Chmury - Arystofanes (czytać książki txt) 📖
Krótki opis książki:
Mówi się, że komedia ta pośrednio doprowadziła do skazania Sokratesa na śmierć. Jest on bowiem przedstawiony jako bezbożny nauczyciel-sofista, szkolący uczniów w sztuce wygrywania dyskusji i spraw sądowych za pomocą nieuczciwych argumentów. Taki sposób przedstawienia nowych trendów filozoficznych miał na celu obronę dawnych wzorców wychowawczych.
Nie dziwi zatem, że osią akcji jest edukacja i jej smutne konsekwencje. Wieśniak Wykrętowic (Strepsiades), który popadł w długi za sprawą syna, interesującego się wyścigami konnymi, udaje się do „pomysłowni” Sokratesa, by nauczyć się sztuczek prawniczych. Gdy zostaje stamtąd wyrzucony jako niezdolny do nauki, wysyła tam syna. Ten zdobywa potrzebną wiedzę, przyswajając sobie jednocześnie niemoralne poglądy nauczyciela. Ujawniają się one, gdy nie tylko bije ojca, ale także podejmuje się udowodnić, że czyni słusznie. Zrozpaczony Wykrętowic w akcie zemsty podpala sokratejską szkołę.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Arystofanes
- Epoka: Starożytność
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Chmury - Arystofanes (czytać książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Arystofanes
class="annotation" id="annotation-108">108. wnijść — dziś popr.: wejść. [przypis edytorski]
109. kaduk (reg.) — diabeł. [przypis edytorski]
110. nasamprzód — najpierw. [przypis edytorski]
111. um (daw.) — rozum. [przypis edytorski]
112. eter — wg daw. nauki niedostrzegalna substancja wypełniająca kosmos. [przypis edytorski]
113. mdły (daw.) — słaby. [przypis edytorski]
114. lichwa — kredyt, procent. [przypis edytorski]
115. nosacizna — zaraźliwa choroba końska. [przypis edytorski]
116. jako Bizantyńcy, na żeleziaki — Byzantion było osadą dorycką: stąd używano tam niegdyś żelaznej, spartańskiej monety, czyli żeleziaków, gdy w Atenach, jako moneta drobna, kursowały chalkusy czyli miedziaki. [przypis tłumacza]
117. święty trój... tapczan — Sokrates chce powiedzieć „święty trójnóg” — ale ponieważ ma tylko tapczan w swym ubogim domostwie, więc zaprasza na święty trój-tapczan. [przypis tłumacza]
118. wieniec włóż na skronie — przyjęcie ucznia do szkoły odbywało się z ceremoniałem i tajemniczymi obrzędami, zupełnie tak, jak np. dzisiaj przystąpienie do loży wolnomularskiej. Nawet wielki filozof Pitagoras ujął swą szkołę w pewne sekretne formuły, jakoby zakonu: inne szkoły filozoficzne, jak widzimy z tego ustępu, musiały mieć również pewien rytuał dla nowicjuszów. Cały następny ceremoniał przypomina pokątne obrzędy bóstw azjatyckich, jak Sabaziosa (frygijski Bakchos), oraz innych, zawlekanych do Aten przez niewolników, a zwłaszcza przez niewolnice. Zaklęcia, na które pojawiają się Chmury, to jakby późniejsze średniowieczne sabaty i czary, oraz praktyki, przez moc których zjawiał się na usługi zły duch. [przypis tłumacza]
119. W ofierze bogom rznąć, jak Atamanta — chłop wspomina Atamanta, którego widział niedawno w teatrze: Sofoklesa tragedia pt. Atamas. Ino, zazdrosna macocha, chce zabić na ofiarę pasierba Fryksosa i Helle, a nawet ich ojca, Atamanta, a swego męża — lecz gdy przybrani, jak ofiary na rzeź prowadzone, w kwiaty i wieńce, zjawiają się na scenie, uratowała ich matka Nefele (Chmura), posławszy na pomoc złotorunego barana. [przypis tłumacza]
120. frant (daw.) — spryciarz. [przypis edytorski]
121. pytel — urządzenie do odsiewania mąki. [przypis edytorski]
122. włast (daw.) — władca. [przypis edytorski]
