Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

734. hasłem „nowej sztuki” (...) podjętym (...) przez Stanisława Brzozowskiego — S. Brzozowski, O nowej sztuce, „Głos” 1903, nr 49. [przypis autorski]

735. dekadenci oraz sataniści, czyli neomistycy, „którzy wszakże modernizmu nie wyczerpują (...) nieraz innymi cechami od charakterystycznych cech tych grup odbiegają — M. Posner-Garfein, Kilka słów o modernizmie, „Krytyka” 1899, z. IV, s. 230. [przypis autorski]

736. Impresjonizm, coraz bardziej zagłębiający się w szczegóły psychiczno-wrażeniowe (...) chce powrócić do czystej, naturalnej ludowej poezji — S. Słoński, Nasi moderniści, „Ateneum” 1899, t. II, s. 446. [przypis autorski]

737. Poza swoimi zasadniczymi punktami wyjścia, tj. poza szukaniem nastroju i wrażenia moderniści (...) są tylko jednym pokoleniem, które w poszczególnych indywidualnościach (...) wypowiada dziwne znamiona czasu — M. Posner-Garfein, Kilka słów o modernizmie, z. IV, s. 229. Bardziej tradycyjnych poetów młodego pokolenia wyłączano niekiedy z kręgu modernizmu. Zygmunt Różycki pisał w przedmowie do antologii Najmłodsza Polska w pieśni (Warszawa 1903, s. 6): „W wyborze moim nie rządziłem się względami żadnej partii i chociaż z pojęciem »młoda sztuka« łączy się u nas przeważnie pojęcie »modernizm« — w antologii niniejszej obok modernistów znaleźli miejsce i poeci stojący poza wszelką szkołą (...). Zarówno jak mogę się zachwycać poezjami Rydla, Dębickiego, Rygiera, dalekimi od modernizmu, tak samo mogę podziwiać poezję Micińskiego, Staffa i innych”. [przypis autorski]

738. Stanisław Lack polemizował (...) w pojęciu „szkoła literacka” mieści się contradictio in adiecto — S. Lack, Przegląd przeglądów, „Życie” 1899, nr 2; [contradictio in adiecto (łac): dosł. „sprzeczność w przymiotniku”, typ błędu logicznego; red. WL]. [przypis autorski]

739. podział na szkoły, kierunki, epoki jest zawsze sztuczny (...) zawsze odrzucali — Miriam „Modernizm” i poszukiwacze arcydzieł, „Chimera” 1904, t. VII, s. 131; przedruk w: Pro arte, Warszawa 1914, s. 107. [przypis autorski]

740. Co to jest „modernizm”? (...) tanich materiałów — Miriam „Modernizm” i poszukiwacze arcydzieł, [w:] Pro arte, Warszawa 1914, s. 107. [przypis autorski]

741. nazwa modernizm nic nie mówi, bo nie tylko każdy nowy, ale każdy istniejący kierunek jest współczesny — J. L. Popławski, O modernistach, s. 225. [przypis autorski]

742. modernizm jest pojęciem „nieokreślenie szerokim” — L. Belmont, W kwestii „młodych”, „Głos” 1903, nr 8. [przypis autorski]

743. jest to najbezmyślniejszy wyraz, jaki powstał w literaturze — J. Lorentowicz, Młoda Polska, t. I, Warszawa 1908, s. 8. [przypis autorski]

744. modernizm poza tym, że oznacza pewne objawy sztuki równoczesne, jest pojęciem negatywnym (...) wspólności ni podobieństwa pomiędzy nimi — J. Żuławski, Znaczenie symbolizmu w sztuce, s. 69. Po latach dołączył się do tych głosów S. Przybyszewski (Szlakiem duszy polskiej, Poznań 1917, s. 10): „Nieszczęsne i ostatecznie bezsensowne określenie, które niemiecki pisarz, człowiek niezwykłego talentu, olbrzymiej rzutkości, namiętny »wywrotowiec«, Hermann Bahr, był ukuł dla nowych prądów na wzór literackich szkół francuskich dla Niemiec: »die Moderne« w przeciwstawieniu stęchłemu zabarwieniu niemieckiej literatury w »Gartenlaube« — posłużyło teraz polskiej krytyce, by usiłowania garstki ludzi w Polsce, pragnących nawiązać zerwaną nić myśli polskiej i »dotknąć się duszy«, ochrzcić i ośmieszyć tą pokraczną nazwą »modernizmu«”. [przypis autorski]

