Słowa cienkie i grube - Tadeusz Boy-Żeleński (darmowa biblioteka online .TXT) 📖

Abel (1862–1950) — fr. pisarz, autor powieści i sztuk teatralnych. Abla Hermant — dziś popr. odmiana nazwiska: Abla Hermanta. [przypis edytorski]

10. Baszkircewa, Maria Konstantinowna (1858–1884) — malarka i rzeźbiarka, pochodząca z rosyjskiej rodziny arystokratycznej, znana jako autorka pisanego po francusku dziennika, który został opublikowany po jej śmierci. [przypis edytorski]

11. trojka — zaprzęg trzykonny, typowy w XIX-wiecznej Rosji. [przypis edytorski]

12. Giraudoux, Jean (1882–1944) — fr. pisarz, dramaturg. [przypis edytorski]

13. epruwetka (daw., z fr.) — probówka. [przypis edytorski]

14. Larousse — wydawnictwo encyklopedyczne założone przez francuskiego pisarza, leksykografa Pierre’a Larousse; mały Larousse to podręczny słownik języka francuskiego. [przypis edytorski]

15. Arct, Michał (1840–1916) — wydawca i współautor Słownika ilustrowanego języka polskiego oraz Słownika wyrazów obcych. [przypis edytorski]

16. Konar, Aleksander Alfred a. Konar, Alfred Aleksander (1862–1941) — pisarz, autor m.in. powieści Ojcowie i my, W pogoni za szczęściem. Powieść z czasów przedwojennych, Siostry Malinowskie itp. Odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką w 1935 r. Zginął w getcie warszawskim. [przypis edytorski]

17. Brückner, Aleksander (1856–1939) — filolog, historyk kultury i literatury polskiej, członek Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

18. Trzaska, Evert i Michalski — wydawnictwo Księgarnia i Dom Wydawniczy TEM, założone w 1920 r. przez księgarzy Władysława Trzaskę i Jana Michalskiego oraz handlowca Ludwika Everta. [przypis edytorski]

19. Orgelbrand, Samuel (1810–1868) — wydawca, encyklopedysta; prowadził też drukarnię, księgarnię i wypożyczalnię książek. Zorganizował powstanie 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej (1859–1868). Pochodził z tradycyjnej rodziny żydowskiej, był zwolennikiem asymilacji Żydów w polskim społeczeństwie. [przypis edytorski]

20. Encyklopedia Sikorskiego — Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, powstała z inicjatywy Saturnina Sikorskiego, wydawcy i dziennikarza. Nie została ukończona: w latach 1892–1914 ukazało się 55 tomów, do litery P. [przypis edytorski]

21. półkule magdeburskie — doświadczenie fizyczne z 1654 r., które zademonstrował w Magdeburgu Otto von Guericke (niem. polityk i uczony, 1602–1686); był to efektowny dowód na istnienie powietrza i działanie ciśnienia. Po wypompowaniu powietrza spomiędzy dwóch doskonale dopasowanych półsfer próbowano je rozdzielić, do czego okazała się niezbędna siła kilkunastu koni. [przypis edytorski]

22. Wolff, Gustaw a. Wolff, Kazimierz Gustaw (1872–1951) — pisarz, księgarz i wydawca, syn Augusta Roberta Wolffa (1833–1910), współzałożyciela wydawnictwa Gebethner i Wolff. [przypis edytorski]

23. Mortkowicz, Jakub (1876–1931) — księgarz, popularyzator czytelnictwa, wydawca m.in. polskich tłumaczeń Nietschego. Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Księgarń Kolejowych RUCH. [przypis edytorski]

24. Steinsberg, Marian (1887–1943) — księgarz, wydawca m.in. Skamandrytów i Witkacego. [przypis edytorski]

25. Am Tische war noch ein Plaetzchen, da hast du, mein Liebchen, gefehlt (niem.) — Przy stoliku było jedno puste miejsce, brakowało tam ciebie, kochanie; cytat z wiersza Heinricha Heinego Sie saßen und tranken am Teetisch (Siedzieli i pili herbatkę), opisującego salonową dyskusję na temat miłości. Cytat pochodzi z ostatniej strofki i wskazuje na niedopowiedzenie: ten, kto wie naprawdę, czym jest miłość, milczy. [przypis edytorski]

