Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

świadom dzielności, odwag, męstwa, cnoty.

Pod dwadzieścia tysięcy było w szyku onem,

Do szturmów po drabinach na mury puszczonem.

Cesarz, skoro Leona obaczył swojego

Po drugiej stronie rzeki, u brzegu lewego,

Most z mostem i łódź z łodzią łączy bez przeszkody,

Potem z wojskiem przebywa swem głębokie brody.

Watran2496, król Bulgaryej, roztropny, serdeczny,

Wypadł z swemi, odbija raz zły, niebezpieczny

I gdzie jest nieprzyjaciel gęsty, gdzie szturmuje,

Sam się uwija, siecze, rannych posiłkuje.

W tem razie otoczył go Leon z przedniejszemi.

Konia skłół i gwałtem paść przymusił na ziemi;

Ale gdy żadną miarą imać się nie daje,

Stem szabel trup na placu przebity zostaje.

Bulgarowie pozbywszy hetmana swojego,

Zwątpili o wygranej, nie mogą przykrego

Znieść zapędu w tak gęstej ludzi nawałności,

Uciekają, a nowe strach czyni trudności.

Rugier, co miedzy greckiem wojskiem beł wmieszany,

Wielką w Bulgarach szkodę, srogie widząc rany,

Mało myśli, pomoc dać biednem usiłuje,

Gniewu przeciwko ojcu z synem nie hamuje.

Zwarł podobnego wiatrom Frontyna w żartkości,

Mija wszystkich, jako błysk, gdy wypadł z ciemności,

Miedzy lud wpada, co krwią pola napojone

Opuszczał i strachy z głów wybija jem płone.

Sam okrutną kopią złożywszy, prostuje,

Gdzie greckie więtszem gwałtem wojsko następuje,

I tak, surowej grozy pełen, serce swoje

Na krew ostrzy, najsroższe iż mu fraszka boje.

Ujźrzał na samem czele wojska przebranego

Rycerza, jako mu się zdał, doświadczonego;

Nasuwień2497 miał szarłatny, wkoło haftowany,

A zasiadacz2498 okrywał nogi, złotem tkany.

Konstantynów siestrzeniec beł to ulubiony;

Tego naprzód uderzył drzewem, rozpędzony:

Puścił przedni i zadni blach, tarcz się rozpadła,

Kopia na piądź tyłem przez piersi wypadła.

To sprawiwszy, szable swej straszliwej dobywa

I w co najbliższej kupie Greków się okrywa.

Lecą jedna po drugiej głowy, z karków zdjęte,

Ręce, nogi w krwi własnej topią się odcięte;

Temu czoło rozczepił, a ten w pół przebity,

Ślizkiemi świeci brzydko przez ranę jelity.

Krew po piaskach pełnemi ciecze strumieniami,

Pola się okrywają szerokie trupami.

Nigdyście tak szkaradnych razów nie widali,

Nigdyście o straszliwszych ranach nie słychali,

Jakowe srogi Rugier, Rugier niebłagany2499

Zadawał: ucieka lud niezahamowany,

Twarz jem blednie, strach wznosi najeżone włosy,

Wrzask, krzyk, huk, płacz, stękanie leci pod niebiosy.

W mgnieniu oka pułki się wszystkie pomieszały

I bez wstydu pierzchliwy tył pokazowały.

Z wyniosłego pagórka Leon utroskany

Widząc nieuleczone swych żołnierzów rany,

Wzdycha, bojaźń niem trzęsie, ale myśli swoje

Topi w Rugierze, przykre co świeżo wszczął boje

I sam z przedniejszych mężów wojsko zniósł skupione,

Namioty powywracał, hojną krwią zbroczone,

Ani się może wstrzymać, nieporównanego

Aby nie miał sam w sobie męstwa chwalić jego.

Zna po herbie, po szacie drogo haftowanej,

Po najświetniejszej zbroi, jasno hecowanej2500,

Że nie jest Bulgarczykiem, choć Bulgarom daje

Dziwną pomoc, w opiekę swą wziąwszy ich kraje.

Mniema, iż anioł z nieba bez chyby zesłany,

Aby greckich złości grzech przezeń beł skarany,

Nieludzką widząc jego moc, nieludzkie siły,

Co w mgnieniu oka ziemię krwią, mózgiem skropiły.

