Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Wystawiony po raz pierwszy na krakowskiej scenie w 1901 r. dramat Stanisława Wyspiańskiego Wesele wywołał spore poruszenie, niemal skandal. Głównym powodem był fakt wprowadzenia na scenę autentycznych, rozpoznawalnych w środowisku postaci pod ich własnymi imionami oraz odwołanie do rzeczywistego wydarzenia, mianowicie wesela poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce zaledwie rok wcześniej.
Jednakże w tekście dramatu znaleźć można więcej spraw niepokojących niż tylko pożywka do plotek towarzyskich. Wyspiański wybrał szczególne wesele, będące triumfem młodopolskiej chłopomanii i świętowaniem uroczystego zaślubienia elity społecznej z wsią w osobach państwa młodych. Potraktował to wesele jako okazję do konfrontacji różnych klas, grup społecznych, obyczajów i systemów wartości; okazuje się dzięki temu, co łączy księdza z arendarzem Żydem, a co dzieli, mimo pozorów zbratania, gospodarza weselnej chałupy, zanurzonego w inteligenckim świecie wyobrażeń, z jego chłopskimi sąsiadami. W trakcie zabawy, może wskutek spożycia znacznej ilości mocnych trunków, pojawiają się ni to duchy, ni to symboliczne uosobienia lęków i marzeń poszczególnych postaci. W efekcie uzyskany zostaje obraz przedstawiający słabość mitów narodowych, jednostronnych i niemających mocy jednoczącej; naród, który nie jest zdolny do walki o własne państwo; marazm społeczeństwa i uwiąd warstw tradycyjnie uznawanych za predestynowane do przywództwa.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Wyspiański
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Wyspiański
w Sukiennicach, w gabilotce — w gablotce kramu w hali krakowskich Sukiennic. [przypis redakcyjny]
64. zapaseczka — zapaska, w stroju chłopek była zarazem fartuchem i pelerynką, zależnie od uwiązania. [przypis redakcyjny]
65. mom (gw.) — mam. [przypis edytorski]
66. zezuć a. zzuć — zdjąć (buty). [przypis edytorski]
67. ze sewcem (gw.) — z szewcem. [przypis edytorski]
68. kpać — wykpić, oszukać. [przypis edytorski]
69. Sfinks (mit. gr.) — istota o ciele lwa i ludzkiej głowie; według mitu greckiego Sfinks stawiał pytania, od których zależał los człowieka: kto nie umiał odpowiedzieć, ginął. Przenośnie: oznacza osobę zagadkową. [przypis redakcyjny]
70. Meduza (mit. gr.) — jedna z trzech sióstr Gorgon, miała na głowie węże zamiast włosów, a jej wzrok mógł przemienić w kamień tego, kto na nią spojrzał. Przenośnie: osoba wzbudzająca lęk (tu: żartobliwie). [przypis redakcyjny]
71. harbuz (daw., gw.) — arbuz, przenośnie: odmowa, rekuza, odrzucenie starającego się [o rękę panny; red. WL]. [przypis redakcyjny]
72. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
73. przedsię (daw.) — przecież; a jednak. [przypis edytorski]
74. Psyche (mit. gr.) — ukochana Erosa, boga miłości, wyobrażana w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla, oznaczała też duszę ludzką. [przypis redakcyjny]
75. etykieta — kartka z napisem o charakterze stałego zaklasyfikowania do odpowiedniej grupy przedmiotów. [przypis redakcyjny]
76. Fortuna (mit. rzym.) — bogini losu i szczęścia. [przypis redakcyjny]
77. złote runo — w mitol. gr. złote runo owcze, po które do Kolchidy wyprawił się Jazon (wyprawa Argonautów); tu przenośnie: szczęście i dostatek. [przypis redakcyjny]
78. Parki (mit. rzym.) — trzy prządki snujące nić ludzkiego życia; jedna z nich, najstarsza, przecinała ją ostatecznie. [przypis redakcyjny]
79. byśmy równo na to przyśli — byśmy równocześnie do tego doszli. [przypis edytorski]
80. w kolorach się mieni — ubrany jest bardzo barwnie. [przypis redakcyjny]
