Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
class="verse">»Nie wytrzyma jej żaden miecz i głośne działa,
»Tył wnet każda chorągiew będzie podawała;
»Wszytko ona powali, przekopy trupami
»Wyrówna, przed nią miasta upadną z zamkami.
47
»Takiej Franciszek mężnej dojdzie wspaniałości,
»Jaką mieć ma monarcha nawiętszej możności;
»Sercem wielkiem wielkiemu zrówna cesarzowi,
»Roztropnemi dziełami zaś Annibalowi.
»Macedończyk go szczęściem nie przewyszszy swojem,
»Choć Indy, Persy, Greki krwawem stłoczył bojem;
»Szczodrobliwości dziwnej znaki poda takie,
»Iż mu nie wydołają przykłady wszelakie«.
48
To mówiąc Malagizy, wlał w wnich więtsze chęci,
Że prosili, by drugich z wiecznych niepamięci
Wyrwawszy, opowiedział przezwiski własnemi,
Co mają straszny bój wieść z dziwy piekielnemi.
Wnet Bernarda1503 imieniem przeczytał pierwszego,
W proroctwach Merlinowych nasprawiedliwszego,
Bernarda, przez którego sławna Bibiena1504
Tak będzie, jak jest piękna z Florencyą Sena1505.
49
Żaden tam nie poprzedzi, żaden serdecznego
Gismonda1506, Ludowika1507 i Jana1508 mężnego.
Tu Gonzaga, ten drugi jest z Aragoniej,
To Salwiat, wszyscy trzej głównemi bestyej
Są nieprzyjaciołami; po nich następuje
Franciszek1509, ojcowskich zaś kroków naśladuje
Federyk1510, a powinnych i zięcia blizkiego
Ma w Ferrarzu, w Urbinie książęcia wielkiego.
50
Z tych jeden, Gwidobalda syn zacny dobrego1511,
Nie chce rodzica wydać w wielkich cnotach jego;
Ottobon i Synibald z Fliszka1512 tuż za niemi
Pędzą źwierza i razy mdlą coraz cięższemi.
Ludwik z Gazola1513 puszcza tak miernie1514 swe strzały,
Iż wszędzie w miąższej szyi zarazem zostały,
Strzały, które mu Febus z łukiem dał złoconem,
Gdy go Mars przepasował mieczem ustalonem.
51
Esteńscy Herkulowie dwaj1515 z Hipolitami1516
Gonią dziw za Gonzagą równemi stopami;
Przy nich Medici1517 bieży i Hipolit1518 trzeci,
Już go zdadzą się dopaść i trzymać za szczeci.
Juljan1519 nie myśli być od nich pośledniejszy,
Ani Ferant1520 od brata swego mniej rzeźwiejszy;
Andrzej Dorya z Sforcą tak chwały jest chciwy:
Nie życzy, by go człowiek miał poprzedzić żywy.
52
Zawołanej krwie bracia dwaj widzieć się dają,
Awalowie1521, co za herb twardą skałę mają1522,
A ta przyciska głowę Tyfeusa1523 złego
Z nogami, które z węża są jadowitego.
O, jako siła srogich ran dadzą źwierzowi,
O czem przyszły wiek powie późnemu wiekowi:
Franciszek1524 z Peskaryej1525 to niezwyciężony,
Drugi Alfonsa1526 z Wastu1527 imieniem okrzczony.
53
Ale gdzieżem Konsalwa1528 podział z Hiszpaniej,
Ozdobę i jedyną światłość Iberyej1529,
Którego Malagizy sprawy znamienite,
Potem szczodrobliwości wychwalał obfite?
Z Monferu1530 beł kompanem Wilelma1531 onego,
Co też wzięła tęgi raz bestya od niego.
To ta trocha przeciwko silnej liczbie była,
Których ona pobiła i których raniła.
54
Tak w uciesznem igrzysku miedzy rozmowami
Po obiedzie zszedł jem czas temi zabawami;
A południowe słońce zaś oszukiwali,
Gdy obiciem promienie jego odbijali.