I jako młodzian grzeczny, serca wyniosłego,

Kochać się w niem poczyna z tych dzielności iego;

Już nie życzy, aby nań czyja broń spaść miała

I obrazić w urodzie kształtnej choć kęs ciała.

Raczej swych na to miejsce kilku stracić woli:

Tak go krzywda w nieznanem bohatyrze boli,

Krzywda, jak własna swoja; nie dziw: cnota budzi

Miłość gorącą prędko w sercach wielkich ludzi.

Tak utrapione dziecko, które z pieszczonego

Łona gwałtem wypchniono dla płaczu częstego,

Nie skarży się przed bracią starszą i siostrami,

Matkę raczej biednemi ściska ręczynami;

Ta zasię cichem tkniona w pół serca wzdychaniem,

Do piersi go przyciska z lubem całowaniem,

Gniew uśmierza i pierwszej nie chce pomnieć winy

Najsmutniejszej, co za grzech żałuje, dzieciny.

Lecz jeśli z dusze Leon Rugiera miłuje,

Jeśli moc jego chwali, siłom się dziwuje,

Przeciwnem on sposobem pragnie śmierci jego,

Pragnie nasycić głody serca zajadłego.

Biega tam, sam, a w ręku kręci miecz gotowy,

Którem go własnej myśli wnet pozbawić głowy.

Pyta u wszystkich, gdzie jest, gdzie się skrył, gdzie swoje

Lub namioty wojenne lubo ma pokoje.

Ten zaś, aby lud jego w szcząt nie beł zrażony,

Na odwrót trąbić każe, strachem nakarmiony,

I do cesarza posłów prędko wyprawuje,

Przez których o most wolny prosi i wskazuje

Dla prędszej niedobitków strwożonych przeprawy,

Którem Mars żywot jeszcze zostawił łaskawy.

Sam uchodzi ku rzece głębokiej przez pole,

A konia w oba boki ostrogami kole.

Siła ich poimano u mostu samego,

Siła ich powpadało do wiru wściekłego;

Topią się niebożęta na wielkiej głębinie,

Z tysiąca ledwie jeden do brzegu wypłynie.

Idą na dno, tych rzeka pożera straszliwa,

Tych szabla Rugierowa ścina zapalczywa.

Wloką więźniów do zamku gwałt białogrodzkiego

Bulgarowie, weseli z zwycięstwa nowego.

Skończyłaby się była bitwa dnia onego,

Bo Bulgarowie króla straciwszy własnego,

Słabszy się już być zdali, lecz mąż doświadczony,

Co swój miał jednorożcem2501 puklerz naznaczony,

Fortunę jem pojednał przeciwną i swojem

Męstwem sprawił, iż będą siedzieć za pokojem.

Z wygranej nad mniemanie co żywo się cieszy

I do Rugiera, chcąc go poznać, swój krok śpieszy.

Ten mu się nizko kłania, ten słowy dziękuje,

Ten rękę, a ten nogę schylony całuje.

Każdy się rozumie być za najszczęśliwszego,

Kto bliższy jest, kto może dotknąć szaty jego.

Nie człowieka być sądzą, widząc niezrównaną

Odwagę, dzielność, serce, moc niewytrzymaną.

Proszą, wołają wszyscy, życzą tego sobie,

Aby złotą koroną skronie okrył obie

I na miejscu Watrana królem beł zmarłego,

Wziąwszy w swą opiekę kraj państwa bulgarskiego.

Ten się wymawia, małej dotąd życząc zwłoki,

Póki z tę stronę2502 trzyma Greków nurt głęboki,

Póki nie wpadną za most w równiny przestrone,

Do ucieczki bezpiecznej barziej sposobione;

Bo odpoczynku nie chce swemu dać koniowi

Aż szyję, jak umyślił, utnie Leonowi.

Tysiąc mil dla tej samej ujechał przyczyny,

Ta jedna chęć gnała go tu, nie zamysł iny.

To rzekszy, odbiega ich i konia prostuje

Na ślad, gdzie pierzchliwy tył Leon ukazuje,

I leci, co ma siły, często bojcem swego

Zwiera, choć dziwnie żartki, Frontyna dzielnego.

Daleko już, daleko po zad zostawuje

Giermka, a przecię o to nic się nie frasuje.

Lecz nieleniwszy Leon śpieszy ku domowi,

Ani zmordowanemu folguje koniowi.

