Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Wystawiony po raz pierwszy na krakowskiej scenie w 1901 r. dramat Stanisława Wyspiańskiego Wesele wywołał spore poruszenie, niemal skandal. Głównym powodem był fakt wprowadzenia na scenę autentycznych, rozpoznawalnych w środowisku postaci pod ich własnymi imionami oraz odwołanie do rzeczywistego wydarzenia, mianowicie wesela poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce zaledwie rok wcześniej.
Jednakże w tekście dramatu znaleźć można więcej spraw niepokojących niż tylko pożywka do plotek towarzyskich. Wyspiański wybrał szczególne wesele, będące triumfem młodopolskiej chłopomanii i świętowaniem uroczystego zaślubienia elity społecznej z wsią w osobach państwa młodych. Potraktował to wesele jako okazję do konfrontacji różnych klas, grup społecznych, obyczajów i systemów wartości; okazuje się dzięki temu, co łączy księdza z arendarzem Żydem, a co dzieli, mimo pozorów zbratania, gospodarza weselnej chałupy, zanurzonego w inteligenckim świecie wyobrażeń, z jego chłopskimi sąsiadami. W trakcie zabawy, może wskutek spożycia znacznej ilości mocnych trunków, pojawiają się ni to duchy, ni to symboliczne uosobienia lęków i marzeń poszczególnych postaci. W efekcie uzyskany zostaje obraz przedstawiający słabość mitów narodowych, jednostronnych i niemających mocy jednoczącej; naród, który nie jest zdolny do walki o własne państwo; marazm społeczeństwa i uwiąd warstw tradycyjnie uznawanych za predestynowane do przywództwa.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Wyspiański
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Wyspiański
[przypis redakcyjny]
230. błazeńska laska — godło błazna, zazwyczaj z dzwoneczkami. Komentatorzy zwracają uwagę, że Matejko w obrazie Stańczyk (na dworze królowej Bony) dał mu laseczkę z główką w kapturze z oślimi uszami i z dzwoneczkami, takim, jaki on sam miał na głowie. [przypis redakcyjny]
231. status quo ante (łac.) — poprzedni stan rzeczy. [przypis redakcyjny]
232. naści (daw., gw.) — masz, trzymaj, weź. [przypis edytorski]
233. kaduceus (z łac.; mit. gr.) — laska Hermesa, przewodnika dusz zmarłych w ich drodze do Hadesu, także jako herolda i posła Zeusa, również boga handlu. Laseczka Hermesa, w oplocie dwóch wężów, była skrzydlata. Tu ironicznie: jako symbol przewodnictwa ideowego, politycznego. Komentatorzy zwracają uwagę na później powstały portret R. Starzewskiego pędzla Jacka Malczewskiego, z kaduceuszem uwieńczonym główką Stanisława Koźmiana, jednego z przywódców krakowskich „stańczyków”. [przypis redakcyjny]
234. wlałeś jad goryczny (...) — Dziennikarz, na którego gorzki sąd o przeszłości i o przyszłości narodu wpłynęli „stańczycy”, teraz oskarża o to ich rzekomego patrona. [przypis redakcyjny]
235. uderzyłeś błazna ton (...) — jest to wyjątkowo dotkliwa krytyka; Zygmunt Krasiński, zanim porzucił wszelką krytykę szlacheckiej przeszłości, pisał o Polskiej historii i winach Polaków: „U nas było ogromne nic. Ni cnota, ni niegodziwość, ale mezzo termino: błazeństwo. Ni sroga tragedia, ni idylla niewinna, ale mezzo termino: farsa. I tak leżąc na kożuchu, pijąc małmazję i piwo, trefnując dziwnie krotofilnie — zeszliśmy do grobu. (...) O, ze śmiechu, który niegdyś rozlegał się po Polszcze całej, została nam tylko za wczesna starość. Polska lat pięćset się śmiała gardłem całym i komiczną była — przez kompensacją my dziś płaczem i czujem nieco tragiczniej!” (list do ojca z 26 I 1836). Skazą na kulturze polskiej, która dręczyła Krasińskiego był brak przejęcia się jakąkolwiek ideą, brak wzniosłości, pozostawiający ziejącą nicością pustkę, którą zasłania się błazenadą, cyrkiem, klownadą, operetką, kabaretem. „Uhonorowanie” Dziennikarza, który jest spadkobiercą tej rzewnej tradycji, laską błazeńską jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że samo ubolewanie oraz płacz nad utraconą wielkością i wzniosłością nie wystarczy, zaś w dalszych konsekwencjach prowadzi do samoośmieszenia. [przypis edytorski]
