Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖

Urządzenia powyższe zostały uchylone dopiero w r. 1855 i 1856 po ustanowieniu sądów powiatowych, będących administracyjnymi i sądowymi władzami pierwszej instancji i po ogłoszeniu „Tymczasowych postanowień o urządzeniu gmin (gromad)”.

Tymczasowe urządzenia gminne pozostały w swej mocy, z bardzo małymi zmianami, aż do wejścia w życie ustawy gminnej z 12 sierpnia 1866 r. Według tej ustawy gminy wiejskie, istniejące w czasie wydania patentu z dnia 13 kwietnia 1784 r., na który powołują się tymczasowe postanowienia z r. 1856, pozostały nadal odrębnymi ciałami administracyjnymi. Obok gmin drugi równorzędny obszar administracyjny stanowiły obszary dworskie, które w r. 1856 wydzieliły się ze związku gminnego i które zastała ustawa z 12 sierpnia 1866 r. (Tad. Pilat, Pogląd historyczny na urządzenia gminne w Galicji, „Wiadomości statystyczne o stosunkach krajowych”, rocznik IV, Lwów 1878).

*

W XVII wieku przeprowadzono w Austrii doniosłe urządzenia wojskowe, które zaczęły obowiązywać od razu w Galicji, gdy dostała się pod panowanie austriackie. Przeprowadzono system przymusowego rekrutowania. Kto miał być do wojska oddany, rozstrzygała o tym zwierzchność gruntowa według własnego uznania, a od r. 1848 losowanie pomiędzy wszystkimi obowiązanymi w zasadzie do tej służby. Zrazu służba wojskowa była dożywotnią, dopiero w r. 1802 postanowiono, że obowiązek ten jest czasowym i wynosi w piechocie lat 10, w konnicy 12, w artylerii 14. W ostatnich dziesiątkach lat urządzenia powyższe uległy przeważnie gruntowanej zmianie. (O. Balzer, Historia ustroju Austrii w zarysie, Lwów 1899).

*

Pierwsza czytelnia, a właściwie wypożyczalnia książek Tow. Oświaty Ludowej, otwarta w Dzikowie 19 stycznia 1889 r., powstała za staraniem dra A. Surowieckiego. Mieściła się w szkole, prowadzona była przez dyr. Michalika i budziła żywy ruch oświatowy. W r. 1901 powstało w Tarnobrzegu Koło Włościańskie Tow. Szkoły Ludowej, założone staraniem Wojciecha Wiącka. Zasobna biblioteka tego koła mieściła się w Czytelni Włościańskiej w Dzikowie, założonej w r. 1903, i korzystała z niej ludność tutejsza. Z czasem jednak działalność obu tych instytucji osłabła i dopiero w r. 1911 założona została w Tarnobrzegu za staraniem dyr. Stanisława Sobińskiego dobrze zorganizowana wypożyczalnia TSL, z której w znacznej mierze korzystają też mieszkańcy Dzikowa.

Na uwagę zasługują czasopisma wydawane w Tarnobrzegu. W latach 1901 i 1902 wychodził tu dwutygodnik „Głos Ziemi Sandomierskiej”, założony przez Wojciecha Wiącka, przeznaczony dla ludu. W latach 1908 i 1909 wydawany był miesięcznik powiatowy „Powiatowy Dziennik Urzędowy”, założony przez starostę Eugeniusza Swobodę, pomieszczający obok okólników władz powiatowych także artykuły z przeszłości powiatu i inne. Po wskrzeszeniu państwa polskiego wychodził pod redakcją dra Leonarda Madeja w roku 1921 i 1922 dwutygodnik „Obywatel”, a w roku 1923 i 1924 „Głos Ziemi Tarnobrzeskiej”, oba poświęcone sprawom oświatowym, społecznym i gospodarczym. W roku 1927 wychodził tygodnik „Wieści Nadwiślańskie”, wydawany przez Wojciecha Wiącka.

*

Pierwszą z uroczystości narodowych, które przyczyniały się do budzenia uczuć patriotycznych i uświadomienia narodowego wśród ludu w Tarnobrzeskiem, były „Wianki”, urządzone w roku 1888 na Wiśle pod Tarnobrzegiem przez komitet z miejscowej inteligencji. W latach 1895–1897 odbywały się w Machowie pod gołym niebem przedstawienia bitwy racławickiej, urządzane przez tamtejszych włościan, według pomysłu i pod kierownictwem Wojciecha Wiącka.

W latach 1900–1902 były święcone uroczyście w Radomyślu nad Sanem rocznice powstania styczniowego, urządzane przez tamtejszą młodzież, skupiająca się w towarzystwie „Klub Kawalerów”. W r. 1909 odbyła się we Wrzawach wielka uroczystość z powodu setnej rocznicy stoczonej tam bitwy. W r. 1910 w wielu miejscowościach w powiecie święcono uroczyście pięćsetną rocznicę bitwy grunwaldzkiej, w niektórych parafiach stanęły wówczas krzyże pamiątkowe, a w Chmielowie usypano kopiec grunwaldzki. Prócz tych wielkich uroczystości odbywały się mniejsze i upowszechniały się coraz więcej.

*

Wojna w r. 1809 między Austrią a cesarzem Francuzów Napoleonem, wspieranym wówczas przez armię polską Księstwa Warszawskiego, zaznaczyła się silnie w okolicach Sandomierza. Ze starć orężnych, jakie wówczas zaszły między wojskiem polskim a austriackim, bitwy pod Sandomierzem należą do najważniejszych.

Najpierw wojsko polskie pod gen. Sokolnickim zdobyło Sandomierz szturmem 18 maja 1809 r. i odebrało go Austriakom, dzierżącym wówczas prócz Galicji także ziemie między Pilicą a Bugiem. Zaraz jednak Austriacy rozpoczęli działania celem odzyskania na powrót tej twierdzy, stanowiącej ważną pozycję, niejako klucz do reszty kraju. Stoczono tu wtedy bitwę pod Wrzawami (gdzie dziś wznosi się pomnik ku czci poległych), po której armia polska wycofała się za San, a nieprzyjaciel rozpoczął bombardowanie Sandomierza ze wszystkich stron. Załoga polska odpierała wszystkie ataki walecznie, musiała jednak ulec przeważającej sile i 18 czerwca kapitulowała, uzyskawszy zaszczytne warunki, mianowicie: prawo opuszczenia twierdzy z bronią i sztandarami.

Sandomierz więc, zdobyty sławnym szturmem przez wojsko polskie 18 maja, po miesiącu został znowu opanowany przez Austriaków, którzy jednak jeszcze tegoż roku oddali go Księstwu Warszawskiemu, gdy po przegranej ostatecznie wojnie, na mocy pokoju, musieli ostatecznie ustąpić zza Wisły i Sanu.