Więc dla niebezpieczeństwa uczynił obrony
Wiwian, rozsadziwszy lud swój w różne strony.
Po chwili kompania ona obaczyła
Pannę, co właśnie do nich naprost się śpieszyła.
55
A beła to Hipalka, Fronty na dzielnego
Której hardy Rodomont wziął Rugierowego;
Goniła go, czasem łzy z prośbami mieszając,
Czasem szkaradne słowa z gniewu powtarzając.
Ale u niebacznego gdy nic nie sprawiła,
Rugiera w Agrymoncie szukać powróciła,
Dowiedziawszy się w drodze, nie wiem tam, od kogo,
Iż go u Ryciardyna zastanie młodego.
56
Więc i miejsce wiedziała, bo tam razów wiele
Była i nawiedzała swoje przyjaciele.
Naprost podle fontany żywej się puściła
I tam siedzących w kupie owej obaczyła.
Zdumieje się, a mądrze chcąc poselstwo sprawić,
Wolała się do czasu jeszcze z niem zabawić;
Poznawszy Bradamanty swojej rodzonego
Zmyśliła, iż Rugiera nie znała żadnego.
57
Do Ryciardyna mowy swoje obróciła,
Jakby właśnie posłana do samego była.
Ten zaś poznawszy pannę, przeciwko niej skoczy,
Pyta, czemu tak smutna, czemu mokre oczy
I źrzenice dlaczego zapłakane miała,
Czy ją w drodze przygoda zła jaka potkała.
Ta, kędy Rugier siedział, bliżej przystąpiła
I głosem, aby sprawę zrozumiał, mówiła:
58
»Twoja rodzona wieść mi konia rozkazała,
»Co mu Francya równia1532 w dobroci nie miała,
»Którego ona waży, którego miłuje
»I Fontynem jakiemsi najczęściej mianuje.
»I jużem we trzydziestu ponno milech była
»Pod Marsylią, gdzie mi czekać naznaczyła;
»Tam ona nie chcąc namniej w domu się zabawić,
»Po kilku dniach i sama miała się też stawić.
59
»A takem swemu szczęściu powierzała wiele,
»Takem na nie kazała1533 i hardzie i śmiele,
»Że mię, gdybym wymówki zażyła takowej,
»Iż to koń jest kochany siostry Rynaldowej,
»Nie miał nikt despektować i ważyć się tego,
»Aby gwałtem wydzierał to, co jej własnego.
»Atom na Sarracena trafiła niecnotę,
»Który takową przecię wnet zrobił robotę.
60
»Wczoram i dziś cały dzień za zdrajcą biegała,
»Abym prośbami twarde serce ubłagała;
»Potem mię do łajania upór duży jego
»Przywiódł, gdym zrozumiała grabię nieludzkiego.
»Nakoniec odeściem go blizko stąd musiała,
»Alem już zemdlonego z prącej, z ran widziała;
»Bo się z jakiemsi potkał mężem doświadczonem,
»Który, tuszę, zemścił się mych krzywd w miejscu onem«.
61
Wstał Rugier na takowe Hipaliki mowy
I temi Ryciardyna prosi pilno słowy:
»Za moje dzieła niech tę otrzymam nagrodę,
»Abym wetować jechał z tą panną jej szkody.
»Pozwól, iż sam pojadę, daj to prośbom mojem,
»Chceszli chętnego doznać przyszłem sprawom twojem.
»Radbym widział rycerza co najprędzej tego,
»Co rozbójniczą ręką konia wziął cudnego«.
62
Nieludzka chocia się rzecz zdała Ryciardowi
Dopuścić nowych trudów wdzięcznemu gościowi,
Ale iż go zapłatą zaklął swych dzielności,
Dał na wolą, takiej się dziwując śmiałości.
Wsiadł Rugier, kompanią pożegnawszy lubą,
Upewnia, iż się panna najdzie z swoją zgubą.
