Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Wystawiony po raz pierwszy na krakowskiej scenie w 1901 r. dramat Stanisława Wyspiańskiego Wesele wywołał spore poruszenie, niemal skandal. Głównym powodem był fakt wprowadzenia na scenę autentycznych, rozpoznawalnych w środowisku postaci pod ich własnymi imionami oraz odwołanie do rzeczywistego wydarzenia, mianowicie wesela poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce zaledwie rok wcześniej.
Jednakże w tekście dramatu znaleźć można więcej spraw niepokojących niż tylko pożywka do plotek towarzyskich. Wyspiański wybrał szczególne wesele, będące triumfem młodopolskiej chłopomanii i świętowaniem uroczystego zaślubienia elity społecznej z wsią w osobach państwa młodych. Potraktował to wesele jako okazję do konfrontacji różnych klas, grup społecznych, obyczajów i systemów wartości; okazuje się dzięki temu, co łączy księdza z arendarzem Żydem, a co dzieli, mimo pozorów zbratania, gospodarza weselnej chałupy, zanurzonego w inteligenckim świecie wyobrażeń, z jego chłopskimi sąsiadami. W trakcie zabawy, może wskutek spożycia znacznej ilości mocnych trunków, pojawiają się ni to duchy, ni to symboliczne uosobienia lęków i marzeń poszczególnych postaci. W efekcie uzyskany zostaje obraz przedstawiający słabość mitów narodowych, jednostronnych i niemających mocy jednoczącej; naród, który nie jest zdolny do walki o własne państwo; marazm społeczeństwa i uwiąd warstw tradycyjnie uznawanych za predestynowane do przywództwa.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Wyspiański
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Wyspiański
trup Polski powstanie. Przed Weselem, a nawet przed weselem Rydla, pisał Wyspiański rapsod pt. Wernyhora. [przypis redakcyjny]
333. Pan-Dziad z lirą — tak właśnie zjawia się Wernyhora w Śnie srebrnym Salomei, z lirą, w płaszczu dziadowskim (tu jest jednak w typowym „stroju polskim”). Księżniczka mówi u Słowackiego: „Ten koń, z lirą grającą u siodła, / I z dumkarzem zapomnianym (...)”. Wernyhora zaś zapowiada: „Aż kiedyś — gdy na godzinie / Stanie miesiąc o północy, / To koń znowu z siodła skinie / Mego ducha na kurhany, / Taj znów zagra dziad z powagą (...)”. [przypis redakcyjny]
334. gotowo (daw., gw.) — tu: gotowe. [przypis edytorski]
335. Roześlesz wici przed świtem (...) — za pomocą wici przekazywano w dawnej Polsce rozporządzenia królewskie, w szczególności zaś zwoływano tak pospolite ruszenie na wojnę (na wici, długim kiju, umieszczano „listy”, tj. zarządzenia, i przekazywano coraz dalej, jakby sztafetą). [przypis redakcyjny]
336. porozsełam — porozsyłam. [przypis edytorski]
337. przykaż im ciszą — nakaż im milczenie. [przypis edytorski]
338. brzeszczot — klinga, ostrze szabli. [przypis redakcyjny]
339. dziwno — dziwnie. [przypis edytorski]
340. kuszcz (z ukr.) — krzew, krzak. [przypis redakcyjny]
341. drużba — tu w znaczeniu zbiorowym: drużyna, poczet. [przypis redakcyjny]
342. ryngraf — wypukła, srebrna lub złota blaszka, zwykle z wyrytym lub malowanym wizerunkiem Matki Boskiej. Niegdyś, zawieszona na szyi, z wyobrażeniem orła polskiego, oznaczała oficera będącego na służbie. [przypis redakcyjny]
343. jednoś — tylko. [przypis edytorski]
344. ka (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]
345. posed (gw.) — poszedł. [przypis edytorski]
346. borba (z ukr.) — walka, bójka. [przypis redakcyjny]
347. ka (gw.) — gdzie, gdzieś. [przypis edytorski]
