Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

P. Chmielowski, Naturalizm i najświeższe kierunki artystyczne, w: Upominek. Księga zbiorowa ku czci Elizy Orzeszkowej 1866–1891, Kraków 1893, s. 169. Pojęcie impresjonizmu literackiego wprowadził F. Brunetière (L’impressionisme dans le roman, „Revue des Deux Mondes” 1879, t. 36), a po nim H. Bahr (Die Überwindung des Naturalismus, 1891). [przypis autorski]

682. starają się przede wszystkim nie o zbadanie opisywanych rzeczy (...) kolorytu i plastyki w takiej mierze, jak nigdy dotąd w języku francuskim — L. Rydel, Edmund i Juliusz de Goncourt, „Tygodnik Ilustrowany” 1896, nr 30. [przypis autorski]

683. namiętnie pracują nad uzmysłowieniem myśli (...) neoromantyzmem zwać by się powinna — M. Szeliga, Ostatnie powieści francuskie, „Życie” 1887, nr 9. Natomiast Z. Przesmycki (Profile poetów francuskich. Wstęp, „Życie” 1888, nr 1) nazywa „neoromantykami” parnasistów francuskich. [przypis autorski]

684. Henryk Monat w artykule „Z literatury współczesnej” (...) wprowadza podtytuł „Neoromantyzm zwany symbolizmem” — H. Monat, Z literatury współczesnej, „Świat” 1895, s. 212. [przypis autorski]

685. charakteryzuje „najświeższy zwrot w literaturze europejskiej” (...) Waleria Marrené-Morzkowska (...) — W. Marrene-Morzkowska, Neoromantyzm, „Przegląd Poznański” 1895, nr 34–35. Ta sama autorka pisała w artykule Współczesny mistycyzm („Przegląd Tygodniowy” 1892, nr 1) o „grupach neoromantyków, którzy w piątym dziesiątku bieżącego wieku zajaśnieli żywym, choć efemerycznym blaskiem”, doszukując się szczególnych podobieństw między „nową szkołą francuską” a twórczością Norwida. „Poezje jego nie są wprawdzie tak wykończone co do formy, o której wówczas, u nas szczególnie, bardzo mało myślano, ale mają coś nieodpowiedzialnego z umysłu czy konieczności, co jest właściwością całej grupy symbolistów. A przy tym panteizm, metempsychoza, neobuddyzm wyzierają niemal z każdego wiersza”. (Tamże, nr 16). [przypis autorski]

686. termin „neoromantyzm” pojawiał się w ówczesnej publicystyce francuskiej (...) badacze francuscy doszukali się go dopiero w roku 1903, w wypowiedziach Jules Bois i Lorenza de Brasi — por. M. Décaudin, La crise des valeurs symbolistes. Vingt ans de poésie française. 1895–1914, Toulouse 1960, s. 285. [przypis autorski]

687. Stoimy pod znakiem neoromantyzmu (...) dąży znowu do starej romantycznej krainy — J. Flach, Zwrot w modernizmie niemieckim, „Biblioteka Warszawska” 1900, t. III, s. 126. [przypis autorski]

688. Wyrażenia takie jak „l’âme moderne” czy „l’esprit moderne” są u schyłku dziewiętnastego wieku częste w krytyce francuskiej — np. Ch. Morice Littérature de tout à l’heure, Paris 1889. [przypis autorski]

689. Wyraz ten, znany już Goncourtom, podniósł i jako sztandar rozwinął Felicjan Champsaur (...) całą naszą istotę i istotę naszego otoczenia — A. Lange, Modernizm, „Tygodnik Ilustrowany” 1890, nr 13. [przypis autorski]

690. Kierunku literackiego, który by się nazywał modernizmem (...) zastępują u Francuzów inne, rozliczne imiona — J. Lorentowicz, Co to jest modernizm?, „Przegląd Tygodniowy” 1902, nr 3. [przypis autorski]

691. Termin „modernizm” powstał w Niemczech i początkowo miał inne niż dzisiaj znaczenie (...) „Die Überwindung des Naturalismus” (1891) — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka, t. I, s. 20–21. [przypis autorski]

692. Współczesne badania niemieckie (F. Martini) całkowicie potwierdzają tę krótką historię terminu „die Moderne” (...) — por. F. Martini, Die Moderne, w: Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte, t. II, Berlin 1961. [przypis autorski]

