Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

nur Genius, sie schafft ihn nicht, s. 113). Taki zarzut świadczy o grubym niezrozumieniu zadań humanistyki, która przecież nie sięga do jakichś ostatecznych „dlaczego”, jedynie nadaje przebiegom duchowym sens. Dlaczego w pewnym okresie pojawiają się pokolenia bardziej twórcze, w innym mniej twórcze, dlaczego w życiu kultur i narodów istnieją wzniesienia i upadki siły duchowej, tego opis humanistyczny nie wyjaśni — Dilthey powiadał, że tutaj zdani jesteśmy na samowolę tworzącej natury — ale to nie znaczy, aby wyjaśniła tajemniczość biologiczna. Nie wszędzie, gdzie zawodzi lancet, należytym narzędziem okazuje się siekiera. Chyba że siekiera staje się bronią mistyczną... [przypis autorski]

1079. Przemiany pobudliwości życiowej, jakie się stają decydującymi w historii, przybierają formy pokoleń. (...) Rewolucjoniści i reakcjoniści XIX stulecia mają ze sobą więcej wspólnego aniżeli ktoś z nich z kimś spośród nas, bo oni, czarni i czerwoni, należą do określonego gatunku, my zaś, czarni i czerwoni, tworzymy zupełnie nowy gatunek — Ortega y Gasset Die Aufgabe unserer Zeit, Berlin 1928, s. 29–30. [przypis autorski]

1080. Socjologiczne zjawisko związku pokoleniowego zostaje wywołane przez biologiczny rytm narodzin i śmierci. (...) jakościowo samoistny, niewyprowadzalny przypadek — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 173–174. [przypis autorski]

1081. od pojęcia generacji, uwarunkowanego bądź obserwacją romantyzmu, bądź (...) w neoromantyzmie — do oderwania pojęcia od tych warunków i przeniesienia go w sferę hipotez badawczych, niekrępujących się formą, w jakiej wspólność pokolenia występuje — ta obecna dwoistość pojęcia najlepiej się uwidacznia w konkretnych badaniach. Kiedy H. Jeschke opisuje hiszpańskie pokolenie 1898 roku (Die Generation von 1898 in Spanien. Versuch einer Wesensbestimmung, Halle 1934), posługuje się pojęciem w jego uświadomionym wydaniu. Kiedy E. Drerup stara się nakreślić rytm greckich i rzymskich pokoleń (Das Generations — problem in der griechischen und griechisch-römischen Kultur, Paderborn 1933), posługuje się hipotezą badawczą, nie umiejąc w wstępnych uwagach metodycznych rozróżnić tej sprawy. [przypis autorski]

1082. dla spraw literackich usiłował wyzyskać jego [Mannheima] pracę Julius Petersen — J. Petersen Die literarischen Generationen. Philosophie der Literaturwissenschaft, Berlin 1930, s. 130–187. [przypis autorski]

1083. doskonałe rzuty socjologiczne [dla problemu pokoleń] dał Günther Gründel — G. Gründel, Die Sendung der jungen Generation. Versuch einer umfassenden revolutionären Sinndeutung der Krise, München 1933. [przypis autorski]

1084. w przeciwstawieniu do konkretnych ugrupowań (...) specjalny rodzaj zazębiania się w procesy historyczne — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 170 nn., 310 nn. [przypis autorski]

1085. Generationslagerung (...) Generationszusammenhang (...) Generationseinheiten — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 313. [przypis autorski]

1086. Charakteryzuje je to, że nie oznaczają one luźnego udziału (...) ściśle z sobą powiązanych jednostek, znajdujących się w określonym położeniu pokoleniowym — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 312. [przypis autorski]

1087. W ramach tego samego związku pokoleniowego mogą się tworzyć liczne, biegunowo przeciwne, jedności pokoleniowe. (...) walcząc określają się wzajemnie — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 311. [przypis autorski]

1088. romantyczny konserwatyzm i liberalny racjonalizm były tylko dwoma przeciwstawnymi formami duchowej i społecznej rozprawy z tym samym, ich wszystkich dotyczącym położeniem duchowym — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 320. [przypis autorski]

1089. Czynniki stałe przez to właśnie, że są takimi, nie są w stanie wyjaśnić przemiany w jej poszczególnym wyrazie — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 324. [przypis autorski]

