Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

class="verse">I ukazując mu się nieco nademdlonem,

Odjechał do stanowisk w biegu zapędzonem.

Potem w pół nocy właśnie zbroję ukochaną

Wdziewa, troską zażęty2543 ciężką, niesłychaną,

Na konia siodło kładzie tak cicho swojego,

Iż odjazdu nie postrzegł namniejszy z sług jego.

Jedzie, łzami zalewa twarz i wzdycha srodze,

A Frontynowi, gdzie chce, wolno puszcza wodze.

Frontyn przez pola bieży, proste, krzywe rowy,

Rozkazaniu pańskiemu wygodzić gotowy.

Ale się ten nie czuje, łzy tylko obfite

Z oczu śle, przeklinając losy jadowite;

Woła śmierci, wszystkie swe w niej mając pociechy,

Aby ostatnie prędko ścisnęła oddechy.

Bo nie widzi sposobu, stroskany, inszego

Do skończenia męczeństwa i bólu przykrego.

»Na kogóż, niestetyż, wprzód narzekać ja będę,

»Póki najbiedniejszego żywota nie zbędę?

»Komu — mówi — winę dam, nad kiem pomstę srogą

»Uczynię, żem utracił dziewkę moję drogą?

»Jam jest sam nieszczęśliwy, sam przyczyną sobie,

»Mój własny grzech, moje mię głupstwo kładzie w grobie.

»Tak jest, a nie inaczej: ty przypłacisz tego,

»Rugierze, żeś zbył skarbu nieprzepłaconego.

»Odpuść mi, najkochańsza Bradamanto moja,

»Żem beł przeszkodą do twych wczasów i pokoja.

»Zgrzeszyłem, zgrzeszył znacznie: o jakoby była

»Szczęśliwa śmierć, którą mi zła baba myśliła!

»Zła baba Teodora, bo przynamniej ciebie

»Nie rozgniewałbym tam beł i samego siebie.

»Fortunne po czterykroć więzienie to było,

»Choć przykrą aż do śmierci tesknicą dręczyło.

»Z którego na okrutne męki potępiony,

»Lubobym to beł w sam świt pewnie wywiedziony,

»Po tobie jednak mógłem przynamniej litości

»Spodziewać się w straszliwej bólów surowości;

»Lecz teraz, gdy się dowiesz od życzliwych tego,

»Żem w polu za Leona stanął dnia przeszłego,

»Cóż za dziw, iż cię gniewem słusznem zapaloną

»Sama miłość uczyni złą, nieprzeproszoną?«

Tak mówiąc, wzdychał ciężko Rugier żałośliwy,

A oczy, jak dwie źrzódła, pędzą strumień żywy.

Już też błyszcząc, Apollo postępował złoty

I promienie srebrnemi na świat ciskał wroty,

Kiedy Frontyn przychodził do gaju jednego,

Niewymownie i drzewem i liściem2544 gęstego.

To miejsce postrzegł Rugier wnet, a iż mierziony

Żywot wzgardził2545, tam umrzeć pragnie, zatajony.

Jedzie w las, gdzie najgęstsze chrósty z chwastem były

I gdzie jasne promienie nigdy nie wchodziły;

Tam zsiadł i uzdę zdjąwszy z Frontyna swojego,

Wolność mu daje, smętny mówiąc do smętnego:

»Mój najmężniejszy koniu, Frontynie kochany!

»Czujesz i ty podomno, jako przykre rany

»Słuszny żal dziś mi daje; zaczem umrzeć muszę

»I już nigdy na tobie, już siedzieć nie tuszę.

»Idzże, gdzie chcesz, bo za twe niewymowne cnoty

»Godzieneś, godzien osieść krąg niebieski złoty.

»Wszystkie konie, o których Grekowie pisali,

»Wszystkie konie, co o nich inszy powiadali,

»Miały coś, ale takiej nie doszły godności,

»W jakiej miało cię szczęście z swojej życzliwości.

»I słusznie tę odniesiesz chwałę przed inszemi:

»Z tobą nie zrówna żaden, a ty ze wszystkiemi.

»Ciebie nad insze dziewka piękniejsza karmiła,

»Dziewka, co wieczną sławę męstwem uczyniła

»Krwi swojej; tyś przedniejszem u niej beł kochaniem,

»Ty jedynem w kłopotach najwiętszych staraniem.

