Wstęp do filozofii - Stanisław Brzozowski (zdalna biblioteka txt) 📖

126. Trentowski, Bronisław (1808–1869) — polski filozof i pedagog. Próbował stworzyć uniwersalną filozofię, syntezującą poszczególne gałęzie filozoficznej refleksji (empiria i metafizyka, realizm i idealizm). W jego pracach pojawiły się liczne neologizmy, jednak tylko jeden z nich, „jaźń”, funkcjonuje we współczesnym języku polskim w znaczeniu nadanym mu przez twórcę. [przypis edytorski]

127. Michelet, Juliusz (1798–1874) — francuski filozof, historyk i pisarz okresu romantyzmu. Twórca „białej legendy” rewolucji francuskiej. Jako historyk w swojej pracy dążył do pełnego i wszechstronnego przedstawienia opisywanych wydarzeń. Autor m.in. kilku książek o Polsce, w których występował jako jej obrońca, m.in. Kościuszko legenda demokratyczna. Popularyzował ideę Europy jako wspólnoty narodów, które zamiast tłamsić się wzajemnie, powinny się sprzymierzać w celu maksymalizacji wzajemnych korzyści. [przypis edytorski]

128. quand même (fr.) — mimo wszystko. [przypis edytorski]

129. Fichte, Johann Gottlieb (1762–1814) — filozof niemiecki, obok Hegla i Schellinga jeden z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego. Zredukował filozofię do problematyki moralnej. [przypis edytorski]

130. Linu — prawdop. zniekształcone Linn., oznaczające uwzględnienie nazwy gatunkowej w atlasach Karola Linneusza. [przypis edytorski]

131. presuponować — erudycyjnie: przypuszczać, że coś jest prawdziwe. [przypis edytorski]

132. tertium comparationis a. principium comparationis — podstawa porównania, umożliwiająca przeprowadzenie porównania część wspólna zjawisk. [przypis edytorski]

133. retorta — narzędzie laboratoryjne używane do przeprowadzania procesu destylacji. [przypis edytorski]

134. homunculus — miniaturowy, bezpłciowy człowiek sztucznie stworzony przez alchemika. [przypis edytorski]

135. indukcja — w logice: wyprowadzanie twierdzeń natury ogólnej z przesłanek szczegółowych, np. jeśli suma kątów kwadratu wynosi 360 stopni, suma kątów prostokąta wynosi 360 stopni i suma kątów trapezu wynosi 360 stopni, to suma kątów dowolnego czworokąta wynosi 360 stopni. Jest to metoda wykorzystywana przy tworzeniu praw naukowych. [przypis edytorski]

136. dedukcja — w logice: wyprowadzanie twierdzenia jako logicznego następstwa danych przesłanek, np. jeśli Maria jest matką, to Maria ma przynajmniej jedno dziecko, ponieważ każda matka ma przynajmniej jedno dziecko. Pot. wyciąganie wniosków na podstawie dostępnych informacji. [przypis edytorski]

137. Cohen, Herman (1842–1918) — filozof niemiecki pochodzenia żydowskiego. Założył neokantowską szkołę marburską (zob. neokantyzm). [przypis edytorski]

138. Natorp, Paul (1854–1924) — niemiecki filozof, neokantysta, przedstawiciel szkoły marburskiej. [przypis edytorski]

139. Windelband, Wilhelm (1848–1915) — niemiecki filozof, neokantysta, założył szkołę badeńską (zob. neokantyzm). [przypis edytorski]

140. hipostaza (filoz.) — uprzedmiotowienie, traktowanie bytu abstrakcyjnego jak konkretu. [przypis edytorski]

141. Jaki uznaje przyrodoznawstwo powiedz. Świat bowiem nauk historycznych jest nieco odmienny. — echo przełomu antypozytywistycznego, który dokonał się na przełomie XIX i XX wieku. Obowiązujący w ówczesnej nauce paradygmat przyrodoznawczy okazał się niewystarczający dla nauk humanistycznych, których przedstawiciele sprzeciwiali się takiemu ograniczaniu metodologii badań, które owocowało np. ewolucjonistycznym podejściem do powstawania społeczeństw, utożsamianiem utworów literackich z zapisem biografii autora itd., znacząco zawężając horyzonty humanistyki. [przypis edytorski]

142. Dilthey, Wilhelm (1833–1911) — niemiecki filozof. Dokonał podziału nauk na przyrodnicze i humanistyczne, przyznając tym drugim prawo do sądów wartościujących obok prawa do sądów o faktach i sądów o prawach wspólnych dla obu obszarów. Stwierdził, że głównym zadaniem nauk przyrodniczych jest poznanie zjawisk, natomiast zadaniem nauk humanistycznych jest przeżycie a. zrozumienie materii swoich badań. [przypis edytorski]

143. Münsterberg, Hugo (1863–1916) — niemiecki filozof, neokantysta, przedstawiciel szkoły badeńskiej. Zajmował się zastosowaniem psychologii w różnego typu dziedzinach, od socjologii przez prawo, biznes i medycynę. [przypis edytorski]

144. Rickert, Heinrich (1863–1936) — niemiecki filozof, profesor uniwersytetów w Heidelbergu i Fryburgu. Neokantysta, przedstawiciel szkoły badeńskiej. Uważał, że istnieją wartości uniwersalne, które obowiązują niezależnie od doświadczenia poszczególnych ludzi. [przypis edytorski]

145. Lask, Emil (1875–1915) — niemiecki filozof, neokantysta, przedstawiciel szkoły badeńskiej, uczeń Henryka Rickerta. [przypis edytorski]