1090. Rzec więc można, że jedności pokoleniowe nie są wprawdzie żadną dowolną konstrukcją (...). Entelechie prądów wyprzedzają entelechie pokoleń — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 321. [przypis autorski]

1091. Znaczenie nauki o pokoleniu na tym polega, że obudziła ona zainteresowanie teoretyczne dla tego niewątpliwie ważnego czynnika przemian humanistycznych. (...) zainteresowanie dla czynników składających się na strukturę dziejów — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 326. [przypis autorski]

1092. „Polska literatura współczesna” Antoniego Potockiego — A. Potocki, Polska literatura współczesna, cz. I, Kult zbiorowości, 1860–1890, Warszawa 1911; cz. II, Kult jednostki, 1890–1910, Warszawa 1912. [przypis autorski]

1093. Manfred Kridl (...) wspomniał mimochodem, że „»Piśmiennictwo polskie« Feldmana było w opinii publicznej dość zdyskredytowane” — M. Kridl, Krytyka i krytycy, Warszawa 1923, s. 223. [przypis autorski]

1094. Posiada on niezbędne, najniezbędniejsze właściwości krytyki (...) Hegel polskiej kultury, uprzystępniony, zaktualizowany i dopełniony — S. Brzozowski, Dzieła wszystkie, Warszawa 1936, VI, s. 166 (Współczesna krytyka literacka...). [przypis autorski]

1095. Nauczył się mówić np. o mistyce w sposób nierażący ludzi, wychowanych na broszurkowym darwinizmie (...) o romantyzmie w terminach zwyrodniałego w sentymentalną kaszę humanitarną pozytywizmu — S. Brzozowski, Dzieła wszystkie, Warszawa 1936, VI, s. 169 (Współczesna krytyka literacka...). [przypis autorski]

1096. Powiedział sobie po prostu, że wszystkie klasyfikacje są (...) fałszywe i sztuczne (...) stworzywszy najbardziej szablonowy chyba z podziałów — M. Kridl, Krytyka i krytycy, Warszawa 1923, s. 231–232. [przypis autorski]

1097. Najprzykrzej przedstawia się podział dodatkowy jego syntezy na dziesięciolecia (...) przyczynia się do zepsucia całości — T. Grabowski, „Polska literatura współczesna” Potockiego, „Pamiętnik Literacki” 1914, R. XIII, s. 400. [przypis autorski]

1098. krytyk, który zacytował wszystkie najważniejsze ustępy o pokoleniach (...) ale w ogóle nie dostrzegł, o co chodzi — T. Grabowski, „Polska literatura współczesna” Potockiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 27. [przypis autorski]

1099. To co się w historii literatury i sztuki pisze o szkołach (...) literatury niemieckiej w. XIX — Z pism I. Matuszewskiego. III. Słowacki i nowa sztuka, s. 328. [przypis autorski]

1100. Ataki na Wyspiańskiego, Żeromskiego, często nieudolne, często świadomie złośliwe (...) w poglądach na sztukę i w samej twórczości zajdą znowu jakieś zmiany — Z pism I. Matuszewskiego. III. Słowacki i nowa sztuka, s. 329. [przypis autorski]

1101. Oskar Walzel przypomniał Oswalda Spenglera, utrzymującego, że w nowszych czasach (...) nie ma stylów — Bulletin of the International Committee of Historical Sciences, vol. IX, Paris 1937. [przypis autorski]

1102. Je näher der Gegenwart (...) Gesetz der Generation — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des 19. und 20. Jahrhunderts nach Generationen dargestellt, Dresden 1922, I, s. 7. [przypis autorski]

1103. Antoniego Potockiego, rówieśnika modernistów (...) w roku 1897 (...) artykuł o pokoleniu pozytywistów — A. Potocki, Jubileusz pokolenia, „Życie”, 1898, nr 1. [przypis autorski]

1104. sc. — skrót od łac. scilicet: to znaczy. [przypis edytorski]

1105. Przeciwko temu uogólnieniu protestowano w recenzjach — T. Grabowski, „Polska literatura współczesna” Potockiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 27, s. 399–402. [przypis autorski]