»Dziewka kochana moja w tobie się kochała,

»Ale co mówię «moja», jeśli już musiała

»Z inszem ślub brać, a ja zaś, abym na to żywy

»Nie patrzył, w pół się przebić muszę, nieszczęśliwy!«

Gdy tak ciężko narzekał Rugier utrapiony

I szablą chciał otworzyć bok niezasłoniony,

Źwierz niemy do litości budząc i lichego

Ptaka, co w gęstwie słuchał lamentu onego,

Bradamanta się niemniej łzami rozpływała,

Skoro wolą rodziców przykrą usłyszała.

Wymówki już jej żadne nie służą, surowy

Leon pragnie wesela prędkiego z umowy.

Ta zaś wszystkich sposobów kusi, żałośliwa,

A fortuna jej piersi przenika zdradliwa.

Wiarę zmienić, rodzicom daną i Karłowi,

Przyjaciołom zacniejszem, wszystkiemu domowi —

Coś nieuczciwem pachnie. Nakoniec stanowi

Nienawisnemu przez jad uniknąć węzłowi;

Woli tysiąckroć umrzeć, biedna, niż swojego

Raz opuścić Rugiera najukochańszego.

»Niestetyż, gdzieś się podział — woła — mój serdeczny

»Rugierze? Chcesz podomno, aby ostateczny

»Dni moich dzisiejszy beł? Cóż ci się wżdy dzieje,

»Iż moje coraz czynisz wątpliwsze nadzieje?

»Tyś to sam głuchy, ty to jeden cesarskiego

»Nie słyszałeś, biadaż mnie, edyktu głośnego?

»Jakoż, prze Bóg, postąpić i radzić mam sobie,

»Chyba opacznie sądzić i trzymać o tobie!

»Bo zaż to rzecz podobna, aby serce twoje

»Na wywołane natrzeć nie pragnęło boje,

»Jeśliś słyszał, jeśli cię w uszy uderzyła

»Wola cesarska, z moją co jednaka była?

»Ale co mówię, smutna? W chytrościach ćwiczony

»Leon ci ponno wydarł żywot ulubiony,

»Leon zdrajca, aby cię uprzedził do mego

»Małżeństwa, stokroć tobie poprzysiężonego.

»Nie darmom ja u Karła sobie uprosiła,

»Abym się w pojedynku z przyszłem mężem biła,

»Tak tusząc i tak twierdząc, że ciebie jednego

»Miałam mieć, coby w placu mężnie dowiódł swego.

»Ale, niestetyż, skarał Bóg moje śmiałości

»I miasto pociech ciężkiej nabawił żałości,

»Tego, co dziełem nie beł najmniejszem wsławiony,

»Zwyciężcę uczyniwszy przez bój dokończony.

»Cóż czynić? Zmienię wiarę czy dotrzymam słowa,

»Którem Karłowi dała, nędzna białogłowa?

»Zmienię, a w dotrzymaniu przysiąg Rugierowi

»Skale będę podobna lub dyamentowi.

»Niechaj mię niestateczną, kto jeno chce, zowie,

»Niech o prędkiej odmianie późnem wiekom powie:

»Mniej dbam, byłem się przy swem Rugierze została,

»Choćbym się, jak na drzewie list powienny2546, zdała«.

Te skargi utrapiona dziewka powtarzała,

A ciężko ustawicznie wzdychając, płakała,

Ani jej mógł sen zamknąć oczu zmordowanych

Ani wystraszyć z serca trosk niehamowanych.

Potem, kiedy czarnawe mroki wypędziła

Rana zorza i piękne słońce prowadziła,

Niebo, co ją małżonką z wieków naznaczyło

Rugierowi, nagłą jej pomoc uczyniło.

Rano Marfiza piękna przed Karłem stanęła,

A skoro pozwolenie do rozmowy wzięła,

Uciąża żałośliwie, iż jej brat rodzony

Niesłusznie Bradamanty swojej odsądzony,

Bradamanty, co stokroć przy niej przysięgała,

Że mu małżonką zostać, gdy się okrzci, miała.

Rzecze to w oczy samej i cierpieć takiego

Despektu nie ma wolej Rugiera dobrego,

Szablą albo kopią chcąc ukazać swoją,

Że się przy prawdzie w jawnej sprawie nie zostoją

Jego nieprzyjaciele, ona zaś dowiedzie,

Iż to, co teraz mówi, szczerość sama będzie.

I gdyby Bradamanta przyznać się nie chciała

Do przysięgi, na którą stokroć rękę dała,

Ona zada, iż władnąć nie mogą oboje

Sami sobą, zakłady dawszy naspół swoje.