146. Simmel, Georg (1858–1918) — niemiecki filozof, neokantysta, który próbował zastosować metodę Kanta w naukach społecznych. Uważał, że poznanie jest zależne od warunków biologicznych i historycznych, fizjologicznych i społecznych, zatem ludzie pochodzący z różnych środowisk tworzą różne opisy świata i nietożsame systemy moralne. [przypis edytorski]

147. Zagadnienia filozofii dziejów — rozprawa Georga Simmla z 1904 roku. [przypis edytorski]

148. sceptycyzm metody a. sceptycyzm metodologiczny — kwestionowanie poszczególnych twierdzeń w celu ich potwierdzenia lub obalenia, które ma prowadzić do znalezienia tych, które są pewne i mogą posłużyć za fundament do budowania systemu. Taką metodą posługiwał się Kartezjusz w swojej Rozprawie o metodzie (zob. Kartezjusz). [przypis edytorski]

149. Pyrron z Elidy (przełom IV i III w. p.n.e.) — filozof grecki, założyciel szkoły stoickiej. Najważniejsze dla niego były zagadnienia etyczne; uważał, że prawdziwe poznanie nie jest możliwe, a człowiek cierpi, ponieważ posiada różnego typu przekonania dotyczące z gruntu niepoznawalnych zjawisk. Powinien się ich wyzbyć, jeśli chce osiągnąć spokój. [przypis edytorski]

150. Hume, Dawid (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i pisarz. Jako filozof praktykował sceptycyzm poznawczy, co doprowadziło go do postulatu ograniczenia opisywania świata do idei, które jawią się w umyśle (matematyka) i czystych faktów, czyli zjawisk takich, jak jawią się umysłowi, bez rozróżnienia na to, czy są prawdziwe, czy nie, ponieważ ta kwestia nie jest rozstrzygalna. Przeprowadził również słynną krytykę związku przyczynowo skutkowego, twierdząc, że jeśli zjawiska są przedstawiane w ten sposób, to wcale nie znaczy, że faktycznie łączy je relacja wynikania, ale że do tej pory zawsze występowały koło siebie. [przypis edytorski]

151. wydołać (daw.) — poradzić sobie z czymś. [przypis edytorski]

152. Traktat o naturze ludzkiej — ang. Treatise of Human Nature, being an Attempt to introduce the Experimental method of Reasoning into Moral Subjects (cz. I-II 1739, cz. III 1740). Fundamentalna rozprawa Davida Hume’a, w której dowodzi on, że kształt ciała człowieka determinuje jego postrzeganie, to zaś pozostaje w ścisłym związku z jego działaniami, które doprowadzają do powstania państwa. Państwo zaś i religię opisuje jako te czynniki, które pozwalają bytować społeczeństwu w trwałej formie. [przypis edytorski]

153. Irydion — dramat Zygmunta Krasińskiego z 1835 roku. Jednym z ważniejszych problemów poruszanych w tym utworze jest konflikt między dążeniem do słusznego celu a nieszlachetną motywacją działań (obalenie tyranii za pomocą podstępu i jest motywowane żądzą zemsty). [przypis edytorski]

154. Hölderlin, Johann (1770–1843) — poeta niemiecki, prekursor romantyzmu i klasycyzmu weimarskiego. Jego twórczość była bardzo silnie zainspirowana sztuką grecką, co widać w formie i tematyce wierszy. Wiele uwagi poświęcił także przekładom greckiego dramatu, tłumaczył m. in. Antygonę i Króla Edypa. [przypis edytorski]

155. dystynkcja — rozróżnienie. [przypis edytorski]

156. Fryderyk — imię znaczące, odsyłające do filozofii Fryderyka Nietzschego. [przypis edytorski]

157. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

158. snać (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

159. kwapić się (daw.) — spieszyć się. [przypis edytorski]

160. nieźrały (daw.) — niedojrzały. [przypis edytorski]

161. zawarować (daw.) — zagwarantować, zastrzec. [przypis edytorski]

162. Evöë! — okrzyk bachantek, kobiet towarzyszących pochodowi Dionizosa, wyrażający radość i nieskrępowaną wolność. [przypis edytorski]

163. Józef — imię znaczące, odwołuje się najprawdopodobniej do Józefa Gołuchowskiego (1797–1858), filozofa polskiego, ucznia Friedricha Schellinga. Uważał on, że uczucia i intuicja mają prymat nad rozumem, zajmując stanowisko irracjonalistyczne sprzeciwiał się filozofii materialistycznej. Głosił koncepcję ducha narodowego jako odpowiedzialnego za kształt i charakter narodu. [przypis edytorski]

164. Wundt, Wilhelm (1832–1920) — niemiecki filozof i psycholog, twórca psychologii eksperymentalnej, w myśl której psychologia jest nauką przyrodniczą, a jej dziedzina powinna być badana metodami eksperymentalnymi. [przypis edytorski]

165. Häcklów — zob. Haeckel, Ernst. [przypis edytorski]

166. August — imię odsyła do filozofii Augusta Cieszkowskiego. [przypis edytorski]

167. Cieszkowski, August (1814–1894) — polski filozof, współtwórca Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Krytykował idealizm dialektyczny Hegla, ponieważ uważał, że zasadą bytu jest czyn, i że to on tworzy historię. Był przekonany o mesjanistycznym przeznaczeniu narodu polskiego, który miał wg niego przyczynić się do społecznej i moralnej przebudowy świata. Akcentował rolę kościoła katolickiego i zapowiadał nastąpienie epoki Ducha Świętego. [przypis edytorski]

168. przystać — tu raczej: przystanąć. [przypis edytorski]

169. wyłuszczyć (daw.) — wyjaśnić, wytłumaczyć. [przypis edytorski]