1106. Młoda Polska jako problem i model kultury — rozprawa powyższa została przedstawiona na posiedzeniu Wydziału I PAN dnia 17 XI 1962. W dyskusji nad nią wzięli udział prof. J. Chałasiński, M. Kalecki, T. Kotarbiński i S. Żółkiewski. Por. Sprawozdania z prac naukowych Wydziału Nauk Społecznych, R. V, 1962, z. 5 (27), s. 5–10. [przypis autorski]

1107. Zainteresowanie Krzywickiego dla generacji literackiej wkraczającej do literatury około r. 1890 rozpoczęło się bardzo wcześnie — Wchodzącym w zakres niniejszego ujęcia zagadnieniom poświęcony jest w pewnej mierze artykuł J. Z. Jakubowskiego, Ludwik Krzywicki jako krytyk literacki („Przegląd Humanistyczny” 1959, nr 6, s. 1–15). Niestety, nie może zadowolić przedstawiona przez autora interpretacja, ani też nie zadał on sobie trudu, by przeczytać wszystkie artykuły literackie Krzywickiego, zwłaszcza dotyczące pisarzy zagranicznych. [przypis autorski]

1108. już w dziesięcioleciu 1880–1890 był Krzywicki bardzo aktywnym publicystą, a nawet felietonistą — odpowiedni materiał znaleźć można w Dziełach L. Krzywickiego (t. II–IV, Warszawa 1958–1960), zawierających artykuły i rozprawy z lat 1880–1889. Także dołączone do poszczególnych tomów wykazy prac pominiętych świadczą, że brak artykułów w sprawach literackich jest wynikiem selekcji przeprowadzonej we wzmiankowanych tomach. [przypis autorski]

1109. nie dokonał tego [zwrotu zainteresowania ku modernie] Krzywicki w oparciu o wymienione wydawnictwa i przekłady polskie —

Jedyny wyjątek stanowi sąd Krzywickiego o poezji Tetmajera. Nader pozytywnie oceniwszy pisarstwo Ady Negri, przeprowadził on paralelę między nią a Tetmajerem (K. R. Ż. Ada Negri, „Prawda” 1897, nr 41, s. 489): „Mimo woli nasuwa się nam porównanie pomiędzy tą poetką, która wyszła spośród ludu, zdrowa, silna, namiętna, a lirykami w rodzaju Tetmajera. Jaka przepaść pomiędzy dzieckiem nędzy, które wycierpiawszy się w dzieciństwie, podnosi teraz głos z nizin społecznych, ażeby rozegnać nieco mroki tam panujące i rozgrzać serca zesztywniałe, a tymi mistrzami rymu, którzy skwitowali z wszelkich wielkich idei i poprzestali na skromniejszym zadaniu: budzenia zachwytu wśród rozpróżniaczonych dam salonu i wyśpiewywania swoich tęsknot miłosnych. Zamiast pesymizmu zabarwionego — krańcowości się stykają — żądzą orgii w sercu Ady Negri wrze szalone pragnienie życia, walki za ideę, powabów przyrody, prostej szczerej miłości”.

[przypis autorski]

1110. powrót do pierwodruków pomieszczanych w czasopismach pozwala odtworzyć (...) linię rozwojową jego [Krzywickiego] sądów o Młodej Polsce i modernizmie europejskim —

Zawartość tomu W otchłani (Warszawa 1909) w stosunku do pierwodruków w czasopismach podaje bibliografia prac L. Krzywickiego pomieszczona w wydawnictwie Ludwik Krzywicki. Praca zbiorowa poświęcona jego życiu i twórczości, Warszawa 1938, s. 293. Ze względów przytoczonych w tekście, ilekroć to jest konieczne dla odtworzenia właściwego kontekstu wypowiedzi Krzywickiego lub ilekroć danego ustępu brak w tomie W otchłani, cytujemy wedle pierwodruku w czasopiśmie. Kiedy obydwie wskazane okoliczności nie zachodzą, cytujemy według owego tomu, jako łatwiej dostępnego, podając lokalizację w tekście w nawiasach.

Krzywicki jest nadto autorem prawdziwie interesującej i przenikliwej rozprawy o Emancypantkach Prusa („Prawda” 1894, nr 8–10). Dlatego przenikliwej, ponieważ z dużą trafnością wskazał autor na braki kompozycyjne tej powieści, nie uległ czarowi Madzi Brzeskiej, pokazał słabości filozofii Prusa narzucanej przez jego powieściowych porte-parole’ów, a wreszcie cały utwór potraktował jako pretekst do swej zasadniczej wypowiedzi w kwestii emancypacji kobiet. Prusowi to wystąpienie miało przypaść do gustu, i wcale się nie obraził na zadzierzystego socjologa i folklorystę (zob. L. Krzywicki, Wspomnienia, t. II, Warszawa 1958, s. 420). W cytowanej bibliografii Krzywickiego omawiana rozprawa została zarejestrowana w sposób nieułatwiający jej odszukania, a mianowicie w dziale Sprawa kobieca (s. 290), wraz z artykułami Krzywickiego na temat Komediantki i Fermentów Reymonta („Prawda” 1896, nr 50; 1897, nr 2, 8, 12). Na wagę tej rozprawy pierwszy zwrócił uwagę H. Markiewicz w szkicu o Emancypantkach (Prus i Żeromski. Rozprawy i szkice literackie, Warszawa 1954, s. 46, 334). Uwzględnia ją również [J. Z.] Jakubowski, Ludwik Krzywicki jako krytyk literacki, „Przegląd Humanistyczny” 1959, nr 6, s. 9–10.

[przypis autorski]

1111. Po przyjeździe Przybyszewskiego do Warszawy (...) obraz pełen wdzięku i artyzmu — L. Krzywicki, Wspomnienia, t. II, s. 442. [przypis autorski]

1112. Dwa lata niespełna, a jakaż różnica olbrzymia! Kiedy wiosny zaprzeszłorocznej opuszczałem Warszawę (...) — L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909, s. 50. [przypis autorski]

1113. „Dwa lata niespełna, a jakaż różnica olbrzymia! Kiedy wiosny zaprzeszłorocznej opuszczałem Warszawę” (...) w styczniu 1894 r. na łamach „Prawdy” — K. R. Żywicki [L. Krzywicki], Nasz nietzscheanizm, „Prawda” 1894, nr 4. Ten znamienny artykuł całkowicie uszedł uwagi monografisty recepcji Nietzschego w omawianym okresie. Por. T. Weiss, Fryderyk Nietzsche w piśmiennictwie polskim lat 1890–1914, Kraków 1961. [przypis autorski]

1114. Krzywicki (...) zmuszony był wiosną 1891 r. opuścić Warszawę (...) po studiach w Berlinie i pobycie w Stanach Zjednoczonych, powrócił był dopiero późną jesienią 1893 r. (...) — K. Krzeczkowski, Zarys życia i pracy Ludwika Krzywickiego, w: Ludwik Krzywicki, s. LVI–LIX. [przypis autorski]

1115. Rezultatem pobytu w Stanach Zjednoczonych stała się rychło specjalna książka — L. Krzywicki, Za Atlantykiem. Wrażenia z podróży po Ameryce, Warszawa 1895. [przypis autorski]

1116. w Berlinie zetknął się Krzywicki z nowymi prądami literackimi i kołem ich wyznawców — L. Krzywicki, Wspomnienia, t. II, s. 436–439. [przypis autorski]

1117. recepcja krytyczna, teatralna i przekładowa [Ibsena] osiągnęła w Polsce w dziesięcioleciu 1890–1900 swój wymiar szczytowy — Pomijając główne wystąpienia wcześniejsze (W. Engeström, Henryk Ibsen, poeta norweski, Warszawa 1875; S. Wollerner, Henryk Ibsen, Lwów 1888), można odnotować w dziesięcioleciu 1890–1900 następujące poważniejsze artykuły i studia dotyczące norweskiego dramaturga: H. Biegeleisen, Henryk Ibsen. Szkic spoleczno-literacki, Warszawa 1891; W. Bogusławski, Skandynawizm w literaturze. Henryk Ibsen, „Biblioteka Warszawska” 1891, t. IV; C. Jellenta, Ostatnie dramata Ibsena, „Ateneum” 1893, t. I; W. Marrene-Morzkowska, Nowe prądy w literaturze dramatycznej, „Wędrowiec” 1893, s. 473–475;