123. turnice (reg.) — turnie, tj. szczyty górskie. [przypis edytorski]
124. rej (daw.) — korowód. [przypis edytorski]
125. liman — płytkie słone jezioro w pobliżu morza. [przypis edytorski]
126. konew (daw.) — dzban. [przypis edytorski]
127. Staw Meocki — Jezioro Meockie, staroż. nazwa Morza Azowskiego, od zamieszkujących jego wybrzeża plemion Meotów. [przypis edytorski]
128. Mimant — obecnie Karaburun, szczyt górski na wschodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, w pobliżu wyspy Chios. Staroż. nazwa pochodzi od imienia jednego z mitycznych gigantów. [przypis edytorski]
129. na Olimpu turnicach (....) wodę z Nilu (...) w Okeana gdzieś sadach (...) Staw Meocki (...) łeb śnieżystą Mimanta (...) przyjmcie ofiarę... — Sokrates wzywa Chmury z czterech stron świata: z północy, zachodu, południa i wschodu. Olimp na północnej granicy Tracji, dziś Elembo, szczyt blisko 3000 m wysoki, „niebieski dwór” olimpijskich bogów; sady Okeanosa na zachodzie — to święty gaj Hesperyd i złotych jabłek, gdzie nimfy, osłonione przed ludzkim okiem parawanem Chmur, pląsają święty rej (dziś Gibraltar) — staw Meocki i Mimas, szczyt w Jonii azjatyckiej, więc na wschodzie, Nil na południu. [przypis tłumacza]
130. wyraj — miejsce, gdzie ptaki odlatują na zimę. [przypis edytorski]
131. siklawa (reg.) — wodospad na górskim strumieniu. [przypis edytorski]
132. Pallada (mit. gr.) — przydomek Ateny, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny. [przypis edytorski]
133. kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]
134. chram (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]
135. święto nad święta — Święto Demetry i Kory w Eleusis i mysterie eleusyńskie: „wierni” to wtajemniczeni tj. mystowie, zakon najbardziej czczony, najbogobojniejszy; procesja z Aten do Eleusis należała do największych uroczystości w Helladzie. [przypis tłumacza]
136. gędźba (daw.) — muzyka. [przypis edytorski]
137. cyganów — wyraz ten użyty w znaczeniu cyganerii: nowomodnych literatów. [przypis tłumacza]
138. Parnet — wzgórza na północ od Aten. [przypis tłumacza]
139. olsnąć (daw.) — oślepnąć. [przypis edytorski]
140. Zeus (mit. gr.) — najważniejszy z bogów, władca Olimpu, brat Posejdona i Hadesa, syn Kronosa, patronujący zjawiskom na niebie, zwłaszcza piorunom. [przypis edytorski]
141. rakarz (daw.) — hycel. [przypis edytorski]
142. Chmurno zamgliste osmędy — parodia młodopolskich neologizmów. [przypis edytorski]
143. perukarza, strojnisia, (...) jakim jest syn Ksenofanta— tym synem Ksenofantesa był Hieronym, poeta liryczny, z którego drwi Arystofanes w Chamach Acharnejskich [ob. tłum. jako: Acharnejczycy; red. WL] 389, że ma tak olbrzymie włosy, iż staje się niewidoczny, jak pod czapką Plutona „Niewidką”. [przypis tłumacza]
144. Symon — jakaś marna figura, sofista z Heraklei, osławiony krzywoprzysięzca i lichwiarz. [przypis tłumacza]
145. jak puklerz prasnął Kleonim — Kleonymos, Falstaff Arystofanesa, brzuchata, żarłok, pieczeniarz i tchórz: przed wyprawą wojenną usiłował się nadaremno wykręcić, podczas bitwy rzucił tarczę — stracić tarczę uchodziło za hańbę — i uciekł: groził mu wskutek tego proces o tchórzostwo, δειλίας γραφή, karane atimią, tj. odjęciem praw obywatelskich bez konfiskaty mienia. [przypis tłumacza]
146. Klejsten — znany hulaka i rozpustnik. [przypis tłumacza]
147. ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]
148. piać (daw.) — śpiewać. [przypis edytorski]
149. krom (daw.) — prócz. [przypis edytorski]