236. Młodości! wyrwi mię — odległa i jakby odwrócona parafraza apostrofy z Ody do młodości Mickiewicza. [przypis redakcyjny]
237. laseczka kaducza — tu: kaduceusz. [przypis redakcyjny]
238. konwenansowe szpangi — kajdany, więzy konwenansu, utartej i przyjętej formy bycia w sensie towarzyskim lub obyczajowo-moralnym. [przypis redakcyjny]
239. po ścianach złożone pałasze (...) — w opisie dekoracji wskazał autor: ponad sofą „złożone w krzyż szable”, „ponad biurkiem fotografia Matejkowskiego Wernyhory i litograficzne odbicie Matejkowskich Racławic”. [przypis redakcyjny]
240. sjesta (z hiszp.) — spoczynek, drzemka w spokoju (np. poobiednia). [przypis redakcyjny]
241. Rycerz — dalszy tekst ujawnia cechy, kojarzące go z historycznym Zawiszą Czarnym z Garbowa, który m.in. walczył pod Grunwaldem („Grunwald, miecze, król Jagiełło”), pozostał w tradycji jako symbol „rycerza niezłomnego”. Kazimierz Tetmajer był autorem „fantazji dramatycznej” Zawisza Czarny, którą wystawiono w teatrze krakowskim sześć tygodni przed premierą Wesela. [przypis redakcyjny]
242. zapady — rozpadliny, zapadnie. [przypis edytorski]
243. hajno — żmudnie, z trudem. [przypis edytorski]
244. szczyt (starop.) — tarcza. [przypis redakcyjny]
245. arkan — sznur, lina. [przypis edytorski]
246. myślałżeś — konstrukcja z partykułą -że-; znaczenie: czy myślałeś. [przypis edytorski]
247. panie Branecki — Branicki lub Branecki Franciszek Ksawery (ok. 1730–1819), hetman wielki koronny, współtwórca konfederacji targowickiej wraz z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim; podczas powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na śmierć jako sprzedawczyk i zdrajca narodu. [przypis redakcyjny]
248. nie żałuj grosika, nie żałuj — wers z ludowej pieśni dożynkowej. [przypis redakcyjny]
249. dajże — konstrukcja z partykułą -że, tu: wzmacniającą wymowę czasownika. [przypis edytorski]
250. sztab moskieski — Hetman wykupuje się diabłom pieniędzmi, jakie sam brał od carycy Katarzyny II. „Chór” występuje w roli diabłów-oficerów rosyjskich (tak też ucharakteryzowani byli grający te role aktorzy w przedstawieniu krakowskim). Obraz cały wystylizowany na wzór Widma (Doktora) z Dziadów cz. III (z epilogu). [przypis redakcyjny]
251. żałujta (gw.) — forma 2 os. lm: żałujcie. [przypis edytorski]
252. braliśta (gw.) — forma 2 os. lm: braliście. [przypis edytorski]
253. Wojewoda — w baśni dramatycznej L. Rydla Zaczarowane koło Wojewoda, jedna z głównych postaci, zapisawszy duszę diabłu dla zdobycia buławy hetmańskiej, na koniec musi mu ją oddać. Stąd analogia między Hetmanem a Wojewodą. [przypis redakcyjny]
254. niecka — miska. [przypis edytorski]
255. kmotr — kumoter, kum, druh; Franciszka Ksawerego Branickiego łączyła w latach młodości przyjaźń ze Stanisławem Augustem. Później stał się jednak przeciwnikiem króla. [przypis redakcyjny]
256. do bękartów Carycy iść — Branicki ożenił się z Aleksandrą Engelhardtówną, naturalną córką carycy Katarzyny II. [przypis redakcyjny]
257. smalić cholewki (daw.) — zalecać się. [przypis edytorski]
258. widzęś nie przy szabli — widzę, że nie masz przy sobie szabli. [przypis edytorski]
259. sursum corda (łac.) — w górę serca. [przypis edytorski]