745. Żuławski dostrzegał taką cechę, „która, kilku przynajmniej współczesnym kierunkom wspólna, charakteryzuje te kierunki (...) najodpowiedniej będzie objąć ogólnym mianem symbolizmu — J. Żuławski, Znaczenie symbolizmu w sztuce, s. 76. Do artykułu S. Womeli, Nasz symbolizm i dekadentyzm („Echo Literackie”, dod. do „Dziennika Polskiego” 1897, nr 36) nie udało mi się dotrzeć. [przypis autorski]

746. Czy tak zwany neoromantyzm, najnowszy prąd czy najnowszy dreszcz literacki Zachodu, odezwie się u nas głośnym, pełnym echem (...) Duch naszej tradycji i duch piękna sprzyja raczej neoromantyzmowi, niż mu się sprzeciwia — S. Kozłowski, Młoda Polska, „Biblioteka Warszawska” 1900, t. IV, s. 296. [przypis autorski]

747. pisał o tym Marian Zdziechowski w artykule Romantyzm niemiecki a dekadencja polska (1899) — M. Zdziechowski, Szkice literackie, t. I, Warszawa 1900, s. 320–338. [przypis autorski]

748. Neoromantyzm lub neoidealizm (...) przed nieznanym okazem — E. Porębowicz, Poezja polska nowego stulecia, „Pamiętnik Literacki” 1902, s. 78. [przypis autorski]

749. Najświeższe zaś próby ogólnej charakteryzacji współczesnego przełomu literacko-artystycznego (...) przyznanie się do niezdolności określenia inaczej jak przez analogię — Miriam Modernizm i „poszukiwacze arcydzieł”, s. 111. [przypis autorski]

750. nazwa „Jüngstes Deutschland” — informują o niej: S. Rossowski, Szermierze naturalizmu w Niemczech, „Przegląd Tygodniowy” 1890, nr 11–13; L. Krzywicki, Z Niemiec, „Przegląd Tygodniowy” 1892, nr 51. [przypis autorski]

751. Naszą Ojczyzną jest młoda Polska, Polska ludowa (...) przez klasy uprzywilejowane — „Trzeba z żywymi naprzód iść!...”, „Ognisko” 1889, nr 3 (artykuł skonfiskowany). Dla ścisłości należałoby dodać, że pod tytułem Junges Polen pisał o powstaniowej literaturze polskiej (Jeż, Kraszewski, Bałucki, Orzeszkowa) Gustaw Karpeles we „Frankfurter Zeitung” w r. 1883. Artykuł jego streścił A. J. Cohn, pt. „Młoda Polska”, „Prawda” 1883, nr 46. [przypis autorski]

752. Kierunek ten (...) postulatem rozwojowym literatury — odczyt ten W. Rabski wygłosił 13 XI 1892 w Poznaniu: sprawozdanie ukazało się w „Dzienniku Poznańskim” 18 XI tegoż samego roku. [przypis autorski]

753. Jako pismo literackie i naukowe organ Młodej Polski może stanąć godnie obok warszawskich pism (...) najwybitniejszym siłom publicystycznym wszystkich trzech zaborów — L. Wasilewski, „Młoda Polska” w zaborze pruskim, „Krytyka” 1896, z. II, s. 77–81. [przypis autorski]

754. „Przegląd Poznański” (...) przyciągnął do współpracy (...) takich autorów, jak Żeromski, Kasprowicz, Tetmajer, Matuszewski, Krzywicki — por. E. Pieścikowski, Opowiadania Stefana Żeromskiego w „Przeglądzie Poznańskim”, „Pamiętnik Literacki” 1956, z. 3, s. 214–217. [przypis autorski]

755. Do spopularyzowania nazwy przyczyniła się także antologia Czesława Jankowskiego (...) — Młoda Polska w pieśni. Wybór celniejszych poezji ostatniej doby. Ułożył Czesław Jankowski, Warszawa 1898; data cenzury: 14 czerwca 1897. [przypis autorski]

