Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

sens książki, wyniosło autora do wysokiej rangi literackiej i do znaczenia w generacji. Gałąź została podcięta, ale nie na tyle, by nie utrzymało się na niej parę powolnie stylizowanych książek, im dalej od okresu Młodej Polski, tym wyraźniej świadczących, że są nieodrodnym płodem atmosfery artystycznej, którą początkowo próbowało się dezynfekować. Berent-artysta wygrał dzięki temu, że przegrał Berent programowy. Można rzec śmiało, że styl Berenta kocha się w tym, co jego myśl pragnęłaby odrzucić” itd. [przypis edytorski]

633. Aneks XII — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 2. Główne dążności ekspresji artystycznej), odnośnie słów: „Kwiaty, roślinność modernistyczna”. [przypis edytorski]

634. Aneks XIII — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 3. Teorie artystyczne i wpływy obce), odnośnie słów: „Sam tytuł niniejszej książki może się wydać pleonazmem, ponieważ w bliskiej przyszłości sztuka i symbol będą oznaczać to samo (...) Jakkolwiek nową może się wydawać teoria symbolizmu literackiego, istniała ona zawsze. Święty Cyryl Aleksandryjski poucza, że trzeba »od świata cielesnego jako bardzo jasnego obrazu zstąpić ku rzeczom duchowym«, zaś gramatyk Dydimiusz stwierdzi, że »obowiązkiem roztropnego poety jest używać symbolu i chwytać tajemnicę utajoną w formie symbolicznej«. Święty Augustyn oświadcza: »We wszelkim widocznym stworzeniu istnieje coś ukrytego; Bóg pragnie, abyśmy tego poszukiwali, a znalazłszy, cieszyli się tym odkryciem«. Znacznie później Schiller jeszcze napisze, że świat tylko o tyle jest godzien uwagi dla poety, o ile w sposób symboliczny wskazuje rozmaite objawy istoty myślącej. (...) Zaś geniusz, nabywszy doskonałego zrozumienia symbolów zamarłych w świecie dostępnym zmysłom, nie będzie odtąd polegał na powtarzaniu legend czy rozpatrywaniu uczuć, lecz na odgadywaniu odpowiedniości (correspondances) [G. Vanor, {Georges Yan Ormelingen} L’art symboliste. Paris 1889, s. 13, 37–38]”. [przypis edytorski]

635. Aneks XIV — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 3. Teorie artystyczne i wpływy obce), odnośnie słów: „Niewątpliwie wszelka wielka sztuka zbliżała się do symbolu lub przynajmniej przez odbiorców musiała być traktowana jako sztuka symboliczna dzięki wielości znaczeń, odczuć, możliwych interpretacji, wywoływanych zawsze przez wielkie dzieło literackie. Niewątpliwie sztuka, która czerpie z podań, z mitów, z powszechnych wątków obrazowych, z symboliki sennej, kojarzy się z dziedzinami, które muszą być tłumaczone symbolicznie. Niewątpliwie dzieje symbolu w wielu zakresach to dzieje znacznej części myśli ludzkiej. Mimo to jednak stwierdzenie pewnego prawa poetyckiego nie jest jeszcze umiejętnością wytworzenia go i stosowania powszechnego, to prawo pozostanie jedynie, jak w każdej epoce literackiej, własnością wybitnych twórców, a nie każdego literata, i nie inaczej też stało się z modernistami i symbolistami”. [przypis edytorski]

636. Supervielle, Jules (1884–1960) — pisarz i poeta fr., po matce z pochodzenia Bask, przyszedł na świat (podobnie jak Albert Samain) w stolicy Urugwaju, Montevideo; autor tomików poetyckich Poèmes (1919), Gravitations (1925), Les Amis inconnus (1934), La Fable du monde (1938) oraz powieści Le Voleur d’enfants (1926), L’Enfant de la haute mer (1931) i sztuk teatralnych La Belle au bois (1932), Robinson (1949); literaturze polskiej dzieła Supervielle’a przyswoiły dopiero tłumaczenia Zbigniewa Bieńkowskiego, Juliana Przybosia, Barbary Czałczyńskiej i Adama Ważyka (od 2 poł l. 60. do l. 80 XX w.). [przypis edytorski]