260. Huś ha, huś — tradycyjny okrzyk przy szczuciu psów na łowach. [przypis redakcyjny]
261. pon (gw.) — pan. [przypis edytorski]
262. Upiór — to zjawa Jakuba Szeli; ukazuje się ona Dziadowi, który niedawno uparcie wracał do myśli o „krwawych zapustach”, drażniąc ojca panny młodej, co wydał córki za „panów” z miasta. Jakub Szela (1737–1866), chłop ze Smarzowej niedaleko Tarnowa, stanął 20 lutego 1846 r. w Tarnowskicm Jasielskiem na czele żywiołowego „poruszenia chłopskiego” przeciw szlachcie, sprowokowanego przez administrację austriacką w Galicji dla rozbicia przygotowań do powstania narodowego. Później władze austriackie stłumiły chłopski sprzeciw wobec powrotu do pańszczyzny, a sam Szela musiał przenieść się z Galicji (w 1848 r.) na Bukowinę, gdzie otrzymał 30-morgową posiadłość od rządu cesarskiego, ale pozostawał pod nadzorem policyjnym. [przypis redakcyjny]
263. usty (daw. forma N.lm) — dziś: ustami. [przypis edytorski]
264. w orderach chodzę — po pacyfikacji wsi, przeprowadzonej przez administrację cesarską latem 1846 r., władze rozdały nagrody gromadom chłopskim zasłużonym w rozgromieniu szlachty gotującej się do powstania; oprócz nagród pieniężnych administracja rozdała również medale („ordery”). Legenda przyznała szczególny medal honorowy Szeli właśnie, choć nie odpowiadało to rzeczywistości: chłopski prowodyr nadawał się do usunięcia z okolicy, w której był działał, więc i przeniesiono go na wschód, na wówczas austriacką Bukowinę. [przypis redakcyjny]
265. podź (gw.) — pójdź, chodź. [przypis edytorski]
266. bośma (gw.) — bo jesteśmy. [przypis edytorski]
267. bez pół (gw.) — przez pół, w połowie; w pasie. [przypis edytorski]
268. mom ci sepnonć (gw.) — mam ci szepnąć. [przypis edytorski]
269. kiejbyśmy — gdybyśmy. [przypis edytorski]
270. idze (gw.) — idźże (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, wymowa gw.: -ze). [przypis edytorski]
271. wis (gw.) — wiesz. [przypis edytorski]
272. pirwy (gw.) — pierwszy. [przypis edytorski]
273. przyjdziewa (gw.) — przyjdziemy. [przypis edytorski]
274. lgnies (gw.) — lgniesz. [przypis edytorski]
275. to sie zeń (gw.) — to się żeń. [przypis edytorski]
276. zeniacka (gw.) — żeniaczka; zawarcie ślubu, małżeństwa. [przypis edytorski]
277. pirsy (gw.) — pierwszy. [przypis edytorski]
278. chycić (gw.) — chwycić. [przypis edytorski]
279. zaros (gw.) — zaraz. [przypis edytorski]
280. dyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]
281. k’sobie (gw.) — ku sobie; do siebie. [przypis edytorski]
282. byśwa (gw.) — byśmy. [przypis edytorski]
283. spolnie (gw.) — wspólnie; razem. [przypis edytorski]
284. ka (gw.) — gdzie; gdzieś. [przypis edytorski]
285. kces (gw.) — chcesz. [przypis edytorski]
286. na (gw.) — masz. [przypis edytorski]
287. juści — pewnie, na pewno, oczywiście. [przypis edytorski]
288. splezła się (gw.) — spadła, obsunęła się. [przypis redakcyjny]
289. kaś (gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]
290. kabyśwa (gw.) — gdzie byśmy (ka: gdzie, śwa: -śmy, końcówka tzw. liczby podwójnej). [przypis redakcyjny]
291. Ino mi się nie broń — piosenka w Krakowskiem raczej nieznana. [przypis redakcyjny]
292. gołowąs — młodzik. [przypis edytorski]
293. kcioł (gw.) — chciał. [przypis edytorski]
294. pokiel (gw.) — pokąd, dokąd; dopóki. [przypis edytorski]
295. kołocy (gw.) — kołaczy, ciasta. [przypis redakcyjny]
296. w maju — w zieleni. [przypis redakcyjny]
