Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Wystawiony po raz pierwszy na krakowskiej scenie w 1901 r. dramat Stanisława Wyspiańskiego Wesele wywołał spore poruszenie, niemal skandal. Głównym powodem był fakt wprowadzenia na scenę autentycznych, rozpoznawalnych w środowisku postaci pod ich własnymi imionami oraz odwołanie do rzeczywistego wydarzenia, mianowicie wesela poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce zaledwie rok wcześniej.
Jednakże w tekście dramatu znaleźć można więcej spraw niepokojących niż tylko pożywka do plotek towarzyskich. Wyspiański wybrał szczególne wesele, będące triumfem młodopolskiej chłopomanii i świętowaniem uroczystego zaślubienia elity społecznej z wsią w osobach państwa młodych. Potraktował to wesele jako okazję do konfrontacji różnych klas, grup społecznych, obyczajów i systemów wartości; okazuje się dzięki temu, co łączy księdza z arendarzem Żydem, a co dzieli, mimo pozorów zbratania, gospodarza weselnej chałupy, zanurzonego w inteligenckim świecie wyobrażeń, z jego chłopskimi sąsiadami. W trakcie zabawy, może wskutek spożycia znacznej ilości mocnych trunków, pojawiają się ni to duchy, ni to symboliczne uosobienia lęków i marzeń poszczególnych postaci. W efekcie uzyskany zostaje obraz przedstawiający słabość mitów narodowych, jednostronnych i niemających mocy jednoczącej; naród, który nie jest zdolny do walki o własne państwo; marazm społeczeństwa i uwiąd warstw tradycyjnie uznawanych za predestynowane do przywództwa.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Wyspiański
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Wyspiański
z końcem XIX wieku obrazy angielskiego malarza Edwarda Burne-Jonesa (1833–1898), współtwórcy stylu nawiązującego do włoskiego malarstwa wczesnorenesansowego (stąd nazwa prerafaelici). Znamienne dla jego obrazów były idealizowane postacie kobiece, wiotkie i eteryczne, częste motywy kwiatowe, nastrój melancholijny, kompozycja o cechach dekoracyjnych. [przypis redakcyjny]
157. pałuba — jak chochoł, słomiana osłona krzewu, może być również upleciona z trzciny. [przypis redakcyjny]
158. adie (fr. adieu) — żegnaj, pożegnanie. [przypis redakcyjny]
159. pour passer le temps (fr.) — dla zabicia czasu. Kazimierz Tetmajer napisał oktawą poemat Pour passer le temps (Poezje, Seria III, 1898 r.). [przypis redakcyjny]
160. wciórności (gw.) — diabli (właściwie: wciornostki od: wciornostek: diabeł), użyte jako przekleństwo (bodaj to wciórności!: bodaj to diabli!), tu: zło, zły los. [przypis redakcyjny]
161. zabił ćwika — wprawił w zakłopotanie, sprawił kłopot. [przypis redakcyjny]
162. kaz (gw.) — gdzież. [przypis edytorski]
163. tylo luda (gw.) — tyle ludzi. [przypis edytorski]
164. pon cosi trzy po trzy bają (gw.) — pan coś mówi trzy po trzy (tj. bez sensu). [przypis edytorski]
165. inksi (gw.) — inni. [przypis edytorski]
166. gody (daw., gw.) — święto; wesele. [przypis edytorski]
167. zaprośże — konstrukcja z partykułą -że wzmacniającą wymowę czasownika; znaczenie: zaproś koniecznie itp. [przypis edytorski]
168. przyjdze (gw.) — przyjdźże (konstrukcja z partykułą wzmacniającą). [przypis edytorski]
169. jak mos wole (gw.) — jeśli masz wolę; jeśli chcesz. [przypis edytorski]
170. przydź (gw.) — przyjdź. [przypis edytorski]
171. Cy on nos tyz posłucha, bo to głucho psiajucha (gw.) — czy też on nas posłucha, bo to głucha psiajucha; psiajucha (psiakrew): gw. przekleństwo, przezwisko. [przypis edytorski]
172. Isia — Jadwisia (Jadwiga, rzeczywiste imię córki Tetmajerów). [przypis redakcyjny]
173. pokil (gw.) — lub pokiel: póki, jak długo. [przypis redakcyjny]
174. niech se lezom (gw.) — niech sobie leżą. [przypis edytorski]
175. kcieć (gw.) — chcieć. [przypis edytorski]
176. póde (gw.) — pójdę. [przypis edytorski]