348. cary (gw.) — czary. [przypis edytorski]
349. duza (gw.) — dużo. [przypis edytorski]
350. Sam tu! (starop.) — wezwanie: przyjdź tu, chodź tu. [przypis edytorski]
351. nasza — tj. zapewne: nasza sprawa. [przypis redakcyjny]
352. duchem — szybko, co tchu. [przypis redakcyjny]
353. cięgiem (gw.) — ciągle, nieustannie. [przypis edytorski]
354. bacuj — bacz, miej się na baczności. [przypis redakcyjny]
355. u rozstajnych dróg — miejsce, gdzie mitologia ludowa lokuje „złe”: diabły, upiory, strachy. [przypis redakcyjny]
356. zmóg — zmógł; pokonał. [przypis edytorski]
357. kur — kogut; nocne pianie koguta miewało w mitologii ludowej (nie jedynie zresztą) znaczenie magiczne, w szczególności trzecie, nad ranem. [przypis redakcyjny]
358. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
359. zseła — zsyła. [przypis edytorski]
360. copka (gw.) — czapka. [przypis edytorski]
361. wzdon (gw.) — wzdął; wezbrał (na sile). [przypis edytorski]
362. delia — należący do starop. stroju szlachty wierzchni ubiór męski, narzucany na żupan, podbity futrem i z futrzanym kołnierzem, przeważnie barwny. [przypis redakcyjny]
363. kiela (gw.) — ile. [przypis edytorski]
364. tela (gw.) — tyle. [przypis edytorski]
365. odmieniec — istota „nieczysta” (por. lud. „z piekła odmieniec”). [przypis redakcyjny]
366. ony (gw.) — on. [przypis edytorski]
367. piernół (gw.) — pierdnął. [przypis edytorski]
368. łysnął (gw.) — błysnął. [przypis edytorski]
369. naroz (gw.) — naraz, nagle. [przypis edytorski]
370. błocko — błoto. [przypis edytorski]
371. ka (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]
372. na przysieniu — u progu sieni domu. [przypis redakcyjny]
373. aleć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
374. jensze (gw.) — inne. [przypis edytorski]
375. godos (gw.) — gadasz, mówisz. [przypis edytorski]
376. na szczerbie — na wyłomie (muru obronnego). [przypis redakcyjny]
377. zbili (gw.) — od: zbilić, zbylić: pamiętać, pomyśleć o czymś, tu: ani zbili: w jakimś innym sensie, dziś mętnym (jak cała przemowa Gospodarza); może: niewątpliwie lub tp. [przypis redakcyjny]
378. Goście — w I wydaniu dokładniej: Goście z miasta, do nich to zwraca się Gospodarz „Wy się wynudzicie w mieście...”). [przypis redakcyjny]
379. Nastrój?... — słowa zwrócone przeciw poszukiwaniu „nastrojów”, znamiennych dla sztuki modernistycznej (Stimmung), ale tu raczej dla modnej wówczas postawy, podporządkowującej zachowanie się zmiennym, lecz przeważnie posępnym lub marzycielskim nastrojom, odpowiadającym pesymizmowi w poglądzie na świat. [przypis redakcyjny]
380. czy cię nudzi — tzn. czy odczuwasz nudności, mdłości. [przypis edytorski]
381. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
382. evviva l’arte (wł.) — niech żyje sztuka. Przybliżony cytat z wiersza Kazimierza Tetmajera Evviva l’arte z Poezyj, Serii II (1894): „i chociaż życie nasze nic niewarte: / evviva l’arte!”. Wiersz ten, głosząc hasło „sztuki dla sztuki”, stał się bez mała programową deklaracją polskich modernistów. [przypis redakcyjny]
383. kult Bachusa i Astarte — Bachus w mit. rzym.: bóg wina; Astarte: babilońska i fenicka bogini miłości (także: wojny, księżyca, niebios). [przypis redakcyjny]
384. trzos — sakiewka; torebka na pieniądze. [przypis edytorski]
385. zniwelować się — zrównać się, zejść. [przypis redakcyjny]