756. manifest Artura Górskiego pod tym właśnie tytułem — Quasimodo Młoda Polska, „Życie” 1899, nr 15–19. [przypis autorski]

757. ów artykuł [Artura Górskiego] właśnie ustalił nazwę Młoda Polska, wpisał ją do roczników literatury — J. Lorentowicz, Młoda Polska, t. I, s. 19. [przypis autorski]

758. genetycznie wiązano ją z wzorem Młodej Skandynawii — por. T. Sobolewski, Młoda Polska w świetle krytyki, „Przegląd Tygodniowy” 1902, nr 10. [przypis autorski]

759. Żądamy od sztuki naszej, aby była polską, na wskroś polską (...) mieć w sobie ogień młodości (...) płomiennego ducha Mickiewicza — J. L. Popławski zgryźliwie natomiast twierdził (O modernistach, s. 226), że „grupa młodych poetów i artystów w Krakowie, która nazwała się Młodą Polską, w myślach swych i uczuciach nie jest ani prawdziwie młodą, ani szczerze polską”. [przypis autorski]

760. Młoda Polska dumną by się czuć powinna, gdyby ten genialer Pole zaczął pisać po polsku i dał się wciągnąć w jej szeregi — „Życie” 1898, nr 11; [genialer Pole (niem.): genialny Polak; red. WL]. [przypis autorski]

761. Przybyszewski deklarował, że „wytrwa na ciężkim stanowisku (...)”, równocześnie polemizując z opinią, która robiła go „odpowiedzialnym za wszystko, co Młoda Polska pisała — S. Przybyszewski, Pro domo mea, „Życie” 1899, nr 13–14. [przypis autorski]

762. oddzielić Młodą Polskę od przybyszewszczyzny; taki był sens artykułu Górskiego „Spowiedź poety” — A. Górski, Spowiedź poety, „Życie” 1899, nr 4. [przypis autorski]

763. oddzielić Młodą Polskę od przybyszewszczyzny; taki był sens (...) „Legendy” Sewera — Sewer, Legenda, „Czas” 1900, nr 2–40. [przypis autorski]

764. walkę Młodej Polski z przybyszewszczyzną, czyli walkę sztuki opartej na sercu Chrystusa ze sztuką koźlich nóg, kabały i błyskotek stylowych — list Ignacego Maciejowskiego do Maryli Wolskiej z 22 III 1899; w: Miscellanea literackie 1864–1910, pod red. S. Pigonia, Wrocław 1957, s. 334–335. [przypis autorski]

765. Przybyszewski do ewolucji był konieczny (...) odrodzimy literaturę naszą, obezczeszczoną teraz przez Żydów, kramarzy, kupców i dziennikarzy — list Ignacego Maciejowskiego do Maryli Wolskiej z 11 IV 1899, w: Miscellanea literackie 1864–1910, s. 338. [przypis autorski]

766. w okresie „Życia” nazwa „Młoda Polska” traktowana była najczęściej jako określenie krakowskiego środowiska modernistycznego, grupującego się wokół osoby Przybyszewskiego — tak np. w artykule J. Zakrzewskiego, Szkoła krakowska, „Tygodnik Ilustrowany” 1899, nr 35. [przypis autorski]

767. Młoda Polska!... Splugawiono tak tę nazwę (...) W żadnym kraju może młodość nie jest tak uroczą jak w Polsce — J. Sten, Młoda Polska, I. Stefan Żeromski, „Krytyka”, z. I, s. 21. [przypis autorski]

768. Na lata 1901–1902 przypadają pierwsze syntezy nowej literatury — P. Chmielowski, Najnowsze prądy w poezji naszej, Lwów-Warszawa 1901; Dramat polski doby najnowszej, Lwów 1902; W. Feldman, Piśmiennictwo polskie ostatnich lat dwudziestu, Lwów 1902 (wersja przeznaczona dla zaboru rosyjskiego pt. Współczesna literatura polska, Warszawa 1902); A. Mazanowski, Młoda Polska w powieści, liryce i dramacie, Kraków 1902; I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm), Warszawa 1902. [przypis autorski]

769. w dzisiejszej powieści panuje taka rozmaitość (...) ruchu literackim i artystycznym współczesnej doby — A. Mazanowski, Młoda Polska w powieści, liryce i dramacie, s. 5. [przypis autorski]