637. Młoda Polska i „izmy” — niektóre pozycje omówione w tym przeglądzie zwrócili mi uczynnie uwagę mgr Bohdan Cywiński, dr Jan Michalik, mgr Mirosława Puchalska, doc. Tomasz Weiss i doc. Roman Zimand. [przypis autorski]

638. Żyjemy (...) w okresie prądów tak różnorodnych, że żaden z nich panującym być nie może — A. Lange, O poezji współczesnej, „Głos” 1896, nr 6. [przypis autorski]

639. Nasza godzina jest to wiek bez linii głównej, bez dyrektywy, bez syntezy — A. Lange, Współcześni poeci polscy, „Tygodnik Ilustrowany” 1899, nr 1. [przypis autorski]

640. Zdajmyż sobie sprawę, czym w przybliżeniu być może świtający okres w literaturze (...) odtworzenie potężnej i wstrząsającej symfonii duchowego życia — M. Komornicka, Szkice, Warszawa 1894; data cenzury: 9 lipca 1893. [przypis autorski]

641. terminy ogólne, takie jak pesymizm (B. Lutomski) — B. Lutomski, Pesymizm literacki, „Ateneum” 1891, t. IV, s. 179–186. [przypis autorski]

642. terminy ogólne, takie jak (...) podmiotowość (L. Krzywicki) — L. Krzywicki, Najmłodsi, „Prawda” 1894, nr 16–18. [przypis autorski]

643. terminy ogólne, takie jak (...) mistycyzm (W. Marrené) — W. Marrené, Współczesny mistycyzm, „Przegląd Tygodniowy” 1892, nr 1. [przypis autorski]

644. terminy ogólne, takie jak (...) indywidualizm (P. Chmielowski) — P. Chmielowski, Pretensje indywidualizmu, „Ateneum” 1895, t. I, s. 209–215. [przypis autorski]

645. Wiemy tedy dobrze i rozumiemy (...) etycyzm, nietzscheanizm, ibsenizm, weryzm etc., etc. — E. Przewóski, Nasz krytycyzm, „Tygodnik Ilustrowany” 1895, nr 7. [przypis autorski]

646. Bourget, Paul (1852–1935) — pisarz fr., autor powieści psychologicznych, m.in. La Terre promise, członek Akademii Francuskiej (1894). [przypis edytorski]

647. dekadencja miała w piśmiennictwie francuskim tradycje odległe, sięgające dzieła Montesquieu (...) Bourget w szkicu o Baudelairze w tomie Essais de psychologie contemporaine (1883) — A. E. Carter, The Idea of Decadence in French Literature. 1830–1900, Toronto 1958. [przypis autorski]

648. Dekadencją nazywamy stan społeczeństwa (...) pod wpływem dobrobytu i dziedziczności, pewnego rozwoju — S. Rzewuski, Młoda Francja, Paul Bourget, w: Dodatek do „Przeglądu Tygodniowego” 1885, I półrocze, s. 178–208 i 312–339; przedruk w: S. Rzewuski, Młoda Francja. Studia literackie, Warszawa 1888. [przypis autorski]

649. Niemiec, Francuz lub Polak (...) kategorii psychologicznych objawów współczesnych — S. Rzewuski, Młoda Francja, Paul Bourget, w: Dodatek do „Przeglądu Tygodniowego” 1885, I półrocze, s. 203–208. [przypis autorski]

650. W poezji francuskiej najnowszy zwrot zaznaczył się powstaniem szkoły dekadentów (...) trudno ją oddać treściwie w polskim języku, wolę więc zatrzymać cudzoziemską — F. Rawita-Gawroński Wybitniejsze prądy w nowoczesnej literaturze francuskiej, „Prawda” 1886, nr 40. [przypis autorski]

651. klika literackich warchołów i próżniaków (...) własną ukryć nicość — Literatura francuska za rok 1886 w świetle własnej krytyki, „Życie” 1887, nr 6. [przypis autorski]

652. Przedstawiciele tego kierunku przybrali dziwaczne tytuły (...) ostatecznie przybrał nazwę symbolizmu — E. Przewóski, Literatura francuska, „Prawda” 1887, nr 7. [przypis autorski]

653. terminy „dekadenci” i „symboliści” używane są wymiennie (...) (na przykład Zenon Przesmycki) — Z. Przesmycki, Profile poetów francuskich, „Życie” 1888, nr 7. [przypis autorski]