150. Prodyk — Prodikos z wyspy Keos, sofista współczesny, znany z wykładów o właściwym użyciu i znaczeniu wyrazów; sławna jest jego opowieść o Heraklesie na rozstajnych drogach. [przypis tłumacza]
151. choć marzną bose pięty, ku nam czoło ślesz... — Sokrates był ubogi, miał tam gdzieś w Atenach mały domek i kawałeczek gruntu, jako zeugita, lecz to zaledwie starczyło na utrzymanie żony i dzieci. Śmiano się, że chodzi boso, a co do hardego wzroku, to nawet Platon pisze, że mając wypukłe oczy, patrzał groźnie, „na kształt tura” (ταυρηδόν, Fajdon). Postać jego nadawała się do kpinek: potężne cielsko, krótki gruby kark, rysy twarzy grube, nos spłaszczony i ten wzrok „na kształt tura”. [przypis tłumacza]
152. Apollo (mit. gr.) — bóg słońca, sztuki, wróżbiarstwa i gwałtownej śmierci, przewodnik dziewięciu muz. [przypis edytorski]
153. wir powietrzny [powoduje ruch] — Arystofanos wydrwiwa poglądy Demokryta, Anaksagorasa i Protagorasa, głoszących filozofie monistyczną; świat powstał z wirujących atomów. Wir atomów, δίνη v. δῖνος — to świat cały. Chłop zrozumiał dosłownie, zwłaszcza, że Dios i Dinos brzmiało mu podobnie. [przypis tłumacza]
154. żywot (daw.) — tu: brzuch. [przypis edytorski]
155. hań (reg.) — tam. [przypis edytorski]
156. nikiej (reg.) — jak. [przypis edytorski]
157. stańczyk — tu: błazen. [przypis edytorski]
158. Teoros — totumfacki Kleona, wyśmiany przez Arystofanesa w Acharnach i Osach. [przypis tłumacza]
159. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]
160. krzywo dąb nie przysiągł — dąb był właśnie Zeusowi poświęcony. [przypis tłumacza]
161. prawić (daw.) — mówić. [przypis edytorski]
162. żenąć (daw.) — gnać. [przypis edytorski]
163. żertwa (daw.) — ofiara. [przypis edytorski]
164. dyć (reg.) — przecież. [przypis edytorski]
165. ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]
166. rozgowor (daw., reg.) — rozmowa. [przypis edytorski]
167. Przeć tam nie idę szukać, co mi skradli — jeśli Ateńczyk miał na kogo podejrzenie o kradzież, mógł zrobić rewizję w domu podejrzanego, lecz musiał odzież zwierzchnią zdjąć, by nie powiedziano, że podrzucił. [przypis tłumacza]
168. czeluść wróża Trofoniosa — jaskinia Trofoniosa w Lebadei w Beocji, dokąd się udawano po wyrocznię i wróżbę. Była to ciemna, ponura grota, pełna wyziewów kwasu węglowego, które odurzały i doprowadzały ludzi do halucynacji. Placek z miodem jako ofiara dla smoków i wężów, które strzegły zaklętej jaskini. Trofonios, za życia budowniczy, po śmierci czczony jako półbóg, był panem tej wyroczni. Opowiadano sobie straszne rzeczy o widmach i okropnościach, jakie się tam ukazywały. Poeta Kratinos wyśmiał ten zabobon w komedii Trofonios. Patrz Lukian, Rozmowy Umarłych, III, str. 239 i 240, tłum. M. Bogucki, Wyd. Ak. Um. Biblioteka Przekładów z literatury starożytnej, T. I, Kraków 1906. [przypis tłumacza]
169. dźwierze (daw.) — drzwi. [przypis edytorski]
170. POETA [do widzów] — tę przemowę wpisał tutaj poeta w kilka lat po wystawieniu sztuki. Patrz Wstęp. [przypis tłumacza]
171. bożyc (daw.) — syn boga. [przypis edytorski]
172. dank (daw.) — pierwszeństwo. [przypis edytorski]
173. ludzie (...) Poklaski dali tu memu: Skromnemu przeciw Porubcy — poeta przypomina tryumf swej pierwszej sztuki pt. Dajtales, Biesiadnicy, której myśl przewodnia — to przeciwstawienie wychowania tragicznego do wychowania nowomodnego w osobach dwu braci: Skromnego i Porubcy. Sztukę tę napisał poeta, będąc jeszcze tak młodym, że mu wiek nie pozwalał zgłosić się z nią do archonta, więc jej „kto inny ojcował” (Filonides). [przypis tłumacza]