770. Mazanowski (...) dzieli (...) prozaików na naturalistów i modernistów. Wśród pierwszych znaleźli się Reymont, Żeromski, Sieroszewski i Gruszecki — ironiczne uwagi na ten temat zob. w recenzji A. Potockiego („Pamiętnik Literacki” 1902, s. 191). [przypis autorski]

771. jest to realizm dawny (...) malowanie stanów duszy jednostek wśród takiej lub innej masy społecznej na gruncie rzeczywistości — P. Chmielowski, Dramat polski doby najnowszej, s. 60. [przypis autorski]

772. nigdy w dziejach nie powtarzają się zjawiska, które tymiż samymi nazwać można — P. Chmielowski, Dzieje krytyki literackiej w Polsce, Warszawa 1902, s. 432. [przypis autorski]

773. głębsza analiza psychologiczna naszych wzruszeń i wrażeń (...) chwilowe, drobne drgania — P. Chmielowski, Dzieje krytyki literackiej w Polsce, Warszawa 1902„ s. 439. [przypis autorski]

774. modernizm zasługuje na miano neoromantyzmu, jakie mu niektórzy estetycy nadają — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Wyd. III przejrzane i dopełnione, t. I, Warszawa 1911, s. 41. [przypis autorski]

775. Krańcowy indywidualizm, pogarda rzeczywistości i skłonność do marzycielstwa (...) cechy charakterystyczne, wspólne Słowackiemu i artystom końca dziewiętnastego i początku dwudziestego wieku — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm), Warszawa 1911, t. II, s. 155–156. [przypis autorski]

776. modernizm, pomimo całej swobody, liczy się więcej niżeli romantyzm z naturą i prawdą obiektywną: bada, obserwuje i analizuje — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm), Warszawa 1911, t. II, s. 157. [przypis autorski]

777. Wszystkie używane terminy wykorzystuje w swej syntezie Feldman (...) popada w sprzeczności, których nie omieszkał mu wytknąć Chmielowski — P. Chmielowski, W. Feldman o literaturze polskiej najnowszej, „Krytyka” 1902, z. VIII, s. 105–118. [przypis autorski]

778. Młoda Polska (...) jest jednak przede wszystkim młodą literaturą Krakowa (...) symbolizm i nastrojowość — W. Feldman, Piśmiennictwo polskie ostatnich lat dwudziestu, t. II, s. 176. [przypis autorski]

779. z analityczno-realistyczno-myślowej (...) odrodzenie romantyzmu: neoromantyzm — W. Feldman, Piśmiennictwo polskie 1880–1904, t. III, Warszawa 1905, s. 215. [przypis autorski]

780. odwołując się do Nietzschego charakteryzował neoromantyzm jako „kierunek dionizyjski” — W. Feldman, Współczesna literatura polska, Warszawa 1908, s. 408. [przypis autorski]

781. tworząca w rozżarzeniu ducha (...) dla swoich upragnionych celów — (f) [W. Feldman], Jeszcze neoromantyzm, „Krytyka” 1912, z. VI, s. 258. [przypis autorski]

782. Współczesna literatura europejska (...) ni planów wykończonych, ni materiałów na nowe instytucje i budowle — B. Chlebowski, Neoromantyzm współczesny i zależna od niego nowa krytyka, „Książka” 1907, nr 7–8. [przypis autorski]

783. Jan Lorentowicz, który zbiorowi swych portretów literackich nadał tytuł „Młoda Polska” — J. Lorentowicz, Młoda Polska, t. 1–3, Warszawa 1908–1913. [przypis autorski]

784. Antoni Potocki, który (...) nazwy „Młoda Polska” nie unika, ale też jej nie eksponuje — A. Potocki, Polska literatura współczesna, cz. 1–2, Warszawa 1911–1912. [przypis autorski]

785. Utrwalają również termin „Młoda Polska” jej likwidatorzy — por. K. Wyka, Syntezy i likwidacje Młodej Polski, „Twórczość” 1960, nr 10. [przypis autorski]

786. z wybuchem rewolucji w 1905 roku „Młoda Polska przez jedną noc posiwiała” — K. Irzykowski, Czyn