26. paraliż postępowy (daw.) — porażenie postępujące, późne objawy kiły obejmujące narządy wewnętrzne i układ nerwowy. [przypis edytorski]

27. Proboszcz wśród bogaczy — Mon curé chez les riches, sztuka napisana przez André de Lorde’a i Pierre’a Chaine’a na postawie powieści Clémenta Vautela. [przypis edytorski]

28. sempiterna (daw. żart.) — tyłek. [przypis edytorski]

29. dowiedziawszy się — tu właśc.: dowiedzieliśmy się. [przypis edytorski]

30. tumor paedagogicus, właśc. timor paedagogicus (łac.) — gra słów, zamiast timor paedagogicus: lęk przed nauczycielem (tj. szacunek dla autorytetu), dowcipny autor listu pisze tumor: guz. [przypis edytorski]

31. musa paidike (gr. Μοῦσα παιδική) — muza chłopięca, poezja homoerotyczna; od nazwy zbioru epigramatów Stratona z Sardes (II w. n.e.), wchodzących w skład Antologii Palatyńskiej. [przypis edytorski]

32. Sublimierung (niem.), sublimacja — termin psychologiczny, wprowadzony przez Zygmunta Freuda, określający jeden z mechanizmów obronnych osobowości człowieka. Sublimacja to zastąpienie instynktownych działań (np. niskiego popędu) dążeniem do celów wzniosłych i pożytecznych. [przypis edytorski]

33. zakład w Studzieńcu — zakład poprawczy dla chłopców w Studzieńcu pod Żyrardowem, założony w 1876 r. i funkcjonujący nadal w XXI w.; w 1929 r. w zakładzie wybuchł skandal, kierownictwo usłyszało oskarżenia o złe zarządzanie, nadużycia i malwersacje finansowe, placówka przeszła pod zarząd Ministerstwa Sprawiedliwości i została zreorganizowana. [przypis edytorski]

34. Potiorek, Oskar (1853–1933) — austriacki generał. [przypis edytorski]

35. Galgotzy von, Anton (1837–1929) — austriacki generał. [przypis edytorski]

36. Caillavet de, Gaston Arman (1869–1915) — fr. dramatopisarz. [przypis edytorski]

37. Flers de, Robert (1872–1927) — fr. librecista, dramatopisarz, dziennikarz. [przypis edytorski]

38. Wanderbewegung — chyba Wandervogelbewegung? [Wandervogel (niem.: Wędrowne ptaki) to nazwa powstałego w 1898 r. w Niemczech ruchu młodzieżowego, promującego turystykę, tężyznę fizyczną i miłość do przyrody; ruch prekursorski w stosunku do niem. skautingu; niem. Bewegung: ruch. Red. WL]. [przypis autorski]

39. Wanderbewegung als erotische Erscheinung, właśc. Die Wandervogelbewegung als erotisches Phänomen (niem.) — Fenomeny erotyczne w „Ruchu Wędrownych Ptaków”; praca Hansa Blühera z 1912 r. [przypis edytorski]

40. rękopis starego wierszyka, idiotycznego zresztą, który znacie ze Słówek: Ludmiła — w tym miejscu w publikacji źródłowej zamieszczono reprodukcję austriackiego formularza, a obok rękopis wiersza Ludmiła; podpis pod reprodukcją: Znaleziony rękopis utworu Boya, lekarza kolejowego. [przypis edytorski]

41. bremza — duże koło na tylnej ścianie wagonu kolejowego, uruchamiające dodatkowy hamulec. [przypis edytorski]

42. frei (niem.) — wolny, otwarty. [przypis edytorski]

43. halt (niem.) — stop; stój. [przypis edytorski]

44. Il est cocu, le chef de gare (fr.) — Naczelnik stacji jest rogaczem; słowa fr. piosenki, powiedzonko do dziś popularne we Francji. W 1925 r. ukazała się komedia o tym tytule, której autorami byli André Mouëzy-Éon i Nicolas Nancey. [przypis edytorski]

45. rajfurstwo (daw.) — stręczycielstwo. [przypis edytorski]

