosowaniu brało udział 285 wyborców: 134 w Tarnobrzegu, 90 w Mielcu, 61 w Ropczycach. W Tarnobrzegu Bęc otrzymał 75 głosów, ks. Teczkowski z Grębowa 26, Trzaskowski, dyr. gimnazjum z Tarnowa 23, Jakubowicz, starosta 7, Lewicki, włościanin z Majdanu 3; w Mielcu wszystkie prawie głosy otrzymał starosta tamtejszy Zdankiewicz; w Ropczycach rozstrzeliły się głosy między ks. Sapeckim a starostą tamtejszym Gałeckim. W wyborze ściślejszym brało udział 221 wyborców, z tego z Tarnobrzega 113, w Mielcu 49, w Ropczycach 59. W Tarnobrzegu Bęc otrzymał 89 głosów, Zdankiewicz 24; w Mielcu wszystkie głosy otrzymał Zdankiewicz; w Ropczycach Bęc otrzymał 36 głosów, Zdankiewicz 23. W całości Zdankiewicz miał 96 głosów, a Bęc 125 i został wybrany. W izbie poselskiej jawił się po raz pierwszy 12 stycznia 1878, wybór jego uznany za ważny 1 lutego; odtąd cicho i głucho o nim: nie przemawiał, nie wystąpił z żadnym wnioskiem ani z interpelacją, nie wybrany do żadnej komisji. Przy nowych wyborach w r. 1879 w okręgu Tarnobrzeg-Mielec-Ropczyce wybrany został hr. Jan Tarnowski. [przypis autorski]
189. pogorzeć (daw.) — spalić się, zostać zniszczonym przez ogień; stracić mienie wskutek pożaru. [przypis edytorski]
190. Koło Polskie — w parlamencie austriackim grupowało wszystkich polskich posłów z Galicji. [przypis edytorski]
191. Krempa, Franciszek (1853–1935) — działacz ludowy, wójt Padwi, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego, austriackiej Rady Państwa oraz Sejmu Ustawodawczego i Sejmu RP, znany z dużej liczby interpelacji, głównie dotyczących jego okręgu wyborczego; jeden z organizatorów Republiki Tarnobrzeskiej (1918). [przypis edytorski]
192. Wiącek, Wojciech (1869–1944) — działacz i publicysta ludowy, wójt Machowa, poseł do austriackiej Rady Państwa, senator RP. [przypis edytorski]
193. Mazurzy — mieszkańcy Mazowsza lub Mazur, regionu w płn.-wsch. Polsce, zasiedlonego w XIV–XVII w. przez polskich osadników z Mazowsza; dawniej także: potomkowie osadników z Mazowsza mieszkający w Małopolsce nad Sanem, a także na Podlasiu i Wołyniu. [przypis edytorski]
194. oficjalista (daw.) — prywatny urzędnik, osoba zatrudniona przez właściciela do wykonywania zadań związanych z zarządzaniem majątkiem ziemskim. [przypis edytorski]
195. bitwy o Sandomierz (1809) — walki o Sandomierz w czasach napoleońskich, podczas wojny pomiędzy Księstwem Warszawskim a Austrią: zajęcie Sandomierza (18 maja 1809) przez wojska polskie, a następnie odbicie miasta przez siły arcyksięcia Ferdynanda (18 czerwca 1809). [przypis edytorski]
196. Z wojen polskich starsi opowiadali najwięcej o tzw. wojnie sandomierskiej z roku 1809... — o wypadkach w r. 1809 pod Sandomierzem: patrz w komentarzach. [przypis autorski]
197. rozdział Galicji od późniejszego Królestwa Polskiego — w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej (1772) do austriackiego państwa Habsburgów zostały pod nazwą Galicji włączone tereny m.in. południowej Małopolski i Podkarpacia oraz okolice Zamościa; w wyniku III rozbioru (1795) Austria zajęła także północną Małopolskę z Kielcami, Radomiem i Lublinem oraz wschodnie Mazowsze; tym samym ziemie po obu stronach Wisły od Krakowa po Puławy ponownie znalazły się w granicach jednego państwa; tereny zyskane podczas III rozbioru Austria utraciła po wojnie polsko-austriackiej (1809) na rzecz Księstwa Warszawskiego; po klęsce Napoleona I w 1815 z terenów Księstwa utworzono Królestwo Polskie, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim; Wisła
Darmowe książki «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)