693. W Polsce terminu „modernizm” używano przede wszystkim pisząc o nowych prądach w literaturze niemieckiej — m.in.: M. Oksza (M. Krzymuska), Modernizm w Niemczech i Stanisław Przybyszewski, „Biblioteka Warszawska” 1899, t. III, s. 256–285; J. Flach, Zwrot w modernizmie niemieckim. [przypis autorski]

694. Pewien znajomy mój, człowiek wielce wykształcony (...) imponuje to ludziom ogromnie — E. Orzeszkowa, Excelsior, „Tygodnik Ilustrowany” 1897, nr 40. [przypis autorski]

695. Modernizm jest etykietką, którą przylepiano i do Böcklina, (...) i do pospolitych pornografów — L. Krzywicki, O sztuce i nie sztuce. Luźne uwagi profana, „Prawda” 1899, nr 15. [przypis autorski]

696. Ta mania porywania wyrażeń nowych, zwłaszcza cudzoziemskich, brzęczenia wyrazami (...) tarły się o siebie w najdziwniejszych kombinacjach Ideały, Prawdy, Dobra, Bóg i Piękno — S. Witkiewicz, Impresjonizm, „Kurier Warszawski” 1891, nr 353. [przypis autorski]

697. „(...) kankana (...) w naszej estetyce tańczą: pleinairyzm, impresjonizm, dekadentyzm, symbolizm, wibryzm” (...) W przenoszeniu jednak tych nowych terminów na grunt literatury polskiej krytyka była ostrożna — dzieje terminologii literackiej okresu omówił szkicowo I. Matuszewski w książce: Słowacki i nowa sztuka, por. przyp. 38; po nim J. Z. Jakubowski: Materiały do dziejów literatury epoki imperializmu, „Polonistyka” 1948, nr 2; i K. Wyka: Zarys współczesnej literatury polskiej (1884–1925), Kraków 1951, s. 24–47. [przypis autorski]

698. Gościńce myślowe, po których kroczy, są osobiste (...) w utworach jego łatwo odnaleźć cechy tak jednej, jak i drugiej szkoły — Z. Sarnecki, Nowa poezja, „Świat” 1893, s. 510. [przypis autorski]

699. źródło to mętne w wielki prąd nie urośnie (...) grunt miazmatyczny, z którego się sączy — J. Weyssenhoff, Nowy fenomen literacki, Maurycy Maeterlinck i dekadentyzm symboliczny, „Biblioteka Warszawska” 1891, t. II, s. 124. [przypis autorski]

700. W stosunku do literatury „upadku” przybrano u nas postawę, którą można by nazwać obywatelską (...) usiłują ten gwałt naturze gleby zadać — C. Jellenta, O dekadentach, „Prawda” 1894, nr 2. [przypis autorski]

701. literatura polska tworzy jasną plamę na brudnym tle beletrystyki europejskiej (...) Trucicielami swego społeczeństwa autorowie polscy nie byli — T. Jeske-Choiński Rozkład w życiu i literaturze. Wyd. II, Warszawa 1895, s. 205. [przypis autorski]

702. konserwatysta Tarnowski, pisząc w roku 1894 o drugiej serii „Poezji” Tetmajera — por. S. Tarnowski [Recenzja II Serii Poezji K. Tetmajera], „Przegląd Polski” 1894, t. 114. [przypis autorski]

703. socjalista Krzywicki, charakteryzując „pokolenie analityków, zrozpaczonych i histeryków” — por. L. Krzywicki, Najmłodsi, „Prawda” 1894, nr 16–18. [przypis autorski]

704. Wacław Nałkowski, dostrzegając w nich [nowym pokoleniu] „forpoczty ewolucji psychicznej” — W. Nałkowski, Forpoczty ewolucji psychicznej i troglodyci, w: Forpoczty, Warszawa 1895. [przypis autorski]

705. od współczesnych dekadentów różnił się jednak (...) nie dał sobie dyspensy na niedołęstwo i próżniactwo — H. Sienkiewicz, Rodzina Połanieckich, w: Dzieła. Pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, t. XXXII, Warszawa 1949, s. 67. [przypis autorski]