46. omentra (daw. gw.) — geometra; na wsi w XX w. pojawienie się geometry, tj. geodety, było kojarzone ze zmianami własności ziemi, czyli z zagrożeniem. [przypis edytorski]

47. sufragan — biskup pomocniczy. [przypis edytorski]

48. urzędowy protokół c. k. policji krakowskiej — w publikacji źródłowej zamieszczono w tym miejscu reprodukcję poniższej notatki odręcznej. [przypis edytorski]

49. Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, dramatopisarz; członek Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. [przypis edytorski]

50. Gall, Jan (1856–1912) — kompozytor i dyrygent. [przypis edytorski]

51. Ale z pewnością rzadko kto wie, w jakim wieku był Asnyk, kiedy tworzył ten bardzo osobisty i do wiadomej osoby pisany wierszyk. Otóż miał lat... trzydzieści pięć. — Adam Asnyk ożenił się dwa lata później, w 1875 r. [przypis edytorski]

52. Woronow, Siergiej (1866–1951) — fr. chirurg pochodzenia ros., słynny z powodu eksperymentów z przeszczepianiem człowiekowi tkanki jąder od małp w celu odmłodzenia ludzkiego organizmu. [przypis edytorski]

53. miesiąc (poet.) — księżyc. [przypis edytorski]

54. Recenzja z sądu najwyższego — patrz: Mój proces (Plotki, plotki...) oraz Prawo autorskie fikcją? i Kapelan więzienny (Pijane dziecko we mgle). [przypis autorski]

55. Beaupré, Antoni (1863–1937) — dziennikarz, redaktor naczelny krakowskiego „Czasu”. [przypis edytorski]

56. Zborowski, Samuel — rotmistrz królewski i hetman kozacki, ścięty w 1584 r. na dziedzińcu zamku wawelskiego za spiskowanie przeciw królowi Stefanowi Batoremu. [przypis edytorski]

57. za pomocą interpolacji — tutaj w broszurze odsyłacz: Przez interpolację rozumie Słownik języka polskiego M. Arcta „fałszowanie tekstu przez wtrącanie wyrazów lub zdań nie istniejących w oryginale”. [przypis autorski]

58. „Herr Doktor, diese ewige Literaturschreiberei werd ich nicht dulden!” (niem.) — Panie doktorze, ta cała pisanina nie będzie tolerowana. [przypis edytorski]

59. Lespinasse de, Julie (1732–1776) — fr. pisarka, prowadziła w Paryżu salon, w którym bywali m.in. encyklopedyści. Pisywała listy do swoich przyjaciół, także do hrabiego de Guiberta, w którym była zakochana. [przypis edytorski]

60. Guibert de, Jacques-Antoine-Hippolyte (1743–1790) — fr. wojskowy, autor cenionych traktatów o tematyce militarnej. [przypis edytorski]

61. table d’hôte (fr.: stół dla gości) — posiłki w hotelu lub pensjonacie, podawane o stałych porach wszystkim gościom. [przypis edytorski]

62. écrasez l’infâme (fr.) — zniszczcie tę hańbę. Wezwanie, które często powtarzał Voltaire w swoich listach. Hańbą były według Voltaire’a przesądy, zakłamanie, fanatyzm religijny. [przypis edytorski]

63. calomniez, calomniez, il restera toujours quelque chose (fr.) — szkalujcie, szkalujcie, zawsze coś przylgnie. [przypis edytorski]

64. last not least (ang.) — ostatni według kolejności, ale nie najmniej ważny. [przypis edytorski]

65. si non e vero (wł.) — jeśli to nieprawda; całość cytatu brzmi: Si non e vero, e ben trovato, jeśli to nie jest prawdziwe, to jednak dobrze wymyślone. [przypis edytorski]

66. to mu jest Hekubą — właśc. What’s Hecuba to him, or he to Hecuba, that he should weep for her? (ang.): ”Cóż z nim Hekuba, on z nią ma wspólnego, żeby aż płakał nad jej losem?”; Wiliam Szekspir, Hamlet akt 2, scena 2. Hekuba a. Hekabe (mit. gr.) — żona Priama, królowa Troi. Straciła wszystkie swoje dzieci podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

67. fibry (z fr.) — struny; nerwy (włókna nerwowe). [przypis edytorski]