177. zaroz bedom (gw.) — zaraz będą. [przypis edytorski]
178. cepiny (gw.) — czepiny, oczepiny: główna część obrzędu weselnego, polegająca na zdjęciu pannie młodej wieńca, a nałożeniu czepca, oznaki mężatki. Odbywały się około północy, towarzyszyły im obrzędowe pieśni, potem weselnicy ze świecami obchodzili „młodą” dokoła (por.: „to pódzies w kółecko”). [przypis redakcyjny]
179. ocy (gw.) — oczy. [przypis edytorski]
180. ślipki ci sie mruzom (gw.) — ślipki (oczki) ci się mrużą. [przypis edytorski]
181. duzom (gw.) — dużą. [przypis edytorski]
182. haw (gw.) — tu. [przypis edytorski]
183. pódzies (gw.) — pójdziesz. [przypis edytorski]
184. podciez (gw.) — pójdźcie (właśc. pójdźcież: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż). [przypis edytorski]
185. szyćkie (gw.) — wszystkie. [przypis edytorski]
186. kapcan (gw.) — tu: biedak, ktoś bez znaczenia. [przypis redakcyjny]
187. Wynocha, paralusie! — przekleństwo lud.; zwykle: „do paralusa” (lub „do palarusa”): do diabła. Właściwie: paralus: paraliż („Bodaj cie paralus naruszył”). [przypis redakcyjny]
188. odpocnijze (gw.) — odpocznijże. [przypis edytorski]
189. haw (gw.) — tu. [przypis edytorski]
190. ale nie nase, Marysiu — podobnie jak dalsza: „Pilnuj, parobku, koni”, piosenki ludowe, dziś nieznane i o niezidentyfikowanej melodii; trzecia: „Pójdze, Maryś, po niewoli” rzeczywista piosenka ludowa spod Krakowa. [przypis redakcyjny]
191. podź (gw.) — pójdź. [przypis edytorski]
192. hań (gw.) — tam. [przypis edytorski]
193. inom (...) wszed (gw.) — (jak) tylko wszedłem (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]
194. ka a. kaj (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]
195. kaś ty jest (gw.) — gdzie ty jesteś (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]
196. hańśmy stoli (gw.) — tam staliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
197. szedł od ciebie swat — swat był przyjacielem przyszłego pana młodego, który w jego imieniu przychodził do rodziców panny poprosić o jej rękę. [przypis edytorski]
198. jakoześ ty blado (gw.) — jaka żeś ty blada; jak jesteś blada. [przypis edytorski]
199. Stańczyk — nadworny błazen (trefniś) trzech ostatnich Jagiellonów, wcześnie już wsławiony ostrym i trafnym dowcipem w tradycji rósł w znaczenie jako bystry a odważny mędrzec zatroskany o los Polski. Postać jego malował kilka razy Matejko, m.in. na obrazie Hołd pruski, wcześniej: Stańczyk (na dworze królowej Bony). Tu chodzi zapewne o ten obraz. Podobno reprodukcja Stańczyka Matejki wisiała nad biurkiem Starzewskiego w redakcji „Czasu”. Postacią Stańczyka dla własnych celów politycznych posłużyli się twórcy obozu konserwatystów krakowskich: J. Szujski, S. Tarnowski, S. Koźmian, L. Wodzicki, pisząc Tekę Stańczyka, opublikowany w 1869 r. pamflet na dążności niepodległościowe, powstańcze i demokratyczne, w duchu zachowawczym. Stąd nazywano konserwatystów galicyjskich „stańczykami”; „Czas” był ich organem. [przypis redakcyjny]
200. już był usiadł [Stańczyk] — tak siedzi Stańczyk przedstawiony na obrazach Matejki: Stańczyk (na dworze królowej Bony) z 1862, Dzwon Zygmuntowski, Zygmunt I słuchający dzwonu „Zygmunta”, Hołd pruski (1882), jak również na nieukończonych zachowanych szkicach. Aktor Kamiński, grając tę rolę na pierwszych przedstawieniach Wesela w Krakowie, ucharakteryzował się i przyjął pozę gorzko zadumanego Stańczyka z pierwszego z wymienionych obrazów. [przypis redakcyjny]
201. salve (łac.) — witaj; Salve, bracie!: powitanie na sposób staroszlachecki. [przypis redakcyjny]
202. hajduk (węg.) — w wojsku polskim XVI i XVII w. szeregowiec piechoty węgierskiej, z czasem służba nadworna ubrana z węgierska; tu: w znaczeniu przenośnym. [przypis redakcyjny]