Ci zaś o jego męstwie sobie rozmawiali,
Które przypominając, aż się zdumiewali..
63
Hipalka gdy opodal od swych odjechała,
Już bezpieczniej1534 wszystkę mu prawdę powiedziała,
Jako od tej umyślnie posłana do niego,
Która obraz w sercu swem ma cnót wielkich jego;
I namniej nie ujmując, z pilnością kończyła
Wszytko, jak Bradamanta zacna poruczyła;
A iż nie powiedziała u fontany tego,
Ryciard winien, co go tam miała obecnego.
64
Potem rzekła: »Ten, co wziął konia w drodze tobie,
»Ledajak, widzę, waży twoję przyjaźń sobie.
»»Powiedz — rzekł — gdy go ujźrzysz, Rugierowi swemu,
»»Że się despektem karmię tem na wzgardę jemu;
»»A jeśli konia mieć chce, niechajże wie o tem,
»»Iż z wielkiem dobijać się musi oń kłopotem.
»»Rodomontem mię zową, którego dzielności
»»Światu tak jawne, jako słoneczne jasności««.
65
Ledwie skry nie wypadły z oczu zapalonych
Rugierowi, gdy słuchał słów i wieści onych;
Gore gniewem i wszystek na twarzy płonieje
Stąd, że konia jedyne wojn1535 wzięto nadzieje,
Stąd, że od przyjaciela dar beł kochanego,
Stąd, że na więtszy despekt stało się to jego;
Zna zmazę na uczciwem, jeśli do pomszczenia
Chyżego nie uczyni zaraz pośpieszenia.
66
Prowadzi go Hipalka, namniej się nie bawi,
Tusząc, iż wedle myśli pomstę wnet odprawi,
I tam gdzie się dzieliły ścieszki, przyjechała:
Ta w równinę, ta w góry różną drogę miała.
Widzi z daleka miejsce, kędy zuchwałego
Pohańca zostawiła i konia swojego.
Przykrszą1536, ale zaś prostszą zaraz wziąć wolała,
Dalszą w bok porzuciwszy, choć równinę miała.
67
Tak chęć pomsty despektu Hipalkę rozpiera,
Iż złą ścieszkę dla więtszej prędkości obiera.
Już na garle zdrajcy sieść swemu obiecuje,
Już i Fronty na bierze, już wzgard swych wetuje.
Ale ten z Mandrykardem w pola się udawa,
Wciąż, jako z proce, leci ani omieszkawa;
Równinę gładką obrał i tak rączo idzie,
Że z Rugierem potkać się pewnie mu nie przydzie.
68
Już byli nienawiści oba swe złożyli
Dla króla Agramanta, któremu życzyli
Dać posiłki naprędsze. Więc jako tej zwady
Z Doraliki nadobnej poniechali rady,
Wiecie o tem; teraz zaś, u źrzódła onego
Co było po odeściu Rugiera śmiałego,
Słuchajcie, gdzie Aldygier z Ryciardem zostali,
Aby zacną Marfizę mile zabawiali.
69
Która porozumiawszy ich wolą, już była
Ubrać się po panieńsku chętnie pozwoliła.
Beł ubiór, co Lanfuzie miedzy swemi dary
Magazeńczyk z Bajony posłał grabia stary;
A choć to rzadko zbroję z siebie zdymowała,
Szable nigdy od boku nie odpasowała,
Najrozkoszniejszą w ten czas płeć i członki swoje
Na ich prośby okrywa w białogłowskie stroje.
70
Jak prędko jadąc z blizka Tatarzyn ją zoczył,
Co naprędzej dopaść jej z wielką chęcią skoczył,
Doralikę nagrodzić chcąc Rodomontowi
I tak spólnemu koniec uczynić gniewowi.
Nie wie, głupi, iż miłość gardzi frymarkami,
A szczera wszelakiemi brzydzi się targami;
Ani to jest podobna, aby nie żałować,
Gdy twoję wziąwszy, cudzą każeć kto miłować.
71