Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

Pewnej niedzieli znaleźliśmy się w Saint-Marcellin. Pani de Larnage chciała iść na mszę; towarzyszyłem jej, co omal nie popsuło mej sprawy. W kościele zachowywałem się tak, jak było moim zwyczajem. Z postawy mej, poważnej i skupionej, mniemała, iż ma do czynienia z bigotem, i powzięła o mnie najgorszą opinię, jak mi to wyznała w dwa dni potem. Trzeba mi było później dużo galanterii, aby zatrzeć to złe wrażenie; lub raczej pani de Larnage, jako kobieta doświadczona i niełatwo dająca się zrazić, zechciała zaryzykować pewne awanse, aby się przekonać, jak się wywiążę ze sprawy. Istotnie, nie szczędziła mi ich, i to takich, iż ja, o sto mil od męskiej próżności, myślałem, że sobie żartuje ze mnie. Pod wpływem tego dzieciństwa, sadziłem głupstwo na głupstwo, gorzej niż margrabia w Zapisie387. Pani de Larnage nie dawała za wygraną, zachowywała się tak wyzywająco i mówiła mi rzeczy tak czułe, że człowiekowi o wiele mniej niewinnemu trudno by było wszystko wziąć za dobrą monetę. Im dalej się posuwała, tym bardziej utwierdzała mnie w mojej idei, co mnie dręczyło tym więcej, ile że tymczasem sam zawróciłem sobie porządnie głowę. Mówiłem w duchu i jej powtarzałam, wzdychając: „Ach, czemuż to wszystko nie jest prawda! Byłbym najszczęśliwszy z ludzi!”. Sądzę, iż naiwność nowicjusza podrażniła tylko jej kaprys; to fakt, iż zdecydowana była nie dać za wygraną.

Zostawiliśmy w Romans panią du Colombier z jej orszakiem. Ciągnęliśmy dalej naszą drogę najwolniej i najrozkoszniej w świecie: pani de Larnage, margrabia de Torignan i ja. Margrabia, mimo iż chory i zrzędny, był w gruncie niezły człowiek, ale niezbyt lubiący rolę biernego świadka cudzych przyjemności. Pani de Larnage tak mało ukrywała skłonność do mojej osoby, iż margrabia spostrzegł się na tym wcześniej ode mnie. Jeśli nie co innego, to same jego sarkazmy powinny były wlać we mnie ową pewność siebie, której nie śmiałem nabrać z przymilności mej damy. Ba, cóż, kiedy wpadłem na koncept, do jakiego jedynie ja byłem zdolny, że oni się porozumieli, aby mnie brać na fundusz. Ten głupi pomysł do reszty zmącił mi w głowie i kazał mi odgrywać najgłupszą w świecie rolę w sytuacji, w której serce moje, szczerze rozkochane, umiałoby podyktować mi o wiele wdzięczniejszą. Nie pojmuję, w jaki sposób pani de Larnage nie zraziła się mymi komediami i nie odpędziła mnie ze wzgardą. Ale to była wytrawna osoba, która rozumiała się na ludziach i widziała, że źródłem mego umiarkowania jest bardziej głupota niż co innego.