203. Usypiam duszę mą biedną (...) — Typ polskiej spuścizny romantycznej, w który jest wymierzona krytyka zawarta w scenie dialogu Dziennikarza ze Stańczykiem, to przede wszystkim ta odmiana romantyzmu, której patronuje Zygmunt Krasiński. Wymieniając najważniejsze piętnowane tu cechy, zbieżne z postawą ideową Krasińskiego, należy zwrócić uwagę na: jego konserwatywną politykę powstrzymywania Polaków od działań, które potencjalnie mogłyby przekształcić się w rozruchy godzące w niesprawiedliwą strukturę społeczną w kraju, podnoszące antagonizm interesów szlachty i chłopstwa („usypiam brata mego”, ubolewanie nad rozbratem „duszy z ciałem”), naznaczone bezsilnością odwoływanie się do idei Woli i Czynu, przy jednoczesnym kierowaniu uczuć patriotycznych ku obrzędowości pogrzebowo-żałobnej (motyw śmierci ojczyzny-Matki; tradycja mszy patriotycznych), a wreszcie tony melancholijne (Dziennikarz mówi: „wolałbym już stokroć razy / policzone dni / niż ten bieg”; por. M. Bieńczyk, Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Gdańsk 2001), postawy katastroficzne (pragnienie kresu, nieszczęścia) i dekadenckie (charakterystyczne dla Krasińskiego poczucie postawienia nad otchłanią) znajduje tu oddźwięk w słowach Dziennikarza: „Nad przepaścią stoję” itd., a jednocześnie łączy romantyka z postawami twórców żyjących na przełomie XIX i XX wieku; por.Jarosław Włodarczyk, „Z rozłamów wielkiego ducha”. O młodopolskiej recepcji Krasińskiego, Kraków 2002). [przypis edytorski]
204. epigoni (z gr.) — pogrobowcy, potomkowie daremnie naśladujący wielkich poprzedników. [przypis redakcyjny]
205. stypa — uczta po pogrzebie. [przypis redakcyjny]
206. asan, acan (starop.) — forma grzecznościowa nieco poufała, jak Waćpan (skrót od: Wasza Miłość Pan). [przypis redakcyjny]
207. tram (starop.) — belka; tu: przetworzenie zwrotu z Biblii (Nowego Testamentu): „Widzisz trzaskę w oku brata swego, tramu w oku swoim nie obaczysz” (w przekł. ks. Wujka). [przypis redakcyjny]
208. Wina ojca idzie w syna (...) — można tu dostrzec motyw, który z pism Krasińskiego zaczerpnął Szujski, współtwórca krytycznej szkoły historycznej krakowskiej. Szujski opublikował pełen patriotycznej goryczy list Krasińskiego do ojca pisany z Florencji 26 stycznia 1836 r., w którym padają m.in. słowa: „Strasznymi bywają zapisy czynione przez przodków: zdrowie, choroba — materialnie, radość, smutek — moralnie, i jeszcze kara lub chwała. My w testamencie dostali tylko wypłatę długów”. [przypis edytorski]
209. ręka, co przeklęta, była swoja — chodzi tu o zdrajców sprawy narodu w okresie rozbiorów, o sprzedawczyków na żołdzie mocarstw rozbiorowych, zwłaszcza Rosji. [przypis redakcyjny]
210. Rozbrat wieczny duszy z ciałem (...) — jest to dość wyraźna aluzja do słów z Psalmu miłości Zygmunta Krasińskiego (z powodów politycznych promowanego na najważniejszego z polskich wieszczów romantycznych przez St. Tarnowskiego, jednej z ważnych postaci wśród krakowskich stańczyków): „Z szlachtą polską polski Lud. / Dusza żywa z żywem ciałem / Zespojone świętym szałem; / Z tego ślubu jeden Duch, / Wielki naród polski sam, / Jedna wola, jeden ruch (...)”. Konserwatywny projekt „zbawienia” ojczyzny oceniony został w dramacie Wyspiańskiego jako niemożliwy do zrealizowania z powodu duchowej niemocy cechującej szlachtę, klasę, na którą Krasiński wskazywał jednoznacznie jako na jedyną predystynowaną do roli przywódczej w Polsce. [przypis edytorski]
211. szata krwawa Dejaniry — Dejanira, żona Heraklesa, dowiedziawszy się o jego zdradzie, przesłała mu szatę przesyconą krwią centaura Nessosa, która wżarła się w ciało Heraklesa, sprawiając straszne bóle. Dejanira, zrozpaczona tym, popełniła samobójstwo. Stała się symbolem cierpienia bez nadziei ratunku. Słowacki zwracał się w Grobie Agamemnona do Polski: „Zrzuć do ostatka te płachty ohydne, / Tę Dejaniry palącą koszulę”. [przypis redakcyjny]