706. dekadentem, schyłkowcem, symbolistą (...) du dernier soupir du siècle — W. Gomulicki, Jeden z nowych, „Wędrowiec” 1892, nr 47; [du dernier soupir du siècle (fr.): ostatnie westchnienie wieku; red. WL]. [przypis autorski]

707. dekadentów przeestetyzowanych (...) tylko dlatego, że one się im podobają — E. Orzeszkowa, Melancholicy, w: Pisma zebrane. Pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, t. XXVIII, Warszawa 1949, s. 12. Por. M. Żmigrodzka, Modernizm polski w oczach pozytywistki, w: Z problemów literatury polskiej XX wieku, t. I, Warszawa 1965. [przypis autorski]

708. Cokolwiek by ktoś o obecnej polskiej poezji sądził (...) są odosobnionymi wyjątkami wzmacniającymi regułę — J. Pawelski, Program nowej poezji polskiej, Kraków 1898, s. 5. [przypis autorski]

709. Bronisław Chrzanowski pisał, że subiektywizm Dąbrowskiego „świadczy o narodzeniu się (...) młodej inteligencji (...) tworzącej zarazem zastęp schyłkowców okresu współczesnej cywilizacji, owiany prądami dekadentyzmu (...) minorowych lub kwilących, przesiąkłych egotyzmem — B. Chrzanowski, Ignacy Dąbrowski. „Śmierć”. Studium, „Prawda” 1893, nr 2. [przypis autorski]

710. Miriam wraz z p. A. Langem (...) sporo zwolenników pomiędzy »młodszą bracią Feba« — I. Suesser, Z poezji najnowszej doby, „Przegląd Poznański” 1894, nr 20. [przypis autorski]

711. broszurka Szmula Rokoszewskiego (...) iż od pewnego czasu w czasopismach warszawskich zaczęły się ukazywać poezje noszące wyraźne cechy dekadentyzmu — Sz. Rokoszewski, Dekadentyzm warszawski, Warszawa 1894; data cenzury: 26 X 1893. [przypis autorski]

712. zawitał on na naszą glebę z pól francuskich cicho, niepostrzeżenie. Ani daty jego narodzin poznać niepodobna, ani skreślić dziejów jego żywota w porządku chronologicznym — Sz. Rokoszewski, Dekadentyzm warszawski, Warszawa 1894, s. 1. [przypis autorski]

713. Zwolennikami symbolizmu we właściwym tego słowa znaczeniu nie są jednak wszyscy dekadenci (...) pewnego rodzaju działanie sugestyjne — Sz. Rokoszewski, Dekadentyzm warszawski, Warszawa 1894, s. 11. [przypis autorski]

714. Poeci polscy nie naśladują określonych wzorów francuskich (...) jest on zatem syntezą wszystkich zdobyczy na niwie poezji — Sz. Rokoszewski, Dekadentyzm warszawski, Warszawa 1894, s. 5. Przeciw umieszczaniu w tej broszurze Miriama i Langego pod sztandarami dekadentyzmu protestował Wł. Jabłonowski („Głos” 1893, nr 49). [przypis autorski]

715. zabierając głos na temat dekadentyzmu, Lucjan Rydel w r. 1895 (...) ocala go też po części wpływ Słowackiego (Król Duch i inne utwory z okresu mistycznego) — L. Rydel, Mieszaniny artystyczno-literackie. Dekadentyzm polski i najbliższa jego przyszłość, „Gazeta Polska” 1895, nr 272. [przypis autorski]

716. W literaturze naszej, tak samo jak i u was, zaczyna się rozwijać dekadentyzm (...) niech pokaże, co nowego zdoła przynieść światu T. Szablowski, Pobyt Asnyka w Pradze czeskiej i jego listy do F. Kvapila, „Wędrowiec” 1899, nr 25. [przypis autorski]

717. Ponieważ poecie, zwłaszcza kreślącemu tylko nastroje (...) a nawet w wyrazach i zwrotach — [Kazimierz Nitsch] „Przegląd Literacki” 1897, nr 9. [przypis autorski]

718. Na naszym gruncie dekadentyzm nie należy do zjawisk częstych (...) zanadto męski i świetny talent, aby mógł go poślubić z chaosem i mglistością — J. Kotarbiński, Dekadentyzm w życiu i literaturze naszej, „Kraj” 1897, I półrocze, s. 189–190. [przypis autorski]