Doprowadziła wreszcie do tego, żeśmy się porozumieli; ale nie przyszło to jej bez trudu. Przybyliśmy do Valence, aby tam spożyć obiad, i wedle naszego chwalebnego zwyczaju zostaliśmy tam już resztę dnia. Mieszkaliśmy w oberży za miastem; nigdy nie wyjdzie mi z pamięci ta oberża i pokój, który pani de Larnage w niej zajmowała. Po obiedzie zapragnęła przejść się nieco. Wiedziała, że z margrabiego niewielki piechur; był to sposób zapewnienia nam dwojgu sam na sam, którego postanowiła sobie nie zmarnować; zważywszy bliski kres podróży, niewiele mieliśmy zaiste czasu do stracenia. Przechadzaliśmy się koło miasta wzdłuż wałów. Tam rozpocząłem na nowo swoje wzdychania, na które, przyciskając od czasu do czasu do piersi me ramię, odpowiadała tak tkliwie, że trzeba było iście mojej głupoty, aby nie spróbować doświadczalnie sprawdzić szczerości jej słów. Najlepsze jest, iż ja sam byłem przy tym w najwyższym stopniu wzruszony. Powiedziałem, że pani de Larnage była powabna: miłość uczyniła ją czarującą; dzięki niej odzyskała cały blask młodości i rozwijała swą zalotność z takim kunsztem, że byłaby uwiodła najwytrawniejszego gracza. Czułem się tedy bardzo nieswój i wciąż o krok od ostatecznych granic; ale obawa obrażenia jej lub zrażenia, jeszcze większy strach, że może mnie wyszydzić, wydrwić, wystrychnąć na dudka, ba, uczynić przedmiotem zabawy przy stole i ściągnąć na mnie drwiny nielitościwego margrabiego, wszystko to paraliżowało mnie do tego stopnia, iż sam byłem wściekły na mą niewczesną wstydliwość, ale nie umiałem jej pokonać. Byłem na torturach; zaniechałem westchnień Celadona388, których śmieszność w podobnej sytuacji, na ustronnej dróżce leśnej, sam rozumiałem; nie wiedząc już, jak się zachować ani co rzec, milczałem; byłem chmurny, nadąsany; słowem, robiłem, co w mej mocy, aby ściągnąć na siebie niełaskę, której się tak obawiałem. Szczęściem, pani de Larnage powzięła bardziej ludzkie postanowienie. Przerwała nagle to milczenie, oplatając mi rękę koło szyi, a zarazem usta jej przemówiły do moich zbyt wymownie, abym mógł dłużej trwać w błędzie. Przesilenie to nie mogło wypaść bardziej w porę. W mgnieniu oka przeszedłem do właściwej roli, a był czas. Obudziła we mnie to zaufanie, którego brak niemal zawsze przeszkadzał mi być sobą. Nigdy oczy moje, zmysły, serce i usta nie były tak wymowne; nigdy tak wspaniale nie okupiłem swych błędów. Jeśli to małe zwycięstwo kosztowało panią de Larnage nieco trudów, mogę sobie pochlebić, że nie miała powodu ich żałować.

Choćbym żył sto lat, zawsze wspomnienie tej uroczej kobiety będzie mi szczerą rozkoszą. Powiadam „uroczej”, mimo że nie była ani młoda, ani ładna; bądź co bądź, nie była stara i brzydka, i nie było w jej postaci nic, co by przeszkadzało błyszczeć w całej pełni reszcie jej zalet. W przeciwieństwie do innych kobiet twarz jej, zniszczona, jak sądzę, od różu, była najmniej świeżym jej szczegółem. Pani de Larnage miała przyczyny, aby być łatwą: w ten jedynie sposób mogła dać poznać to, co w niej było najbardziej urocze. Można ją było ujrzeć, a nie pokochać, ale nie można było posiadać jej, a nie ubóstwiać; co dowodzi, o ile mi się zdaje, że nie zawsze była tak hojna swymi łaskami jak ze mną. Kaprys, który ją pchnął w moje ramiona, był zbyt nagły i żywy, aby go można było usprawiedliwić, ale serce miało w nim co najmniej tyleż udziału co zmysły. Przez ten krótki i rozkoszny czas, który przy niej spędziłem, mam prawo przypuszczać — a to ze starań, jakich dokładała, aby mnie oszczędzać — iż mimo że zmysłowa i łakoma rozkoszy, wyżej jeszcze stawiała względy mego zdrowia niż swoją przyjemność.

Nasze porozumienie nie ukryło się przed margrabią. Mimo to nie zaprzestał docinków; przeciwnie, bardziej niż wprzódy prześladował mnie jako biednego wzdychacza, męczennika kobiecej srogości. Nigdy nie wymknęło mu się najmniejsze słowo, uśmiech, spojrzenie, które by pozwoliło się domyślać, że nas odgadł. Byłbym mniemał, żeśmy go wywiedli w pole, gdyby pani de Larnage, bystrzejsza ode mnie, nie powiedziała mi, że tak nie jest, tylko że margrabia jest człowiek rycerski; w istocie, nie można by się zachowywać dworniej ani roztaczać więcej uprzejmości, nawet dla mnie (pomijając niewinne przycinki), zwłaszcza od czasu mego tryumfu. Może przypasywał mi jego zasługę i uważał mnie za mniejszego dudka, niż na to wyglądałem. Mylił się, jak wiadomo czytelnikom; ale mniejsza, omyłka jego wychodziła mi na dobre. Pewien, że aplauz słuchaczy będzie po mojej stronie, dość wdzięcznie i chętnie znosiłem jego przycinki, odgryzając się niekiedy wcale szczęśliwie. Dumny byłem, iż mogę w obecności pani de Larnage popisywać się dowcipem, który ona we mnie tchnęła. Stałem się innym człowiekiem.