297. A jak będzie słońce i pogoda — piosenka ludowa, popularna w kręgach ówczesnych krakowskich artystów. Pierwsza strofka w całości: „A jak będzie słońce i pogoda, słońce i pogoda, / Pójdziemy se razem do ogroda. / Będziemy se fijołecki smykać, fijołecki smykać. / Będziemy se ku sobie pomykać”. [przypis redakcyjny]
298. bibuła — tu: papier, pisanie (dziennikarstwo). [przypis redakcyjny]
299. Walküra a. Walkiria (mit. germ.) — jedna z dziewic kierujących z woli boga Odyna losami bitew; miały odprowadzać cienie poległych do Walhalli i podawać pierwsze czasze niebiańskiego napoju. Przebywały na szczytach gór, pędziły w chmurach na rumakach. Spopularyzowała je opera Wagnera Die Walküre; Walkirie pędzą w niej na szczyty górskie (słynny „galop Walkirii”). [przypis redakcyjny]
300. ogromniec — ogromny, olbrzym. [przypis redakcyjny]
301. dziady z Kalwaryje — Kalwaria Zebrzydowska, na południe od Krakowa, była słynnym miejscem odpustowym (15 sierpnia), gdzie też schodzili się liczni żebracy, dziadowie-lirnicy, korzystający z ogromnego nagromadzenia wiernych, nawet z odległych stron. [przypis redakcyjny]
302. ujzoł (gw.) — ujrzał. [przypis edytorski]
303. duża (daw.) — tu: dużo. [przypis edytorski]
304. kaz (gw.) — gdzież. [przypis edytorski]
305. wszyćko (gw.) — wszystko. [przypis edytorski]
306. zaroz (gw.) — zaraz. [przypis edytorski]
307. ino sie przypiece siarka — tzn. jak tylko zapalą się (wówczas siarkowe) zapałki. [przypis redakcyjny]
308. zawrzes (gw.) — zawrzesz; zamkniesz. [przypis edytorski]
309. se gwarzcie (gw.) — rozmawiajcie sobie. [przypis edytorski]
310. jo (gw.) — ja. [przypis edytorski]
311. mom (gw.) — mam. [przypis edytorski]
312. mos (gw.) — masz. [przypis edytorski]
313. tęgom (gw.) — tęgą; mocną. [przypis edytorski]
314. jakisik (gw.) — jakiś. [przypis edytorski]
315. swarzyć — kłócić się. [przypis edytorski]
316. Wernyhora — por. objaśnienie „Dekoracji” na pocz. aktu I. Charakterystyczne jest tu pojawienie się Wernyhory jako „Polaka”, więc w stroju „polskim”, zapewne szlacheckim, wita wszakże Gospodarza na sposób ukraiński: sława. [przypis redakcyjny]
317. dziecka (gw.) — dzieci. [przypis edytorski]
318. Niechajże żona... — tzn. niechaj żona w alkierzu sobie zostanie. [przypis redakcyjny]
319. niechajże — poniechaj; zostaw (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że) [przypis edytorski]
320. asaństwu (daw.) — (wielmożnym) państwu. [przypis edytorski]
321. hen od kresów — zgodnie z legendą: z Ukrainy, „kresów Rzeczypospolitej”. [przypis redakcyjny]
322. wraz — razem. [przypis edytorski]
323. serceście zobligowali — zobowiązaliście, podbiliście serce. [przypis redakcyjny]
324. serce z miską — raczej: „serce jak na misce”, tzn. otwarte (por. „serce jak na dłoni”). [przypis redakcyjny]
325. zjęzykowali (neol.) — naopowiadali. [przypis redakcyjny]
326. chudoba — mienie, gospodarstwo. [przypis redakcyjny]
327. wszystko błoto — tu: tylko błoto; samo błoto. [przypis edytorski]
328. tyle (gw.) — takie, tak wielkie. [przypis edytorski]
329. przy wenie — w dobrym nastroju. [przypis redakcyjny]
330. kiej (gw.) — kiedy; tu: przecież. [przypis edytorski]
331. wolnoć — czy wolno (konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć). [przypis edytorski]
332. Przypominasz krwawe łuny — aluzja do tzw. „koliszczyzny”, krwawego buntu chłopów ukraińskich przeciw polskiej szlachcie w 1763 r. Postać Wernyhory zjawia się na tle tych właśnie historycznych wydarzeń; na takim też tle ukazuje go Słowacki w Śnie srebrnym Salomei. Tam poeta każe mu opowiadać, iż porwie go „piekielny, biały rumak” z „lirą grającą u siodła”, ale że wróci, kiedy Polska będzie trupem; na dźwięk liry
Darmowe książki «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)