386. Chopin gdyby jeszcze żył (...) — w bełkotliwych wynurzeniach pijanego Nosa komentatorzy dosłuchiwali się echa deklaracyj Stanisława Przybyszewskiego, jego fascynacji muzyką Chopina (którego kompozycje grywał podczas pijatyk w gronie cyganerii). W samej postaci Nosa odnajdywano uosobienie „przybyszewszczyzny” krakowskiej. Owo zagadkowe „ram-tam-tam-tam-tam”, które w ustach Nosa zastanawiało może czasem którego z czytelników Wesela, to niewątpliwie nic innego, tylko fraza z Preludium A-dur Chopina, które Przybyszewski godzinami potrafił grywać w chwili największego napięcia, waląc coraz wścieklej, coraz rozpaczliwiej w klawiaturę. I więcej znalazłoby się cech przybyszewszczyzny w Nosie; pewne aktorstwo desperacji, owo „na plan pierwszy wstąpić muszę”, i echa Nadczłowieka: „Bonaparte, ten miał nos” etc. W ten sposób, tą jedną figurą, Wyspiański otwiera (dla wtajemniczonych) okno na cały dwuletni bujny okres krakowskiego i polskiego życia artystycznego. Nos, ten maruder przybyszewszczyzny, odcina się od tego całego środowiska tragicznie groteskową plamą (por. Tadeusz Żeleński-Boy, Plotka o „Weselu”). [przypis redakcyjny]
387. zgotowione (gw.) — przygotowane. [przypis edytorski]
388. Całowałem Morawiankę — zapewne cząstkowa parafraza jakiejś piosenki, może żołnierskiej (Galicja i Czechy z Morawami wchodziły w skład Austrii, łączyła ich mieszkańców często wspólna służba wojskowa). [przypis redakcyjny]
389. insze (gw.) — inne. [przypis edytorski]
390. après nous le déluge (fr.) — dosłownie: „po nas [choćby] potop”, „po mojej śmierci niech się dzieje, co chce”, maksyma przypisywana Ludwikowi XV (a raczej powiedziała doń tak pani de Pompadour, chcąc go pocieszyć po klęsce poniesionej pod Rossbach). [przypis redakcyjny]
391. gajdus (gw.) — tej formy nie ma w Słowniku gwar polskich J. Karłowicza; gajda: nicpoń, głupiec; gajdziasty: niezgrabny, ociężały. [przypis redakcyjny]
392. piniądze tobyś chcioł brać — na zabawie chłopskiej po rzuceniu pieniędzy grajkom można sobie zatańczyć wedle własnej woli (np. na żądaną nutę). [przypis redakcyjny]
393. mieście grać powinni (gw.) — mnie powinniście grać (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]
394. kazujecie (gw.) — każecie; przykazujecie. [przypis edytorski]
395. jagem wom zesypoł (gw.) — jak wam zasypałem (nasypałem). [przypis edytorski]
396. spiere (gw.) — spiorę. [przypis edytorski]
397. gawędzić — tu: w znaczeniu gwarowym (podkrakowskim): przeszkadzać, zawadzać. [przypis redakcyjny]
398. mieście grać powinni — tzn. mnie grać powinniście. [przypis redakcyjny]
399. szóstka — potoczna nazwa monety dwudziestohalerzowej (równowartości sześciu krajcarów, które były w obiegu w Galicji do 1857 r.), ok. 1900 r. wartość nabywcza takiej sumy odpowiadała cenie litra mleka lub kilograma chleba; szóstkeście dali (gw.): konstrukcja z przestawną końcówką czasownika, inaczej: daliście szóstkę. Tadeusz Boy-Żeleński, świadek epoki, twierdzi, że autentyczny Czepiec miał za złe Wyspiańskiemu, iż kazał mu się targować o tak małą kwotę, jakiej by porządny gospodarz nie dawał muzykantom (por. Plotka o „Weselu”). [przypis edytorski]
400. dejze (gw.) — dajże. [przypis edytorski]
401. następ (gw.) — cofnij się. [przypis redakcyjny]
402. pojdze (gw.) — pójdźże (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że w wymowie gwarowej). [przypis edytorski]
403. caf się (gw.) — cofnij się. [przypis redakcyjny]
404. szuruj (gw.) — idź, wynoś się. [przypis redakcyjny]
405. wicie (gw.) — wiecie. [przypis edytorski]
406. gazdoń (gw.) — wyraz obelżywy. [przypis redakcyjny]