Byliśmy w okolicy sławnej z dobrej kuchni, zwłaszcza o tej porze; wszędzie też biesiadowaliśmy znakomicie dzięki umiejętnym staraniom margrabiego. Byłbym go w zamian chętnie uwolnił od troskliwości o wybór pokojów, ale posyłał zawsze naprzód lokaja dla zatrzymania kwatery: ten hultaj, czy to z własnego konceptu, czy na rozkaz pana, umieszczał zawsze margrabiego obok pani de Larnage, a mnie pchał na drugi koniec gospody. Ale to nie kłopotało nas wcale i schadzki miały przez to tym więcej pieprzyku. To rozkoszne życie trwało cztery czy pięć dni, podczas których pływałem w najsłodszych upojeniach. Piłem tę chwilę czystej i żywej słodyczy, bez żadnej domieszki zgryzot. Były to pierwsze i jedyne chwile, których kosztowałem w ten sposób i mogę rzec, iż pani de Larnage zawdzięczam, że nie umrę, nie poznawszy rozkoszy.

Jeżeli to, co czułem dla niej, nie było, ściśle biorąc, miłością było to w każdym razie tak czułe odbicie miłości, którą ona mi okazywała, upojenie zmysłów tak palące w swej rozkoszy i poufałość tak słodka, że posiadała urok namiętności, będąc zarazem wolna od jej szału, który mąci głowę i nie dość pozwala cieszyć się użyciem. Raz tylko w życiu czułem prawdziwą miłość i nie ona była jej przedmiotem. Nie kochałem jej również tak, jak pokochałem i kochałem jeszcze panią de Warens, ale dlatego właśnie posiadałem ją sto razy lepiej. W ramionach mamusi rozkosz moją mąciło zawsze uczucie smutku, jakieś tajemne ściśnienie serca, które nie bez trudności przychodziło mi zwyciężyć: miast cieszyć się, że ją posiadam, wyrzucałem sobie, że ją kalam. Przy pani de Larnage, przeciwnie, dumny z własnej męskości i szczęścia, oddawałem się porywom zmysłów z radością, z ufnością w siebie; podzielałem upojenia, które dawałem mej kochance; miałem dość świadomości, aby spoglądać z dumą i rozkoszą na swój tryumf i czerpać w nim siły do mnożenia jego symbolów.

Nie przypominam sobie, w jakiej miejscowości opuścił nas margrabia, którego dobra leżały w tych stronach. To wiem, iż znaleźliśmy się sami, nim dotarliśmy do Montélimart; z tą chwilą, pani de Larnage przeniosła pannę służącą do mego wehikułu, a mnie zabrała do swego. Mogę zapewnić, że droga odbywana w ten sposób nie wydała się nam nudną; trudno by mi było zdać sprawę z wyglądu okolic, któreśmy przebiegali. W Montélimart towarzyszka moja miała jakieś sprawy, które zatrzymały ją trzy dni. Przez cały ten czas wszelako opuściła mnie ledwie na kwadrans, dla jakiejś wizyty, która ściągnęła na nią nudne towarzyskie konsekwencje i zaproszenia, zresztą daremne. Zasłoniła się niedomaganiem; co nam nie przeszkodziło przechadzać się codziennie sam na sam w najcudniejszej okolicy i pod najcudniejszym niebem w świecie. Och, te trzy dni! Nieraz przyszło mi ich żałować; nigdy odtąd nie przeżyłem podobnych!