68. Montaigne, Michał, Montaigne de, Michel Eyquem (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista. Uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego. [przypis edytorski]

69. sou (fr.) — daw. drobna moneta fr. [przypis edytorski]

70. Bourget, Paul (1852–1935) — fr. pisarz, autor powieści psychologicznych, uważany za najlepszego obserwatora obyczajów swoich czasów. [przypis edytorski]

71. Maupassant de, Guy (1850–1893) — fr. pisarz, autor opowiadań obyczajowych. [przypis edytorski]

72. Reçu délicieuse lettre; à quand toi? (fr.) — otrzymałem cudowny list; do kiedy ty? [przypis edytorski]

73. zstokrotniać — dziś: ustokrotniać. [przypis edytorski]

74. Solweg a. Solvejga — bohaterka ludowej opowieści norweskiej Peer Gynt, znanej dzięki dramatowi Henrika Ibsena z muzyką Edvarda Griega. Kobieta, która całe życie czekała na swojego niewiernego ukochanego, Peer Gynta, i dopiero u schyłku życia przekonała go do wierności wyższym ideałom. [przypis edytorski]

75. Oto ów anons — Anons ten, który wiele osób uważało za moje zmyślenie, był, przeciwnie, zupełnie autentyczny; nadeszło na niego na moje ręce kilkadziesiąt zgłoszeń, które wiernie przesłałem nieznanej mi adresatce. [przypis autorski]

76. Jan Maria Michał — ks. Jan Kowalski (1871–1942); polski arcybiskup mariawicki, założyciel i zwierzchnik Kościoła Katolickiego Mariawitów, święty Kościoła Katolickiego Mariawitów; wiezień obozu koncentracyjnego w Dachau, zginął w komorze gazowej w obozie zagłady na zamku Hartheim. [przypis edytorski]

77. mariawici — grupa wyznaniowa wyodrębniona na przełomie XIX i XX w. z katolicyzmu w Polsce. [przypis edytorski]

78. chromać (daw.) — kuleć. [przypis edytorski]

79. wileńska Reduta — Teatr Reduta, założony w 1919 r. w Warszawie przez Juliusza Osterwę i Mieczysława Limanowskiego, pierwszy w Polsce teatr eksperymentalny. W latach 1925–31 przeniesiony do Wilna, w 1931 r. powrócił do Warszawy, gdzie zakończył działalność w 1939 r. [przypis edytorski]

80. Enfantin, Barthélemy Prosper (1796–1864) — francuski socjalista utopijny, teoretyk i jeden z założycieli saintsimonizmu. [przypis edytorski]

81. saintsimonizm — doktryna filozoficzno-społeczna głosząca potrzebę stworzenia nowego porządku publicznego: podział dóbr według zdolności i talentów, solidaryzm społeczny, potępienie własności prywatnej. [przypis edytorski]

82. Kotarbiński, Józef (1849–1928) — pisarz, krytyk teatralny, aktor filmowy i teatralny; w latach 1899–1905 dyrektor teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. [przypis edytorski]

83. Rostand, Edmond (1868–1918) — fr. pisarz, dramaturg. [przypis edytorski]

84. pani Lucyna — Lucyna Kotarbińska, z d. Kleczeńska (1858–1941), żona Józefa Kotarbińskiego, działaczka społeczna i publicystka, wydawczyni wspomnień teatralnych swojego męża. [przypis edytorski]

85. Kisielewski, Jan August (1876–1918) — dramatopisarz, krytyk teatralny, związany z kabaretem Zielony Balonik. [przypis edytorski]

86. Stanisław Tarnowski (1837–1917) — historyk literatury, krytyk literacki, rektor Uniwersytetu Jagielońskiego, prezes Polskiej Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

87. wilia (daw.) — wigilia; w wilię: w przeddzień. [przypis edytorski]

88. Protesilas i Laodamia — dramat Stanisława Wyspiańskiego. [przypis edytorski]

89. Koźmian, Stanisław (1836–1922) — reżyser, krytyk teatralny, publicysta, polityk. [przypis edytorski]

90. Pawlikowski, Tadeusz (1861–1915) — reżyser, dyrektor teatralny.