212. ogrodła — ogrodziła. [przypis edytorski]
213. kiejś — kiedyś. [przypis edytorski]
214. Zygmunt, Zygmunt — dzwon „Zygmunt” zawieszono na wieży katedry wawelskiej za Zygmunta Starego. Narracja Stańczyka odtwarza sytuacje, które Matejko odmalował w swych obrazach: zrazu Dzwon Zygmuntowski, potem Zygmunt I słuchający dzwonu Zygmunta. [przypis redakcyjny]
215. Włoszka — tu: królowa Bona, żona Zygmunta I, z rodu włoskich Sforzów. [przypis redakcyjny]
216. on nam tętni dziś, jak grzebiemy, kto nam drogi — majestatyczny dźwięk dzwonu „Zygmunta” rozbrzmiewał podczas większych uroczystości, także pogrzebów, z których Kraków już wówczas słynął. W końcu XIX wieku chowano uroczyście Kraszewskiego, Mickiewicza, Lenartowicza, Matejkę, Asnyka (na Wawelu lub na Skałce). Głosiciel triumfów w XVI w., stał się wówczas głównie dzwonem żałoby. [przypis redakcyjny]
217. dzwon (...) o pękniętym sercu: nasz ton — jest to jednocześnie ton patriotyzmu szczególnie uwznioślany przez Zygmunta Krasińskiego: celebrujący powagę żałoby narodowej, narodowego nieszczęścia spowodowanego przez zabory. [przypis edytorski]
218. Byś serce moje rozkroił (...) — parafraza słów Stanisława Orzechowskiego z XVI w.: „Byś serce moje rozkroił, nie nalazłbyś w nim nic innego, jedno to słowo: zginiemy” (Quincunx). [przypis redakcyjny]
219. fata — losy, przeznaczenie (lp. Fatum). [przypis redakcyjny]
220. Fata nas pędzą — Łukasz Górnicki (XVI w.) pisał: „Sądy Boże pędzą nas, jako wiatry na morzu okręt, a co wiedzieć, jeśli ku portowi czy ku zginieniu” (Rozmowa o elekcji). Słowa Stańczyka są stylizowane na wzór wypowiedzi współczesnych autentycznemu „błaznowi” ostatnich Jagiellonów. [przypis redakcyjny]
221. Piekło wiem gorsze niż Dante — aluzja do Piekła (Inferno), części Boskiej komedii Dantego Alighieri (1265–1321). [przypis redakcyjny]
222. Żyję w Piekle — to stwierdzenie również można odnieść do twórczości i ideologii Zygmunta Krasińskiego jako autora Nie-Boskiej komedii. Rzeczywistość ziemską, szczególnie zaś polityczną uważał on za piekielną. [przypis edytorski]
223. Niechby się raz wszystko spali — niechby się spaliło. Tu: oryginalna składnia; por. również dalsze wiersze (np. „niechajby się raz wszystko spali”). [przypis redakcyjny]
224. polskie posty dusz do polskich świętych — nie chodzi tu o autentycznych świętych, lecz raczej o rozpowszechniony wówczas kult „wieszczów”, stosowane wobec nich (w szczególności A. Mickiewicza) „brązownictwo”, z podkreślaniem i rozwijaniem elementów mistycznych (towianizm). Być może jest tu aluzja do działalności Wincentego Lutosławskiego, który nawiązywał do mesjanizmu romantycznego i głosił odrodzenie duchowe poprzez rodzaj ascezy i kult „wieszczów”. [przypis redakcyjny]
225. tęczowe mosty czułości nad pustką — można odnieść to zdanie do postaci Irydiona, którego imię pochodzi od Iris (mit. gr.): tęcza; posłanka bogów. Irydion (tytułowy bohater dramatu Zygmunta Krasińskiego) miał być uosobieniem myśli, że miłość ojczyzny przynosi zbawienie. Również następna wzmianka o „malowankach częstochowskich” nawiązuje do stylu poezji patriotycznej Krasińskiego, mianowicie Psalmów przyszłości. [przypis edytorski]
226. malowanki Częstochowskie — banalne, odpustowe reprodukcje „obrazów świętych”; por. określenie „rymy częstochowskie”, wiersze prymitywne. [przypis redakcyjny]
227. Puszczyku — głos puszczyków, ptaków nocnych, był uważany za zapowiedź nieszczęścia. [przypis redakcyjny]
228. Zgrałeś się przy zielonym stoliku — tj. w karty lub w ruletkę. [przypis edytorski]
229. Tragediante... Commediante (wł.) — aktor tragiczny, komediant; ta błyskawiczna wymiana epitetów powtarza „dialog” pomiędzy cesarzem Napoleonem I a uwięzionym przez niego papieżem Piusem VII.
Darmowe książki «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)