81. to już było — chodzi o chłopomanię charakterystyczną dla okresu romantyzmu, a następnie Młodej Polski, połączoną z hasłami demokratycznymi i narodowymi; fiaska kolejnych powstań osłabiły zapały w tym kierunku. [przypis edytorski]
82. inkszy (gw.) — inny. [przypis edytorski]
83. gram na skrzypce, a pan na bas — tzn. każdy inaczej; obydwaj co innego mają na myśli. [przypis redakcyjny]
84. modern — nowoczesna, modna (por. „modernizm”). [przypis redakcyjny]
85. zna cały Przybyszewski — tzn. wszystkie utwory Przybyszewskiego; ostatnie lata przed Weselem były w Krakowie pod urokiem „przybyszewszczyzny”: stąd dowód na „nowoczesność” panny Racheli. [przypis redakcyjny]
86. włosy (...) a la Botticelli — fryzura wówczas modna, wzorowana na uczesaniu postaci kobiecych z obrazów włoskiego malarza wczesnorenesansowego, Alessandra (Sandra) Botticellego (1444–1510); włosy były rozdzielone przedziałem na środku głowy, gładkie, spięte z tyłu nisko w węzeł. [przypis redakcyjny]
87. bon soir (fr.) — dobry wieczór. [przypis redakcyjny]
88. arka w powodzi — biblijna arka Noego; statek, na którym podczas potopu uratował on wraz z sobą rodzinę i przedstawicieli wszystkich gatunków zwierząt. [przypis redakcyjny]
89. ensemble (fr.) — całość zespolona; [zespół, grupa; red. WL]. [przypis redakcyjny]
90. feeria (z fr.) — widowisko fantastyczne, teatralne lub skomponowane na sposób teatralny. [przypis redakcyjny]
91. krasy — piękny. [przypis edytorski]
92. miarkować — rozumieć. [przypis edytorski]
93. na pastwę — na ofiarę (podczas polowania a. obrzędów na cześć bóstw). [przypis edytorski]
94. Bellerofon (mit. gr.) — heros, który dosiadłszy skrzydlatego konia, Pegaza, walczył z Chimerą, a także dokonał zemsty na Antei, zrzucając ją z konia do morza; kiedy próbował wzlecieć na Olimp, Zeus strącił go jednak z Pegaza. [przypis redakcyjny]
95. Galatea (mit. gr.) — boginka morska, córka Nereusa (Nereida). Słynny obraz Rafaela przedstawia Triumf Galatei. [przypis redakcyjny]
96. koncypient jurysta (z łac.) — praktykant adwokacki. [przypis redakcyjny]
97. limfa — tj. człowiek limfatyczny, „bezkrwisty”; tu w znaczeniu szczególniejszym: „nie indywidualista”. [przypis redakcyjny]
98. miłość wolna — swobodny związek, wolny od „przesądów”, poza przyjętymi w społeczeństwie „uświęconymi” normami; hasło „wolnej miłości” było bardzo modne na przełomie wieków XIX i XX. [przypis redakcyjny]
99. żarna — urządzenie do mielenia ziarna, składające się z dwu okrągłych płaskich kamieni. Te skojarzenia byłyby znamienne dla Lucjana Rydla jako autora Zaczarowanego koła, gdzie motyw młyna odgrywa znaczną rolę. [przypis redakcyjny]
100. kantyczki — zbiór polskich pieśni nabożnych, katolickich, śpiewanych na Boże Narodzenie (ale bywają i na inne okresy roku kościelnego). [przypis redakcyjny]
101. kazamaty — forteczne lochy, więzienie. [przypis redakcyjny]
102. bohater w zbrojej — bohater w zbroi, rycerz; w postaci Zawiszy Czarnego objawi się Poecie w akcie II. Kazimierz Przerwa-Tetmajer pisał w 1900 r. poemat dramatyczny Zawisza Czarny, który teatr krakowski wystawił w lutym 1901 r. [przypis redakcyjny]
103. qui amat (łac.) — który kocha; w IV Serii Poezyj K. Tetmajera (1900 r.) znajdował się cykl wierszy pt. Qui amant. [przypis redakcyjny]
104. zaklęty, u źródła stoi (...) — zarysowany tu obraz poetycki odpowiada obrazowi pędzla Jacka Malczewskiego Rycerz u studni. Zwrócił na to uwagę już sam Wyspiański, który przesłał Malczewskiemu egzemplarz Wesela z zakreślonym tym właśnie fragmentem. Motyw „zatrutej studni” występuje często u tego znakomitego malarza, współczesnego Wyspiańskiemu, w funkcji symbolicznej. Cykl reprodukcji obrazów z tym motywem, pt. Zatruta studnia, ukaże się w r. 1906 z poetyckim komentarzem L. Rydla. [przypis redakcyjny]
105. króla Piasta — Wyspiański pisał w latach 1900–1902 nieukończony rapsod (poemat) Piast. Do podania o Piaście nawiązywali już romantycy, wiążący tak odległą przeszłość, jak i przyszłość Polski z mitem ludu-narodu, z rolą chłopów w historii. Rzecz charakterystyczna, jedno ze stronnictw ludowych w I poł. XX w. przyjmie właśnie nazwę „Piast”. [przypis redakcyjny]
106. lo (gw.) — dla. [przypis edytorski]
107. inszom (gw.) — inną. [przypis edytorski]
108. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
109. jesce (gw.) — jeszcze. [przypis edytorski]
110. dusa (gw.) — dusza. [przypis edytorski]
111. jakby kiedy co do czego — pierwsza wyraźna aluzja do gotowości chłopów do walki („kosy wissom nad boiskiem”) z nawiązaniem do tradycji „kosynierów spod Racławic”. Zaraz dalsze fragmenty przynoszą prozaiczną wersję osadzającą tradycję i mit w codziennych realiach („było, jak go huknę w pysk”...). [przypis redakcyjny]
112. wi sie (gw.) — wie się; rozumie się. [przypis edytorski]
113. nie od tego — być chętnym. [przypis edytorski]
114. boisko (gw.) — stodoła, szopa. [przypis redakcyjny]
115. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
116. juzem myśloł (gw.) — już myślałem. [przypis edytorski]
117. było przy wyborze — podczas wyborów do parlamentu Austro-Węgier w 1900 r., poprzedzonych agitacją i ostrą walką wyborczą. Jednym z kandydatów w okręgu krakowskim (w tzw. V kurii, obejmującej m.in. chłopów) był działacz chłopski Franciszek Ptak z Bieńczyc, który jednak w tych wyborach przegrał z Ignacym Daszyńskim, słynnym potem „trybunem robotniczym” (z PPS), ale wszedł do sejmu krajowego (we Lwowie), chociaż dopiero w 1909 r. [przypis redakcyjny]
118. sokolski dwór — budynek towarzystwa gimnastycznego „Sokół”, zresztą o szerszych ambicjach i osiągnięciach polityczno-wychowawczych; w Krakowie przy drodze w stronę Woli Justowskiej (dziś ul. J. Piłsudskiego). [przypis redakcyjny]
119. wisz pon (gw.) — wiesz pan; wie pan. [przypis edytorski]
120. pojonby sie (gw.) — pojąłby się, tzn. ożeniłby się. [przypis edytorski]
121. kaj (gw.) — gdzie; kaj ta: gdzież to. [przypis edytorski]
122. żurawiec — neol. od: żuraw, ptak czujny, lecz wędrowny („zlatam, jak się ma na lato”); w tu użytym sensie metaforycznym: bywający gościem w ojczyźnie (jak Tetmajer i wielu naówczas artystów odbywających częste podróże, zwłaszcza na zachód i południe Europy). [przypis redakcyjny]
123. kalenica — zwieńczenie strzechy, umocnione drewnianymi kozłami; do niedawna często znajdowały się tam gniazda bocianie (stąd obraz w metaforze Poety). [przypis redakcyjny]
124. jak w cmentarzu Ruisdala — na obrazie Jakuba van Ruisdaela z XVII w., znakomitego pejzażysty holenderskiego (wspomina o nim Hrabia w Panu Tadeuszu), pt. Cmentarz żydowski, krzewi się bujna roślinność pośród rozburzonych grobowców i ruin budowli w tle. [przypis redakcyjny]
125. duza scęścia, małe kosta (gw.) — dużo szczęścia, małe koszty. [przypis edytorski]
126. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
127. pon pedzieli (gw.) — pan powiedzieli (grzecznościowa forma lm. czasownika); pan powiedział. [przypis edytorski]
128. latawiec — ptak bez gniazda, według baśni: wieczny tułacz. [przypis redakcyjny]
129. krew, rzezańce — pierwsze przypomnienie tzw. „rzezi tarnowskiej” („rabacji”) z 1846 roku, kiedy chłopi niektórych rejonów Galicji (Tarnowskie, Jasielskie) dokonali samosądu na szlacheckich mieszkańcach dworów. Niechęć o podłożu klasowym została celowo rozniecona przez administrację austriacką dla stłumienia przygotowywanego właśnie powstania narodowego. Jedną z pośrednich ofiar wielkiej prowokacji stał się radykalny ludoman i patriota, Edward Dembowski (1822–1846). [przypis redakcyjny]