654. symboliści czy dekadenci (to na jedno wychodzi) — W. Zagórski, Dekadentyzm i symbolizm w poezji, „Słowo” 1896, nr 12. [przypis autorski]

655. encyklopedia (...) „Dekadenci, ob. Symboliści” — Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. XV, Warszawa 1895, s. 247. [przypis autorski]

656. Słusznie po części należy im się miano dekadentów (...) wiersze muzyką dla ucha dzwoniące — T. Prażmowska, Najnowsi poeci francuscy, „Kłosy” 1889, t. XLIX, nr 1257. [przypis autorski]

657. dekadenci nadają sobie o wiele częściej i chętniej nazwę symbolistów (...) była tak charakterystyczną — W. Wojnarowska, Nowa literatura francuska, „Ateneum” 1891, t. III, s. 454. [przypis autorski]

658. gdyż charakteryzuje ona treść utworu »nowych« pisarzy (...) wypada używać i powieściopisarzom, i poetom innych szkół — W. Wojnarowska, Nowa literatura francuska, „Ateneum” 1891, t. IV, s. 107. [przypis autorski]

659. Piewca Kwiatów grzechu kochał się w tym, co niewłaściwie nazywają stylem dekadencji (...) sztuczne życie zastąpiło naturalne i wyrobiło w człowieku nieznane dotąd potrzeby — J. Weyssenhoff, Nowy fenomen literacki, Maurycy Maeterlinck i dekadentyzm symboliczny, „Biblioteka Warszawska” 1891, t. II, s. 89. [przypis autorski]

660. Absolutny pesymista na tle materializmu (...) Sam się wyniszcza, a oskarża naturę o zdradę — T. Jeske-Choiński, Na schyłku wieku, Warszawa 1894; data napisania: sierpień-grudzień 1893; wyd. II, Warszawa 1895, s. 113–114. [przypis autorski]

661. Spokojniej krytykował dekadentyzm Władysław Mieczysław Kozłowski — W. M. Kozłowski, Dekadentyzm współczesny i jego filozofowie (Paweł Bourget i Fryderyk Nietzsche), „Biblioteka Warszawska” 1893, t. III, s. 315–363. [przypis autorski]

662. Wyraźnie chorobliwym, jeśli nie zgoła szalbierskim objawem reakcji (...) skłonność pewnej części współczesnego ogółu do nowości, dziwactw i paradoksów — W. M. Dębicki, Wielkie bankructwo umysłowe. Z dodaniem studium Koniec wieku XIX pod względem umysłowym, Warszawa 1895, s. 230. [przypis autorski]

663. obrona dekadentyzmu, podjęta w roku 1893 przez Zofię Daszyńską-Golińską (...) żywiołowym protestem przeciw temu osłabieniu tętna ludzkiego życia — Z. Daszyńska-Golińska, Fryderyk Nietzsche i dekadentyzm współczesny, „Głos” 1893, nr 48–49. [przypis autorski]

664. Próbę zużytkowania terminu „dekadentyzm” jako nazwy prądu literackiego (...) podjął w roku 1897 Maciej Szukiewicz — M. Szukiewicz, Stanisław Przybyszewski, „Dziennik Krakowski” 1897, nr 330–347 i „Przegląd Tygodniowy” 1897, nr 14–16. [przypis autorski]

665. Zdaje się nam jednak, że w tym bezładnym chaosie płodów i głów ludzkich jest prąd (...) dalecy jesteśmy od chęci przekonania o jego istotności lub może nawet wyższości — M. Szukiewicz, Stanisław Przybyszewski „Dziennik Krakowski” 1897, nr 330. [przypis autorski]

666. Fin-de-siècle (...) „koniec wieku” — [por.] A. Złotnicki, Koniec wieku, „Przegląd Tygodniowy” 1891, nr 21–22. [przypis autorski]

667. Fin-de-siècle (...) „schyłek wieku” — [por.] T. Jeske-Choiński, Na schyłku wieku, Warszawa 1894; data napisania: sierpień-grudzień 1893; wyd. II, Warszawa 1895. [przypis autorski]

668. odnotować jednak warto tytuł artykułu Ignacego Matuszewskiego o Maeterlincku (...) — I. Matuszewski, Szekspir fin-de-siècle’u „Przegląd Tygodniowy” 1891, nr 20. Por. też W. Feldman, Fin de siècle, „Kurier Codzienny” 1890, nr 224. [przypis autorski]