174. pozna brata po włosach — Orestes, który przybył z Pyladesem potajemnie do dworca ojcowskiego, aby się pomścić za śmierć ojca Agamemnona na wiarołomnej matce i Aigistosie, zostawia na grobowcu ojca kosmyk swych pięknych kędziorów, będąc przekonany, że siostra Elektra, zobaczywszy te włosy, domyśli się, że przybył brat i mściciel. Jak więc Elektra poznała brata po włosach, tak i widzowie, którzy poznali się na wartości pierwszej komedii Arystofanesa (Biesiadników) darząc ją oklaskami — również i teraz Chmury jego po tych samych zaletach poznają i obdarzą oklaskami, widząc w nich rodzonego brata owej pierwszej komedii. [przypis tłumacza]
175. Mą o węgorzach przypowieść — Rycerze, w. 864 i nast. [przypis tłumacza]
176. gospodyn a. gospodzin (daw.) — pan. [przypis edytorski]
177. gdy wojnę (...) uchwalacie, grzmimy, lejem... — Ateńczyk był religijnie zabobonny i w ogóle przesądny. Już przy pierwszej kropli deszczu, przy pierwszym grzmocie lub błyskawicy, rozpuszczano zgromadzenie dla złej wróżby. (Acharny [ob. tłum. jako: Acharnejczycy; red. WL] 171: „Zakazuję — veto — dalszych obrad, gdyż oto kropla dżdżu — znak Zeusa — spadła mi na nos”). [przypis tłumacza]
178. miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]
179. płomię — dziś popr.: płomień. [przypis edytorski]
180. słońce swoje płomię przydusiło... — najwidoczniej mowa o ówczesnym zaćmieniu słońca. [przypis tłumacza]
181. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
182. Feb (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca i muzyki. [przypis edytorski]
183. pawęż (daw.) — tarcza. [przypis edytorski]
184. odkaz (daw.) — odpowiedź. [przypis edytorski]
185. Rozminąwszy się ze świątkiem wedle kalendarza daty — właśnie w tym czasie, około 424 r., zmieniono kalendarz za radą matematyka Metona. [przypis tłumacza]
186. dwie kwarcie — daw. forma liczby podwójnej; dziś powinno być: dwie kwarty. [przypis edytorski]
187. Lecz którą z miar za najpiękniejszą Mniemasz: potrójną czy poczwórną miarę — mowa o proporcjach. [przypis edytorski]
188. takt — tu: rytm. [przypis edytorski]
189. pokazuje mu tak zwaną „figę”: Gdym był chłopięciem, to brano za daktyl — pokazać komu daktyl, tj. palec średni: σκιμαλίσαι oznaczało wielką obelgę: podobnie gniewają się i u nas o tzw. „figę”. Stąd nagła złość i obraza u mistrza. [przypis tłumacza]
190. Byk, cap i baran, pies, kogut i gawron — kogut i gawron zaliczone do czwórnogich, ale to nie razi „mistrza”, który zważa tylko na formy gramatyczne. [przypis tłumacza]
191. klnę się Wiatrem! — Wykrętowic robi postępy, już nawet klnie się na bogi Sokratesa. [przypis tłumacza]
192. Lilia, Filinna, Klejgora, Demetria — imiona znane ówczesnego ateńskiego półświatka. [przypis tłumacza]
193. Jak bym miał wołać...— cała ta nauka Sokratesa przypomina Sawantki [ob. bardziej znane jako Uczone białogłowy; red. WL] Moliera: Akt II, Scena VI, str. 35 i nast. Tłumaczenie L. Rydla, Kraków 1906: Filaminta i Beliza, pouczające kucharkę Marcynę. Podobieństwo niesłychane: znany krytyk, A. Brisson, pisze: „Molière etait imprégné des Grecs et des Latins: a chaque ligne de ses comédies se retrouvent des réminiscencens d’Aristophane et de Plaute”. Ale właściwiej byłoby powiedzieć, że bez nich nie byłoby Moliera. [przypis tłumacza]
194. dać
Darmowe książki «Chmury - Arystofanes (czytać książki txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)