Przebiegszy most, który mu wolną drogę daje,

Zrzuca go, a w ojczyste sam uchodzi kraje.

Już też promienie zniżał Apollo wysokie,

Chcąc je w Oceanowe łono skryć głębokie,

Mrok padł; Rugier nie widzi domu w żadnej stronie,

Gdzieby stał, choć rozświecał miesiąc pełny błonie.

A iż miejsca nieświadom, umyślił noc całą

Jeździć lub wielką drogą lubo ścieszką małą.

Potem, kiedy już słońce wschodziło do góry,

W prawej ręce opodal białe postrzegł mury

Miasteczka pomniejszego i tam myśli swemu

Frontynowi kęs wytchnąć upracowanemu,

Na którem tak wiele mil ubiegł w przykre znoje,

Odprawiwszy surowe po południu boje.

Undziard od Konstantyna trzymał je bogaty,

Dojrzałem już obciążon i wiekiem i laty,

Z dusze go, Leon, z dusze sam cesarz miłował;

Mocniejszych zamków w swojem dozorze pilnował.

Więc i na przeszłą wojnę ludzi dał niemało

Z ochotą tak, jako się panu jego zdało.

Wjechał Rugier do miasta, dziwnie spracowany,

I chce czekać, ażby świt wszedł nazajutrz rany.

100

Chce czekać, lecz jak jego nieszczęście mieć chciało,

Z Romaniej2503 żołnierza w tenże dom przygnało,

Który zaledwie z krwawej bitwy uszedł żywy,

Gdy Bulgarom pomagał Rugier zapalczywy;

Jeszcze drży, jeszcze włosy na łbie ma zjeżone,

Jeszcze serce w niem skacze, strachem nakarmione.

Zda mu się, iż za sobą widzi serdecznego

Męża, co w tarczy źwierza miał jednorogiego2504.

101

Pojźrzy z boku na puklerz biało malowany

I poznawa wnet, że to rycerz niebłagany2505,

Rycerz, co greckich ludzi wojska zbił zebrane,

Wpadszy, gniewliwy, pędem na niespodziewane.

I zaraz do pałacu biegł Undziardowego,

Prosząc o wolny przystęp, do pana samego;

Któremu co powiedział, w drugiej mieć będziecie

Pieśni, jeśli nie teskniąc, słuchać mię zechcecie.

Koniec pieśni czterdziestej czwartej.

XLV. Pieśń czterdziesta piąta Argument

Z oków Leon wybawia Rugiera dobrego;

Bradamantę swą Rugier zwycięża za niego,

Tarcz z zbroją pod znakami wziąwszy cesarskiemi,

Aby herby sam siebie nie wydał własnemi.

Potem koniecznie umrzeć biedny usiłuje:

Tak go przeraża srogi żal, troska morduje.

Małżeństwo rozerwać chce Marfiza zmówione

I niesie na Leona serce zajątrzone.

Allegorye

W tej czterdziestej piątej pieśni masz osobliwy dwuch wielkich bohatyrów przykład, co szczerej cnoty ścisłem ujęci są węzłem, osobliwie w Rugierze, który lekarstwa na żal słuszny nie mogąc naleźć zdrowego, bo zwątpiwszy o Bradamancie swojej, garłem zapieczętować miłość umyślił prawdziwą, daje się widzieć, że między szczerze ukochanemi przyjacioły lekcej się żywot waży własny, niż miłość z prawdziwych cnót wszczętą; którego jednak żywota mężowie serdeczni wprzód tracić nie mają, aż wszystkich sprobowawszy środków do ustrzeżenia się niebezpiecznej desperacyej. Rugier, jeżeli uczynił dobrze albo źle, iż wiarę Leonowi słowem stwierdzoną przełożył nad miłość Bradamanty kochanej, snadno rozeznać możesz, te pieśni uważając.

1. Skład pierwszy

Na niestatecznem kole szczęścia obłudnego

Im kto wyszszej wzbije się, do wierzchu samego,

Tem cięższe, upadszy zaś, zwykł miewać stłuczenie,

O czem i same ledwo nie mówią kamienie.

Zaż Polikrates2506, Krezus nie doświadczył tego,

Zaż i Dyonizyus2507, mistrz2508 z króla wielkiego,

Nuż inszych aza mało, co we mgnieniu oka

Z tronu do głębokiego nądz wpadli potoka?