100

Marfiza lubo prawdę lubo fałsz mówiła,

Atoli się snać na to dobrze namyśliła,

Żeby Leona zrazić z przedsięwzięcia jego,

Małżeństwa nie dopuścić konać zawziętego.

Wszystkie surowych gniewów zbiera do gromady

Zapały, różne w głowie wynajduje rady,

Lecz ta nauczciwsza jej zda się być przyczyna:

Wystraszyć cesarskiego męstwem swojem syna.

101

Dziwnie się zafrasował Karzeł z mowy onej,

A zawoławszy sobie dziewki utrapionej,

Wprzód jej słowa Marfizy przykre oznajmuje,

Potem zaś po Amona bieżeć rozkazuje.

Bradamanta swe oczy w ziemi ma utkwione,

Jagody zarumienił wstyd, łzami zmoczone;

Stoi, jak słup, i samem milczeniem znać daje,

Że Marfiza słusznie się gniewa, słusznie łaje.

102

Niemniej i serdecznemu mowa Rynaldowi

Marfizy podoba się, także Orlandowi;

Pomnią swe obietnice, które uczynili,

Kiedy u pustelnika na wysepce byli.

Więc teraz na tem oba są i pragną tego,

Aby Rugiera mogli mieć za powinnego,

Bez kłopotów, bez wielkich gniewów Amonowych

Chcąc Bradamantę wyrwać z ręku Leonowych.

103

Dają znowu braterskie ręce oba sobie,

Iż Rugiera w nieszczęsnej chcą ratować dobie

I to, co obiecali, do skutku swojego

Przywiodą, by też Karła rozgniewać samego.

Stary zasię narzeka Amon, utyskuje

I na wolą pozwolić ich nie obiecuje.

»Znam — mówi — znam ten figiel wasz chytro zmyślony,

»Który zaraz musi być wniwecz obrócony.

104

»Niech tak będzie, chocia ja mniej chcę wierzyć temu,

»Abyście w moc mieli dać Rugierowi swemu

»Dziewkę moję, którego cnoty zalecacie,

»Na co i ta przypadła snać, jak powiadacie.

»Głupie2547 głupia przypadła, jednak, gdzie to było,

»Kiedy, o którem czasie, przy kiem się toczyło,

»Chcę wiedzieć; bo jeśli on nie beł jeszcze krzcony,

»Nie mógł, poganin, pojąć chrześcijanki żony.

105

»Ani ja cierpieć będę, wierzcie temu snadnie,

»Płonnych przysiąg ani wam według wolej padnie

»Tak poskoczny2548 postępek: nigdy, nigdy ona

»Nie mogła być żadnemu z pogan poślubiona.

»Cóż było potem wzywać człowieka wielkiego

»Do pojedynku, który wygrał dnia przeszłego?

»Więc i sam cesarz pewnie na to nie pozwoli,

»Bo przy prawdzie i słowie swem zostawać woli.

106

»Jakiejkolwiekby słowa wasze wagi były,

»Póki się w klubę słuszną rzeczy nie wprawiły,

»Teraz, gdy już z Leonem surowe potkanie

»Koniec ma na jej własne u Karła żądanie,

»Zakładuć trudno cofnąć w zad upewnionego

»I edyktem poważnem pańskiem stwierdzonego«.

Tak rzekł Amon, a cesarz wsparszy dłonią skronie,

Milczał ani pobłażał tej i owej stronie.

107

Jako straszny powstanie szum miedzy jodłami,

Gdy Auster i Akwilo, zatrząśnie Tatrami,

Jako tłuką brzeg krzywy wały rozgniewane,

Skoro Eol rozpuści wichry skrępowane:

Tak idzie szmer przez pałac wprzód, potem Francyą

Napełnia i w sąsiedztwie bliższą Hiszpanią.

Ten to mówi, ów owo, uszu nadkładają

Szeptom drudzy i końca w sprawie tej czekają.

108

Siła ich, siła, którzy życzą Rugierowi,

Wiele i nazbyt wiele, co zaś Leonowi

Przychylni; jeden Karzeł tylko się najduje,

Który rozumem spórki2549 rozwieść usiłuje

I do parlamentu2550 je odsyła swojego,

Sam przyczyn do rozruchu nie chcąc dać jakiego.

Tem czasem Marfiza się przed niem zaś stawiła

I głosem, podniózszy wzrok wesoły, mówiła:

109

»Żadną miarą, cesarzu, nie może być ona

»Leonowi, póki brat mój żyw, poślubiona

»Dla srogich przysiąg; ale jeśli Leon tego

»Pragnie małżeństwa, zabić wprzód ma brata mego.