130. pohańce — etym.: poganie, tu jako określenie pejoratywne; Ojciec nie chce pamiętać o krwawej rozprawie sprzed ponad półwiecza. [przypis redakcyjny]
131. Widziadło — uosobienie „pomoru”, tyfusu głodowego i cholery, który pochłonął ogromne ilości ofiar w Galicji w latach następujących po rabacji galicyjskiej, 1847–1849. Dopatrywano się w tym „kary bożej”, zesłanej na lud. Na tle tych wydarzeń osnuł swą powieść Pomór Władysław Orkan. [przypis redakcyjny]
132. strasno (gw.) — straszna. [przypis edytorski]
133. byle ka (gw.) — byle gdzie. [przypis edytorski]
134. hań (gw.) — tam. [przypis edytorski]
135. w czas zapust — podczas karnawału; krwawa akcja chłopska rozpoczęła się w połowie lutego (z 20 na 21), więc w czas „zapust”; stąd też jej popularna nazwa: „krwawe zapusty”. [przypis redakcyjny]
136. będzie pan twój wnuk — mój wnuk będzie panem („z panów”). [przypis edytorski]
137. dbo (gw.) — dba. [przypis edytorski]
138. tyz (gw.) — też. [przypis edytorski]
139. jeden Sas, a drugi w las — parafraza zdania przysłowiowego (z XVIII w.) „Jeden do Sasa, drugi do Lasa” (Leszczyńskiego): każdy w inną stronę potem pociągnie. [przypis redakcyjny]
140. arendarz — dzierżawca, w szczególności dzierżawca karczmy, z reguły był nim w XIX w. Żyd. Tu jednak drastyczne i paradoksalne są interesy łączące arendarza z księdzem. [przypis redakcyjny]
141. szyćko (gw.) — wszystko. [przypis edytorski]
142. przeńdzie (gw.) — przejdzie. [przypis edytorski]
143. wylicy-sie — wyleczy się. [przypis redakcyjny]
144. konicz — koniczyna. [przypis redakcyjny]
145. rok czterdziesty szósty — rok 1846, „rabacja”. [przypis redakcyjny]
146. mego dziadka piłą rżnęli — aluzja do losu m.in. osób z rodzin Rydlów i Tetmajerów, które poniosły śmierć lub ciężko ucierpiały podczas „krwawych zapust” z lutego 1846 r. Należy zaznaczyć, że zgodnie z intrygą prowokatorów (rzeczników administracji austriackiej) w szczególnie wysokim stopniu wydarzenia te dotknęły patriotyczny i demokratyczny odłam szlachty, gromadzącej się po niektórych dworach dla potrzeb konspiracji politycznej (szykowano powstanie, wybuchło ono i chwilowo zwyciężyło w Krakowie). [przypis redakcyjny]
147. Strzemiennego! — toast pożegnalny (stp. przy wsiadaniu na koń). [przypis redakcyjny]
148. kurdesz — jedna z nazw (pochodzenia tureckiego) popularnej w Polsce w XVIII w. pieśni biesiadnej. Franciszek Bohomolec napisał tekst z refrenem „Kurdesz, kurdesz nad kurdeszami”. Według Boy’a, miała to być ulubiona piosenka Włodzimierza Tetmajera. [przypis redakcyjny]
149. nos chcom (gw.) — nas chcą. [przypis edytorski]
150. jo (...) som (gw.) — ja sam. [przypis edytorski]
151. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
152. Albośmy to jacy, tacy — początek znanego „krakowiaka”; Jasiek z Kasprem zapewne intonują tę piosenkę. [przypis redakcyjny]
153. Zdobyłem se pawich piór — popularne odtąd słowa z Wesela do dawnej piosenki ludowej, niegdyś pieśni żołnierskiej: „Pod Krakowem czarny las, / Pytała się Kasia / O swojego Jasia, / Czy powróci z wojny wraz (...)”. Melodię tę wskazał Wyspiański dołączając do wydania zapis nutowy jako „Motyw muzyki wiejskiej, kończący akt III”. [przypis redakcyjny]
154. ślipie — oczy. [przypis edytorski]
155. kwarantanna — tu przenośnie: długi okres czekania. [przypis redakcyjny]
156. z obrazu Bern-Dżonsa — popularność znaczną zdobyły
Darmowe książki «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)