Przeciwnem zaś sposobem im kto jest zniżony

Barziej od tego koła i biedą ściśniony,

Tem prędzej obróci się z niem i żądze jego

Do skutku przyprowadzi najfortunniejszego.

Bo cóż za dziw, iż ten dziś kark pod jarzmo daje,

Który wczora sceptrem swem chełznął ziemskie kraje?

Wszak Maryusz2509, Serwius2510 za czasów dawniejszych

Ukazali to, a król Ludwik teraźniejszych.

Król Ludwik krwią, z mem panem blizką zjednoczony,

Na głowę pod Albinem2511 świętem porażony,

Jeno co z szyją nie zbył zdrowia nieszczęsnego,

Na które nieprzyjaciel dawno czyhał jego.

Nuż i Korwin Matyasz2512 w więzieniu chowany,

Aby mieczom katowskiem rano beł oddany.

Cóż z tego: ten francuski osiadł stolec złoty,

Ten królował dla wielkiej swojem Węgrom cnoty.

Tysiącznemi gotówem dowieść przykładami,

Które są objaśnione od wieków pismami,

Iż stopa w stopę radość smutku naśladuje,

Śmiech płaczem, wzdychanie się śmiechem przeplatuje.

Głupi, kto w skarby ufa, w sceptr, w zwycięstwa swoje,

Niezmierną osadziwszy swe strażą podwoje:

Najdzie czas niefortuna, kiedy go ułowi

I wydrze z dostojeństwem majestat królowi.

Taką miał ufność w męstwie Rugier zawołany,

Skoro zwyciężył greckie co przedniejsze pany,

Tak o szczęściu rozumiał, o swej mocy siła,

Iżby jej rzeźwia2513 czerstwość nigdy nie pożyła

Najwiętszych nieprzyjaciół jego, lub to zbrojny

Będzie na koniu pragnął lub pieszo z niem wojny;

Myśli miedzy tysiącmi nierozerwanemi

Zabić ojca i syna rękami własnemi.

Ale ta, co za pieniądz statku nie ma w sobie

I w rozmajtem ten niższy świat rządzi sposobie,

Prędko mu swojej władzej skutek oświadczyła,

Macochą miasto własnej matki się stawiła.

Bo go poznawszy rycerz, co uszedł z krwawego

Pogromu, biegł zarazem wieczora onego

Do pałacu i tejże powieda godziny

Undziardowi wesołe, przyjemne nowiny.

»Wpadł nam — powiada — w ręce rycerz jednorogi2514,

»Co sam z naszemi wojski wszedł w bój przykry, srogi.

»Dajże Konstantynowi znać o tem twojemu,

»Aby go ludowi wziąć rozkazał zbrojnemu,

»Póki noc, póki z pracej niewypowiedzianej

»Twardo zaśnie, bo mocy jest nieporównanej.

»Wielką rzecz sprawisz, skoro w łyka podasz tego,

»Co królestwa obronił jeden bulgarskiego.

Od tych, którzy cały dzień z bitwy uciekali

I w mieście pierwszem z trudów, ranni, spoczywali,

Już beł sam Undziard nieco doszedł wiadomości

O Rugierowem męstwie, sercu i dzielności;

Słyszał, iż swoją ręką rycerz odważony

Zbiwszy wielu, ostatek pędził w różne strony,

Białogrodu obronił, Bulgarom darował

Zdrowie, jako ich prędko z boku posiłkował.

Rad, iż sam dobrowolnie wpadł w sieć, nieszczęśliwy,

Choć jej łowiec nie rzucał nań, korzyści chciwy,

Wesele na swej twarzy jawne ukazuje,

Ściska rycerza wdzięcznie, nowinę przymuje.

Potem, kiedy beł we śnie Rugier utopiony,

Cichusieńko posyła lud swój uzbrojony

I wiąże bohatyra, na łożu śpiącego,

Co podejrzenia nie miał o zdradzie żadnego.

Niestetyż, własna go tarcz do więzienia daje,

W którem, szerokie mając okowy, zostaje;

Wzdycha, jęczy, gryzie się, łańcuchem ściśniony,

Do wieże na samo dno głębokie spuszczony.

Undziard, pełen otuchy, wesela, radości,

Różnych na zawołany bankiet prosi gości.

Potem

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz