Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

należałoby zacząć liczyć pokolenia — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 159–160. [przypis autorski]

1037. rozumie problematykę humanistyczną [teorii pokolenia] (...) Thibaudet — A. Thibaudet, Reflexions sur le roman, Paris 1938. [przypis autorski]

1038. rozumie problematykę humanistyczną [teorii pokolenia] (...) Sénéchal — C. Sénéchal, Les grands courants de la littérature française contemporaine, Paris 1934. [przypis autorski]

1039. w Niemczech zaś w ogromnej przewadze znachodzą się odpowiedzi romantyczno-historyczne, jako najbliższe niemieckiej duchowości — K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahrshefte für Soziologie” 1928, s. 162. [przypis autorski]

1040. Definitywne wydanie tego dzieła opatrzył dygresją, jako zadanie wysuwając historię, która by się zajęła opisem pokoleń, ich roli, związku wielkich postaci dziejowych z ich rówieśnymi generacjami — L. Ranke, Sämtliche Werke, Leipzig 1874. T. 33, s. 323. „Es wäre vielleicht überhaupt eine Aufgabe, die Generationen, so weit es möglich ist, nach einander aufzuführen, wie sie auf dem Schauplatz der Weltgeschichte zusammengehören und sich von einander sondern. Man müsste einer jeden von ihnen volle Gerechtigkeit wiederfahren lassen; man würde eine Reihe der glänzendsten Gestalten darstellen können, die jedesmal unter einander die engsten Beziehungen haben und in deren Gegensätzen die Weltentwicklung weiter fortschreitet: die Ereignisse entsprechen ihrer Natur”. [przypis autorski]

1041. wcale nie leży w zamiarach natury, by synowie naśladowali ojców — por. O. Lorenz, Die Geschichtswissenschaft in Hauptrichtungen und Aufgaben, Berlin 1891, II, s. 139. [przypis autorski]

1042. Die Generation ist eigentlich ein Ausdruck für gewisse im Menschenalter wirksame Ideen — O. Lorenz, , Die Geschichtswissenschaft in Hauptrichtungen und Aufgaben, Berlin 1891, II, s. 138. [przypis autorski]

1043. wcześniejsze są u Diltheya opracowania konkretne — rozprawa o Novalisie z 1864 r., przedrukowana w Das Erlebnis und die Dichtung, 10 Aufl., Leipzig 1921 — Leben Schleiermachers, Berlin 1870. [przypis autorski]

1044. Stosunek jest najpewniej ten, że pod ich naciskiem dokonuje się ukształtowanie pewnego szeregu jednostek (...) powstają jednostki w pewnym określonym wyborze i kolejności — W. Dilthey, Das Erlebnis..., s. 271. [przypis autorski]

1045. Wspólny moment, urabiający duchowość pokolenia romantyki niemieckiej, był natury negatywnej (...) nawet trudność rozpowszechnienia dokonań artystycznych — W. Dilthey, Das Erlebnis..., s. 270. [przypis autorski]

1046. Forma artystyczna, doktryna, idealizacja zdobyły bezwzględną przewagę nad rzeczywistością. (...) zasobem nowych form artystycznych — W. Dilthey, Das Erlebnis..., s. 331. [przypis autorski]

1047. Całe to młode pokolenie wzrosło studiując poglądy na życie i świat (...) tworzyło to pokolenie poglądy o poglądach, w jakich innym ukształtował się był świat — W. Dilthey, Leben Schleiermachers, s. 262. [przypis autorski]

1048. ein Genie in Kritik und Nachdichtung, in allem Nachschaffen und Nachverstehen — W. Dilthey, Das Erlebnis..., s. 292. [przypis autorski]

1049. Przeżyte, ale nieśmiertelne kierunki Nicolaia, Hubera, Schütza — W. Dilthey, Das Erlebnis..., s. 294. [przypis autorski]

1050. Novalis (...) gdy ten uczeń Fichtego zedrze zasłonę z twarzy bogini Sais, odsłaniając tym symbolicznie tajemnicę natury, okaże się, że za zasłoną on sam się kryje. Ja stwarzające — W. Dilthey, Leben Schleiermachers, s. 287. [przypis autorski]

1051. Między taką naturą a Schleiermacherem musiało powstać głębsze porozumienie (...) Henryk von Ofterdingen (...), „Pieśni duchowe”, całe w ogóle pojawienie się Hardenberga, ponownie i potężnie oddziałały na Schleiermachera — W. Dilthey, Leben Schleiermachers, s. 287. [przypis autorski]

1052. że poezja spokrewniona jest z marzeniem sennym, albowiem i tu, i tam twórcze siły duszy uwolnione są od skrępowania zmysłami (...) że celem sztuki nie jest obiektywizm, lecz swobodne fantazjotwórstwo. Te zaś sądy stanowią główne osi estetyki Schleiermachera — W. Dilthey, Leben Schleiermachers, s. 288. [przypis autorski]

1053. Taki człowiek z samej natury swej był (...) predestynowany do sympatii, do dogłębnego wyjaśniania, do błyskotliwej niekiedy, innym zaś razem śmiesznej obrony »mgiełkowatych« tworów swych przyjaciół (...) najbardziej brakowało wyczucia dla zmysłowej siły poezji — W. Dilthey, Leben Schleiermachers, s. 290. [przypis autorski]

1054. Skrzyżowanie chętne lub niechętne typu osobowości z rodzajem dążeń pokolenia to jedna z najdonioślejszych obserwacji dotyczących dynamiki wewnętrznej pokolenia — próbą zastosowania i rozszerzenia tej myśli na wypadku szczególnie dobitnie ilustrującym takie skrzyżowanie, u jednego pisarza sprzeczne, u drugiego zgodne, jest moja rozprawa: „Pałuba” a „Próchno”, „Marchołt” 1937, R. IV, nr 1. [przypis autorski]

1055. Stosunkowi pomiędzy sekundami i minutami na zegarze a wewnętrzną, psychologiczną miarą czasu odpowiada (...) stosunek między dziesięcioleciami i stuleciami z jednej strony a życiem ludzkim w jego przeciętnej długości (...) dana jest nam naturalna jednostka, jaką unaoczniać i wymierzać można historię przemian duchowych — W. Dilthey, Gesammelte Schriften, Leipzig 1924, V, s. 36. [przypis autorski]

1056. generacja jest oznaczeniem pewnego okresu czasu, który „rozciąga się od granicy urodzin aż do tej granicy wieku, w jakiej przeciętnie przyrasta nowy słój na pniu pokoleń, a więc obejmuje około trzydziestu lat” — W. Dilthey, Gesammelte Schriften, Leipzig 1924, V, s. 37. Później uzupełnił to Dilthey zdaniem, że jest to ten sam okres czasu mniej więcej, jaki mężczyznę w pełni życia dzieli od uczącego się młodzieńca. Op. cit., IV, s. 563. [przypis autorski]

1057. pokolenie jest „określeniem pewnego stosunku równoczesności jednostek (...) mimo odmiennych czynników, które później się dołączyły, związane są w pewną jednolitą całość —

W. Dilthey, Gesammelte Schriften, Leipzig 1924, V, s. 38. Definicja podawana przez Kummera jest następująca: „Eine Generation, so fasse ich in diesem Buche den Begriff, ist die relative Einheit aller etwa gleichartigen Menschen, die aus den gleichen wirtschaftlichen, sozialen und politischen Zuständen hervorgegangen sind und daher mit verwandter Weltanschauung, Bildung, Moral und Kunstempfindung ausgestattet sind” (F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des 19. und 20. Jahrhunderts nach Generationen dargestellt, Dresden 1922, I, s. 5). W pierwszym wydaniu (s. 2) określenie jest krótsze, ale trochę dwuznaczne: „Eine Generation (Genus, Art) umfasst alle etwa gleichzeitig lebenden Menschen, die aus den gleichen etc.”

Określenie pióra Wechsslera brzmi: „Altersgemeinschaft oder genauer Gemeinschaft von Altersgenossen heisst eine Gruppe von Jahrgängen einer Nation, die infolge ihrer annähernd gleichzeitigen Geburt und ähnlicher Kindheits- und Jugendeindrücke unter dem Druck einer bestimmten geistigsittlichen Lage und staatlichgesellschaftlicher und wirtschaftlicher Verhältnisse sich zu annähernd gemeinsamen Wünschen und Bemühungen verbinden” (E. Wechssler, Die Generation als Jugendreihe und ihr Kampf um die Denkform, Leipzig 1930, s. 6).

Definicja Thibaudeta: „Ce qu’on apelle une generation litteraire, c est peut-etre, tout simplement, une certaine maniere commune de poser les problemes, arec des manieres, tres differentes de łes resoudre, ou plutót de ne pas les resoudre”. (A. Thibaudet, Reflexions sur le roman, Paris 1938, s. 188. Cytat pochodzi z napisanego w r. 1924 artykułu Le roman de Venergie).

[przypis autorski]

1058. Pokolenie jest to względna jedność wszystkich mniej więcej równowiecznych ludzi (...) wychowaniem, moralnością i wrażliwością artystyczną — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, I, s. 5. [przypis autorski]

1059. budzą się poszepty, poruszenia, pragnienie podziwu i równocześnie zwątpienia (...) Ze zdumieniem dostrzegają, że jest ich o wiele więcej, aniżeli się spodziewal — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, s. 7 (I. Aufl. [1909]). Między wydaniem, z którego zasadniczo cytuję Kummera (wyd. III, 1922), a wydaniem pierwszym zachodzą pewne różnice; niektóre opisy w wydaniu trzecim zostały pominięte, co sprawia, że niekiedy muszę sięgać do pierwszej edycji. [przypis autorski]

1060. w salach wykładowych, akademiach, redakcjach pism, (...) tymczasem te piękne rzeczy, w imię których przemawiają, zupełnie zmieniły swe znaczenie w duchu młodych na wszystkich wpływowych stanowiskach zasiadają przedstawiciele starszego pokolenia. (...) — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, s. 9 (I. Aufl. [1909]). [przypis autorski]

1061. Kiedy młodzież śmiało i dzielnie przeciwstawia się starym, idee starszego pokolenia widzi ona zawsze w ich ostatnich błyskach, w zmierzchu zachodu (...) tylko resztki ostatnie (...) przeciw starzejącemu się i przestarzałemu światu idei, których dojrzałości i wyzwoleńczej siły nie przeżyło się bezpośrednio — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, I, s. 6 (III. Aufl.). [przypis autorski]

1062. Uderzając na pokolenie starsze, młodzi za cel ataków z upodobaniem wybierają modnych i konwencjonalnych rymopisów (...) przemilcza, zapomina, odrzuca wszystko, co było cenne w starszym pokoleniuF. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, s. 14. [przypis autorski]

1063. Zanika przeciwieństwo, między starym a młodym pokoleniem, wydaje się teraz, jak gdyby tylko jedna generacja istniała — F. Kummer, Deutsche Literaturgeschichte des neunzehnten Jahrhunderts dargestellt nach Generationen, s. 10–11 (I. Aufl. [1909]). [przypis autorski]

1064. pokoleniem literackim zajmował się Julius Petersen — J. Petersen, Die Wesensbestimmung der deutschen Romantik, Leipzig, 1926. [przypis autorski]

1065. Społeczeństwo jest jak ster, nadający i korygujący kierunek ewolucji, pokolenie jak żagiel, który chwyta zmienne prądy idei i sprowadza je do środowiska narodowego — J. Petersen, Die Wesensbestimmung der deutschen Romantik, Leipzig, 1926, s. 132. [przypis autorski]

1066. przeżycia i momenty wychowawcze pozwalają się wybić pewnym typom (...) Kierowniczy typ (...) Typ wtórny (...) Wreszcie typ uciśniony — J. Petersen, Die Wesensbestimmung der deutschen Romantik, Leipzig, 1926, s. 146–147. [przypis autorski]

1067. prace Eduarda Wechsslera, wychodzące również z założeń humanistycznych posiadają (...) znaczenie dokumentów — najważniejsze Die Generation als Jugendreihe und ihr Kampf um die Denkform, 1930; Jugendreihen des deutschen Menschen, 1733–1933, 1934. [przypis autorski]

1068. Pokolenie literackie jest przecież tylko jednym z wydań pokolenia humanistycznego (...). Zagadnienie (...) wyjaśnia F. Mentré — F. Mentre, Les générations sociales, 1920. [przypis autorski]

1069. W społeczeństwie cywilizowanym istnieją (...) Z jednej strony są to instytucje, jako wielkie i stałe ciała (...) Z drugiej strony są to serie, jako dowolne i dość zacieśnione, z natury swej nowatorskie ugrupowania (...) nic więcej wspólnego — F. Mentré, Les générations sociales, 1920, s. 226. [przypis autorski]

1070. Obok, a nawet w łonie ustalonych instytucji przebiegają wolne i ożywiające je serie (...) wraz z komplikowaniem się społeczeństw — F. Mentré, Les générations sociales, 1920, s. 237. [przypis autorski]

1071. serie podzielić można na dwie, grupy: serie postępowe i serie przemienne. (...) Następstwo pokoleń uwidacznia się z szczególną dobitnością w historii serii, zwłaszcza serii przemiennych — F. Mentré, Les générations sociales, 1920, s. 247. [przypis autorski]

1072. tak pojmowane pojęcie pokolenia jest hipotezą kierowniczą, pomocniczą zasadą, a nie środkiem wyjaśnienia historycznego — F. Mentré, Les générations sociales, 1920, s. 448. [przypis autorski]

1073. Opisuje np. Pinder słynny obraz Halsa „Regentki przytułku dla starców” (...) usztywnienie formy, jej większa ramowość i spokój — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, s. 6–7. [przypis autorski]

1074. Pinder (...) nakazując zasadę pokoleń stosować (...) tam, gdzie może być ona tylko hipotezą roboczą (...) wyjaśniając pozorne sprzeczności, że tę samą datę noszą dzieła o całkiem różnych cechach stylu — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, wyd. I, 1926, s. 16. [przypis autorski]

1075. Artyści są nieprzemienni w czasie. (...) Jego zagadnienia wraz z nim przyszły na świat i są losem określone — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, wyd. I, 1926, s. 149. [przypis autorski]

1076. Na poparcie swego stanowiska o „prymacie wzrostu nad doświadczeniem” wprowadza Pinder Arystotelesowskie pojęcie entelechii (...) entelechie pokoleń są faktami o wiele „bliższymi natury, związanymi z życiem, niezwalczonymi” — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, wyd. I, 1926, s. XXXI. [przypis autorski]

1077. Was Wissenschaft überhaupt ist (...) wenn es nur Tatsache ist — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, wyd. I, 1926, s. XVII. [przypis autorski]

1078. Stanowisko Pindera (...) rozwinął biolog hamburski Walter Scheidt. Niestety, jego „rozważania biologiczne nad zagadnieniem pokolenia w historii ducha” (...) „Lebensgesetze der Kultur”, przynoszą same postulaty — W. Scheidt, Lebensgesetze der Kultur. Biologische Betrachtungen zum „Problem der Generation” in der Geistesgeschichte, Berlin 1929. Te szumne zapowiedzi są tym przykrzejsze, że pretensje Scheidta sięgają bardzo daleko. Z uznaniem cytuje on zdanie Treitschkego, że wpływy historyczne nie są w stanie wyjaśnić nierównomiernego rozkładu uzdolnień w rozmaitych pokoleniach (die Zeit erzieht