719. Bo nam za mało tych złudnych błękitów (...) I przepowiednie fałszywych wróżbitów — B. Butrymowicz, Dekadenci, w: Poezje, I, Kraków 1897, s. 173. [przypis autorski]

720. Gdyśmy w dyspucie ustnej rozprawiali o kierunkach literackich (...) krytyków, którzy mają śmiałość wobec utworów Miriama zawołać: „nie rozumiem” — J. Kotarbiński, Dekadentyzm w życiu i literaturze naszej, s. 172. [przypis autorski]

721. Przez wyraz ten, tak często dziś nadużywany, pojmujemy pewien nastrój moralny, oparty na zupełnej niewierze (...) tkwią w ciele społeczeństwa jak zarazki rozkładu i przyprawiają je o stan zapalny — cyt. wg przedruku: [Artur Górski], Polska krytyka literacka (1800–1918). Materiały, t. IV, Warszawa 1959, s. 144–145. [przypis autorski]

722. Nie szukajmy ich między tą śmiesznie szczupłą gromadką, która sobie ten oficjalny tytuł przywłaszczyła i z naiwną nosi go dumą (...) kartkę w dziejach literatury, którą nawet zagranica musi czytać — (f) [W. Feldman], Nasi dekadenci, „Krytyka” 1901, z. V, s. 237. [przypis autorski]

723. Gdyż co można nazwać w sztuce dekadentyzmem-upadkiem? (...) Wszystko to można by nazwać anarchią ducha, gdyby tam duch był obecny — St. Pieńkowski Rak, „Strumień” 1900, nr 2. [przypis autorski]

724. „»Życie« nie było pismem dekadentów”, podkreślał Ludwik Szczepański w odezwie rozesłanej do redakcji innych czasopism — por. „Głos” 1898, nr. 33. [przypis autorski]

725. Ale to już du gaga, kochany panie! (...) u przeżuwaczy wyschłych na wióry »ideałów«, lecz tam kryje się on zapewne pod właściwą nazwą gagaizmu — Dekadentyzm, „Chimera” 1901, t. I, s. 183–184. [przypis autorski]

726. Orzeszkowa (...) pisała jeszcze w roku 1894 (w przedmowie do Melancholików) (...) lekceważenie wszelkich piękności i dóbr moralnych — por. E. Orzeszkowa, Melancholicy, w: Pisma zebrane. Pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego, t. XXVIII, Warszawa 1949. [przypis autorski]

727. Zdaniem Malwiny Posner-Garfein (...) nazwa (...) budzi więcej nieufności aniżeli najcharakterystyczniejsze jego przejawy — M. Posner-Garfein, Kilka słów o modernizmie, „Krytyka” 1899, z. IV, 6. 225. [przypis autorski]

728. jak świadczy Jan Ludwik Popławski (...) sami godzą się bodaj najchętniej na miano „modernistów” — J. L. Popławski, O modernistach, w: Melitele, noworocznik literacki, Kraków 1901, s. 225. [przypis autorski]

729. przedstawiciele nowego prądu, w pospolitej mowie zwani zazwyczaj „dekadentami”, sami godzą się bodaj najchętniej na miano „modernistów” — stary entuzjasta Sewer pisał 10 X 1898 do Maryli Wolskiej (Miscellanea literackie 1864–1910. Pod redakcją S. Pigonia, Wrocław 1957, s. 328): „Odczuwamy modernizm i wiemy, że on jak romantyzm owładnie umysłami!...” [przypis autorski]

730. twórczość z współczesnego ducha płynącą — M. Posner-Garfein, Kilka słów o modernizmie, „Krytyka” 1899, z. I, s. 91. [przypis autorski]

731. piętno nowoczesności — Cz. Jankowski w przedmowie do antologii Młoda Polska w pieśni, Warszawa 1898. [przypis autorski]

732. treść duszy nowoczesnej — W. Feldman, Poezja Młodej Polski, „Ogniwo” 1903, nr 25. [przypis autorski]

733. z hasłem „nowej sztuki”, wysuniętym w programowym artykule Przybyszewskiego — S. Przybyszewski, O „nową” sztukę, „Życie” 1899, nr 6.