407. pokil (gw.) — póki, dopóki. [przypis edytorski]
408. was (gw.) — wasz (mąż). [przypis edytorski]
409. juści (gw.) — pewnie, oczywiście. [przypis edytorski]
410. tylecka (gw.) — tyle. [przypis edytorski]
411. późni (gw.) — później. [przypis edytorski]
412. cięgiem (gw.) — ciągle. [przypis edytorski]
413. piknie (gw.) — pięknie. [przypis edytorski]
414. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
415. poziwo (gw.) — poziewa. [przypis edytorski]
416. cy (gw.) — czy. [przypis edytorski]
417. odydzie (gw.) — odejdzie, odjedzie. [przypis edytorski]
418. szyćko (gw.) — wszystko. [przypis edytorski]
419. udać się komuś (dwa., gw. — spodobać się komuś. [przypis edytorski]
420. w cały bidzie (gw.) — w całej biedzie. [przypis edytorski]
421. kontent (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]
422. upornie — uporczywie. [przypis edytorski]
423. Polymnia a. Polihymnia — Muza poezji lirycznej i muzyki, wynalazczyni liry. Przedstawiano ją w pozie pełnej zadumy, często okrytą welonem. Jest rysunek Wyspiańskiego tak właśnie przedstawiający Polihymnię (z 1897 r.). [przypis redakcyjny]
424. feleton powieści — felieton, tu: powieść drukowana w odcinkach w gazecie (fr.: roman feuilleton). [przypis redakcyjny]
425. wiersz — tu: wers. [przypis edytorski]
426. że staliście się anieli — nawiązanie do słów z wiersza J. Słowackiego o sile fatalnej jego poezji, która działać będzie: „aż was, zjadacze chleba w aniołów przerobi” (por. Testament mój). Wyspiański podejmuje dyskusję z romantyzmem, z uwznioślonym wizerunkiem Polski, Polaków i polskości wykreowanym przez poezję romantyczną. Nadała ona naszemu patriotyzmowi ton trudny do utrzymania; nie wiadomo, co z tym projektowanym patriotycznym „anielstwem” począć, jak mówi Maryna, czyli nie ma sposobu, by je wykorzystać w codziennym życiu i działaniu. [przypis edytorski]
427. z tylum (...) zawracał — z tylu zawracałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
428. wszędy (daw.) — wszędzie. [przypis edytorski]
429. zdyb (gw.) — znajda. [przypis redakcyjny]
430. dejciez (gw.) — dajecież. [przypis edytorski]
431. ino (gw.) — tylko. [przypis edytorski]
432. jo (gw.) — ja. [przypis edytorski]
433. wim (gw.) — wiem. [przypis edytorski]
434. pedziołbym (gw.) — powiedziałbym. [przypis edytorski]
435. kajś (gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]
436. ka (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]
437. pon (gw.) — pan. [przypis edytorski]
438. mioł (gw.) — miał. [przypis edytorski]
439. chlebny piec — piec chlebowy (służący do wypieku chleba). [przypis edytorski]
440. jeźli (gw.) — jeśli. [przypis edytorski]
441. wzion (gw.) — wziął. [przypis edytorski]
442. spion (gw.) — spiął (tu: ściągnął wodze uprzęży konnej, ew. spiął strzemionami ponaglając do biegu). [przypis edytorski]
443. jesce (gw.) — jeszcze. [przypis edytorski]
444. straśnie (gw.) — strasznie. [przypis edytorski]
445. szyćkiego (gw.) — wszystkiego. [przypis edytorski]
446. śnig, mliko (gw.) — śnieg, mleko. [przypis edytorski]
447. nik (gw.) — nikt. [przypis edytorski]
448. bajok (gw.) — bajarz, łgarz. [przypis redakcyjny]
449. śpik (gw.) — malec; [śpioch; red. WL]. [przypis redakcyjny]
450. jo naloz (gw.) — ja znalazłem. [przypis edytorski]
451. bedzies świciuł (gw.) — będziesz świecił. [przypis edytorski]
452. zbierema się
Darmowe książki «Wesele - Stanisław Wyspiański (czytać książki online za darmo .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)