669. Wszystko bowiem teraz było fin-de-siècle (...) opluwszy go naturalnie należycie, mianował ów kierunek wynikiem fin-de-siècle’u — G. Zapolska, Fin-de-siècle’istka, Kraków 1958, s. 466–467. [przypis autorski]

670. Symbolizm i wyrazy pochodne służyły prezentacji francuskiej, a potem i belgijskiej szkoły poetyckiej — zob. A. Lange, Symbolizm. Dodatek do „Przeglądu Tygodniowego” 1887, I półrocze, s. 280–283; E. Przewóski, Symbolizm, „Głos” 1891, nr 13; tenże, Rozwój i dążenia symbolizmu (Charles Morice), „Biblioteka Warszawska” 1892, t. III; Z. Przesmycki, Maurycy Maeterlinck, „Świat” 1891; tenże, Wstęp do: M. Maeterlinck Wybór pism dramatycznych, Warszawa 1894. [przypis autorski]

671. Poezja (...) na obrazach wyłącznie się opiera (...). Na wskroś zaś symboliczną będzie każda poezja mistyczna i metafizyczna — Z. Przesmycki, Wstęp do: M. Maeterlinck, Wybór pism dramatycznych, s. XLII–XLIII. [przypis autorski]

672. Miriam za jego cechy istotne uważał (...) niezmiennej i niepojętej istoty rzeczy — Z. Przesmycki, Wstęp do: M. Maeterlinck, Wybór pism dramatycznych, s. LXVII. [przypis autorski]

673. Dla umysłów pewną intuicją obdarzonych symbolów sztuki objaśniać nie potrzeba (...) stosownie do swego usposobienia, nastroju, myśli — J. Żuławski, Znaczenie symbolizmu w sztuce, w: Prolegomena. Uwagi i szkice, Lwów 1902, s. 79. [przypis autorski]

674. Poeta może wspomnieć jednym tylko słowem o nocy i księżycu (...) działają niejako pośrednio na umysł słuchacza — J. Weyssenhoff, Nowy fenomen literacki, Maurycy Maeterlinck i dekadentyzm symboliczny, „Biblioteka Warszawska” 1891, t. II, s. 81. [przypis autorski]

675. Z dekadentyzmem mieszają często symbolizm (...) przykładem tej techniki symbolistycznej (...) jest wiersz Tetmajera „Na Anioł Pański” — M. Posner-Garfein Kilka słów o modernizmie. II, „Krytyka” 1899, z. IV, s. 231. [przypis autorski]

676. Jest to dyskretna aluzja, delikatna sugestia (...) w jakim znajdował się poeta w chwili tworzenia — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Wyd. III przejrzane i dopełnione, t. I, Warszawa 1911, s. 98. Matuszewski zdawał sobie zresztą sprawę z „metafizycznego” podłoża i funkcji symbolicznego typu ekspresji poetyckiej (por. t. II, s. 77–78). [przypis autorski]

677. dwojakie pojmowanie symbolizmu — „metafizyczne” i „nastrojowe” — współczesny badacz L. J. Austin (L’Univers poétique de Baudelaire, Paris 1956) oznacza je odpowiednio terminami: „symbolique” i „symbolisme”. [przypis autorski]

678. O ile manierę Stefana Mallarmé nazwać można symbolizmem, o tyle sposób Verlaine’a określi dobrze słowo impresjonizm — A. Lange, Dekadenci, „Życie” 1890, nr 28. [przypis autorski]

679. Savitri (Anna Zahorska); w artykule „O symbolizmie” — A. Zahorska, O symbolizmie, „Literatura i Sztuka” 1912, nr 7. Dodatek do „Nowej Gazety” 1912, nr 104. [przypis autorski]

680. Stanisław Tarnowski z niechęcią wspomina o „nowomodnym tak zwanym impresjonizmie literackim (...) czuje się w prawie zgrabnym i giętkim wierszykiem mówić: nic!” — S. Tarnowski [Recenzja II Serii Poezji K. Tetmajera], „Przegląd Polski” 1894, t. 114, s. 167. [przypis autorski]

681. starają się utrwalić w kreacjach artystycznych przelotne (...) dla subiektywizmu nowe w poezji uprawnienie —