Miłostki podróżne kończą się tak, jak się zaczęły. Trzeba się było rozstać, a wyznaję, że był czas. Nie, iżbym był przesycony lub bliski przesytu, owszem, przywiązywałem się z każdym dniem więcej; ale mimo całej oględności mej damy, już niewiele mogłem dożyć u jej stóp poza dobrą wolą. Staraliśmy się rozproszyć żale projektami spotkania. Zapadło postanowienie, że skoro ta kuracja idzie mi na zdrowie, mam się jej jeszcze poddać i że przyjadę spędzić zimę w Saint-Andiol pod opieką pani de Larnage. Miałem pobyć w Montpellier pięć lub sześć tygodni, aby jej zostawić czas przygotowania tego spotkania w sposób zapobiegający plotkom. Dała mi obszerne informacje co do wszystkiego, co powinienem był wiedzieć, co mówić, w jaki sposób się zachować. Tymczasem mieliśmy do siebie pisywać. Zachęcała mnie obszernie i poważnie do pielęgnowania zdrowia; upominała, abym się udał do najlepszych lekarzy i troskliwie wypełniał wszystko, co mi zalecą. Zobowiązała się przypilnować mnie, kiedy będę bawił u niej, abym wypełniał ich przepisy, choćby najsurowsze. Sądzę, że mówiła szczerze, kochała mnie w istocie; dała mi tego tysiąc dowodów bardziej przekonywających niż sam dar jej osoby. Osądziła z mego wyekwipowania, że nie muszę opływać w zbytki; mimo iż sama nie bogata, chciała mnie przy rozstaniu zmusić, abym z nią podzielił zawartość jej sakiewki, wcale dobrze zaopatrzonej na drogę; z wielkim trudem przyszło mi się obronić. Wreszcie rozstałem się z nią, z sercem pełnym mej towarzyszki, i zostawiając w niej, o ile mi się zdaje, szczere przywiązanie.

Wlokłem się dalej mą drogą, przeżywając ją na nowo we wspomnieniu, na razie bardzo rad, iż spoczywam w wygodnym wehikule, aby tym swobodniej dumać o rozkoszach, jakich zakosztowałem, i tych, które mi przyrzeczono. Rozmyślałem wciąż o zamku w Saint-Andiol i o uroczym życiu, które mnie tam czeka; widziałem jedynie panią de Larnage i jej otoczenie: reszta świata była niczym dla mnie; o mamusi nawet zapomniałem. Zabawiałem się kombinowaniem wszystkich szczegółów natrąconych przez panią de Larnage, starając się z góry stworzyć sobie pojęcie o jej mieszkaniu, sąsiedztwie, towarzystwie, o całym sposobie życia. Miała córkę, o której mówiła często z bałwochwalstwem matki. Ta córka miała skończonych piętnaście lat, miała być śliczna, żywa i miła. Pani upewniała mnie, że będę u niej w łaskach; nie zapomniałem tej obietnicy i z wielką ciekawością roiłem sobie, w jaki sposób panna de Larnage zachowa się wobec beniaminka389 swej mamy. Taką była treść moich marzeń od Pont-Saint-Esprit aż do Remoulin.

Polecono mi, abym zwiedził most gardyjski390; nie omieszkałem uczynić tego. Było to pierwsze dzieło Rzymian, jakie oglądałem. Spodziewałem się ujrzeć pomnik godny rąk, które go wzniosły. Tym razem przedmiot przeszedł moje oczekiwania; było to jedyny raz w życiu. Tylko Rzymianom dane było sprawić ten skutek. Widok tej prostej i szlachetnej budowli uderzył mnie tym więcej, ile że położona jest w pustkowiu, gdzie milczenie i samotność czynią sam przedmiot bardziej uderzającym, a podziw tym żywszym, ów rzekomy most był w istocie tylko wodociągiem. Zadawałem sobie pytanie, jaka siła przeniosła kamienie tak olbrzymie z tak daleka od wszelkiego łomu i zgromadziła ręce tylu tysięcy ludzi w miejscu zupełnie bezludnym? Przebiegłem trzy piętra tej wspaniałej budowli, którą przez szacunek ledwie śmiałem deptać nogami. Odgłos moich kroków pod tymi olbrzymimi sklepieniami budził we mnie wrażenie, iż słyszę silny głos tych, którzy je wznieśli. Gubiłem się jak robak w tym ogromie. Czułem, czyniąc się tak małym, coś nieokreślonego, co mi wzbierało w duszy; mówiłem sobie, wzdychając: „Czemuż nie urodziłem się Rzymianinem!”. Trwałem tam kilka godzin w zachwyceniu. Wróciłem roztargniony i zadumany, a zaduma ta nie była korzystna dla pani de Larnage. Pamiętała o tym, aby mnie ubezpieczyć przeciw dziewczętom w Montpellier, ale nie przeciw gardyjskiemu mostowi. Niepodobna pamiętać o wszystkim.

W Nimes poszedłem zobaczyć arenę: jest to