»Tak bez uraz sumnienia dziewkę weźmie sobie,

»Skoro Rugier pożyty w zimnem lęże grobie«.

Tę mowę zrozumiawszy, Karzeł Leonowi

Śle chcąc, aby gotów beł ku pojedynkowi.

110

Niespodzianej nowinie ten się zaś dziwuje;

Rycerza z jednorożcem szukać rozkazuje,

Pewien będąc zwycięstwa, gdy on pod znakami

Jego z najsroższemi się bić będzie mężami.

Nie wie, iż mu przykry żal w pół serce otwiera,

A śmierć blada już duszę, już w lesie wydziera;

Tuszy, że po straszliwej bitwie zmordowany,

Na wczas lepszy ustąpił spuchłe wiązać rany.

111

Teskni dziwnie, po ścieszkach różnych upatruje,

Jeśli go nie potkano gdzie, sam wypytuje;

A gdy dzień drugi żadnej nie ma wiadomości,

W nieuśmierzonej serce opływa żałości.

Niebezpieczna rzecz zda się z mężem doświadczonem

Bez niego bitwy kusić w placu naznaczonem.

Znowu drugich i trzecich za niem wyprawuje,

Wzdycha, czeka i z godzin godziny rachuje.

112

Przez tysiąc wiosek jeżdżą posłowie strudzeni,

Od świadomych gościńca ludzi prowadzeni;

Których gdy się doczekać nie może, na swego

Wsiadł konia, troską tkniony żalu nieznośnego.

Szuka, jeździ, to lasy, to pola przebiega,

Lecz żadnej wiadomości o niem nie dosięga.

Aż nakoniec Melissę potkał; ta żal jego

Jako tuli, do czasu odkładam małego.

Koniec pieśni czterdziestej piątej.

XLVI. Pieśń czterdziesta szósta i ostatnia Argument

Długo naszukawszy się Rugiera z pilnością,

Nalazł go Leon, przykrą zjętego żałością.

Potem mu Bradamanty pięknej ustępuje,

On po ślubach wolno ją na łonie piastuje;

Piastuje bez żadnych trwóg, swój tylko jad srogi

Król z Sarce nań wylać chce i wydrzeć skarb drogi.

Ale nakoniec szablą Rugiera dobrego

Przebity, piekła otchłań nawiedza ciemnego.

Allegorye

W tej pieśni czterdziestej szóstej i ostatniej z Leona, który widząc wielką ludzkość Rugierowę przeciwko sobie, nie jeno mu ją wzajem oddawa ustąpieniem Bradamanty, ale i Karłowi o wielkich jego szczerze powieda cnotach, poznać możesz, iż wspaniałe serca w ludzkości pięknej żadnem nie dają się zwyciężyć sposobem; śmiercią potem Rodomontową i ostatniem Rugierowem zwycięstwem, którem kończy się ta księga, barziej ucieszysz chciwy swój dowcip, niż Wirgiliuszową ostatnią z strony Turna z Eneaszem księgą; on bowiem nie dał namniejszej Eneaszowi do zwady przyczyny, raczej wydrzeć Turnowi umyśliwszy małżonkę, przedsięwzięcia powikłał jego, ten zaś pod naweselsze czasy wyzywa Rugiera i pożądanych zbawić go usiłuje pociech.

1. Skład pierwszy

Jeśli ta pieśń ostatnia prawdę ukazuje,

Już mej nawie prędko być w porcie obiecuje,

Gdzie szerokie zwinąwszy żagle, uwolniony,

Wytchnę po trudnem biegu przez pław niezbrodzony2551.

Skąd lub z okrętem na zad wrócić się niecałem,

Lubo do śmierci błądzić po morzu niemałem

Obawiałem się, smutny; lecz darmo, bo blizki

Dom widzę, a me w radość mienią się uciski.

W radość uciski morskie mienią się: już głosy

Wdzięcznych piszczałek słyszę, które pod niebiosy

Z hucznemi się bębnami wespół rozlegają,

A ludzie krzyk swój z niemi ochoczy mieszają.

Już poczynam poznawać na wysokiem brzegu

Tych, którzy z dalekiego chcą mię witać biegu;

Już snadno rozeznawam twarzy ulubione

I wzdłuż do obłapienia ręce rozciągnione.

Widzę zacnych gromadę białych głów wspaniałą,

Z niemi liczbę rycerzów serdecznych niemałą,

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz