Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖
Modernizm polski Kazimierza Wyki stanowi zbiór artykułów wybitnego historyka literatury na temat stylu i światopoglądu pokolenia Młodej Polski, jak również samej kategorii pokolenia literackiego oraz niektórych ważnych z punktu widzenia odrębności epoki dzieł (Próchna Berenta i Pałuby Irzykowskiego). Artykuły powstawały przez wiele lat, część tekstów była zebrana w tom gotowy do wydania tuż przed wybuchem wojny w 1939 r. Po latach badacz uzupełnił je o aneksy odnoszące się do poszczególnych kwestii, a także włączył do swych rozważań za zgodą autora polemiczne studium Henryka Markiewicza Młoda Polska i „izmy”. Zbiór stanowi ważne kompendium wiedzy na temat epoki Młodej Polski, pomaga uzasadnić i uszczegółowić stosowane wobec niej nazewnictwo (modernizm, neoromantyzm, dekadentyzm), pokazując ją zarazem w kontekście europejskich zjawisk literackich.
- Autor: Kazimierz Wyka
- Epoka: Współczesność
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Kazimierz Wyka
552. Tęsknota w sercu moim łka, jak dziki jesienny wiatr — W. Perzyński, Poezje, wyd. II, Warszawa 1923, s. 66 (Przez fale wód). [przypis autorski]
553. Próżno w swej duszy przepastne otchłanie (...) niedojrzanego dla niej pozostanie — K. Tetmajer, Poezje, S. III, s. 28. [przypis autorski]
554. Do wody mętnej, wody szarej (...) w bór ciemny, w oddal, w otchłań świata... — K. Tetmajer, Poezje, S. III, s. 193. [przypis autorski]
555. Pola puste, szare, głuche (...) oto najczęstsza sceneria wiersza modernistycznego — aż do przesady występuje ta skłonność u Orkana. Oto próbka:
(Z tej smutnej ziemi, s. 77).
[przypis autorski]556. szczególne upodobanie do obrazu morza, oceanu, fal (...) które zostało przez modernistów wyeksploatowane aż do zupełnego wyświechtania — satyrycy i parodyści epoki natychmiast to pochwycili. E. Leszczyński napisał Obłędny okręt, którego pierwsza strofa brzmi: „Po niezbadanej wód głębinie / samotny okręt w bezkres płynie; / posępna trudzi się załoga, / nikt nie wie, gdzie się skończy droga; / tajne się w duszach lęgną smutki, bo na pokładzie brakło wódki”.
(Kabaret salonowy. Piosenki Zielonego Balonika, Kraków 1908, s. 41).
[przypis autorski]557. O morze! Jakże często zda mi się, że łowię (...) kędyś w nieskończoności nęcące pustkowie — K. Tetmajer Poezje, S. II, s. 92–93 (Morze). [przypis autorski]
558. I chwyciłaś mnie w Twe ramiona (...) czas sam siebie w ogon gryzie, bo się rozpostrzeć nie może — S. Przybyszewski, Requiem aeternam, s. 57. [przypis autorski]
559. Idęć ja, biedna Maryja (...) Byt w tej kurzawie tonie — J. Kasprowicz, Dzieła, IX, s. 179, 180. Rzadkie powieściowe zużytkowanie tego modernistycznego dążenia w bezkres znajdujemy w wędrówce Salki poprzez tknięty głodem i zarazą kraj w Pomorze. Opis tej wędrówki mimo momentów naturalistycznej grozy jest zupełnie pozbawiony realizmu, proporcji, jakich by się domagała powieść, jest jakby przeniesieniem Marii Egipcjanki w Gorce. Jedno wykroczenie przeciwko realizmowi, najmocniej świadczące o modernistycznym pochodzeniu tej pielgrzymki, szczególnie warto podkreślić. Oto Salka wędruje w podgórskich, wyschniętych i jałowych okolicach, „aże wreszcie, przemierzywszy słabymi kroki wszerz cały kraj nędzy, stanęła nad wielką wodą-rzeką... Nadziei wykłuty wzrok posłała na brzeg drugi — i wzrok ten zgasł od razu na wieki. Za rzeką-wodą wielką — noc wisiała. Szedł od tej nocy wiew zimny z zaciągami zgniłymi zarazy, jak od zepsutych ciał”. W przemierzanych przez Salkę, a Orkanowi dobrze znanych okolicach nigdzie taka rzeka nie płynie i płynąć nie może, ale znaleźć się ona musiała w Pomorze, bo nie obejdzie się bez niej modernistyczno-nastrojowy krajobraz. [przypis autorski]
560. Potem jest jasność niezmierna (...) podobna orłom, co zasną w przestworzach — K. Tetmajer, Poezje, S. II, s. 153–154. [przypis autorski]
561. Las płaczących brzóz (...) w czarnym zamku duszy — T. Miciński, W mroku gwiazd, s. 52. [przypis autorski]
562. Szybkimi pociskami myśli (...) martwe wody, nad którymi wisi ciemność wiekuista — S. Żeromski, Tabu, Pisma, II, Warszawa 1949, s. 274. [przypis autorski]
563. ukazuje się nam krajobraz jak widzialny kształt duszy (...) całe bezmiary cierpień, krzywdy i poniżenia — S. Brzozowski, O Stefanie Żeromskim, Warszawa 1905, s. 50–51. [przypis autorski]
564. Modernizm bowiem wyzyskuje przede wszystkim epitet liryczny — podkreśla to również Sławińska w cytowanej pracy; destruktywną rolę przymiotnika u Przybyszewskiego doskonale ukazał T. Żeleński: Ludzie żywi, Warszawa 1929, s. 3–25 (Blaski i nędze mowy polskiej). [przypis autorski]
565. Płeć... jest przepotężnym źródłem wszelkiej mocy (...) najwyższej Cnoty i najohydniejszych zbrodni — S. Przybyszewski, Szlakiem duszy polskiej, s. 142. [przypis autorski]
566. Jak okiem w dal sięgnąć (...) Przy którym od dawna nie śpiewa już morze — W. Korab-Brzozowski Dusza mówiąca, Warszawa 1910, s. 47. [przypis autorski]
567. Z dali milczącej, modrosinej (...) I trwożnie patrzę w step bezkresny — L. Staff, Pisma, Warszawa 1931, I, s. 14 (Sny o potędze). [przypis autorski]
568. Mojej Matki zapłakane oczy (...) Idzie za mną jak echo i płacze — W. Perzyński, Poezje, wyd. II, Warszawa 1923, s. 46. Z pomniejszych poetów okresu szczegółowego opracowania motywów łączących ją z modernizmem doczekała się tylko Maryla Wolska w sumiennej monografii Stanisława Sierotwińskiego: Maryla Wolska. Środowisko, życie, twórczość, Kraków 1963, s. 56–81. Specjalnie zwraca uwagę jej stosunek do florystycznego obrazowania modernistów, daleko posunięty i świadomie głoszony prymat zielnika poetyckiego krajowego nad egzotycznym (tamże, s. 74). [przypis autorski]
569. Jehowa jest symbolem, Osiris jest symbolem, Prometeusz jest symbolem — A. Lange, Studia z literatury francuskiej, Lwów 1897, s. 151 [przypis autorski]
570. Kiedy deszcz pada i liście z drzew prószy, Jakaś specjalna dolegliwość duszy (...) jestem kontrolerem słoty. Jak gdybym nie miał już nic do roboty — W. Perzyński, Poezje, wyd. II, Warszawa 1923, s. 26, 31 (Bez tytułu). [przypis autorski]
571. Mogilne darnie kwitną Pod szumem smętnych tuj — B. Ostrowska, Pisma poetyckie, Warszawa 1932, II, s. 52. [przypis autorski]
572. Nie dojrzy oko twoje (...) Charona cichą łódź — B. Ostrowska, Pisma poetyckie, Warszawa 1932, II, s. 55. [przypis autorski]
573. Cóż jest smutnego boleśniej (...) Z białą podścielą przy głowach — W. Orkan, Z martwej roztoki, Kraków 1912, s. 31. [przypis autorski]
574. Kiedy wiosna w liść ustroi drzewa (...) One zimnym darzą je milczeniem — S. Brzozowski, Nim serce ucichło, s. 28 (Kiedy wiosną...). [przypis autorski]
575. Drzewa odarte z liści, nagie już (...) Zawiesza niebu złoty krzyż zasługi — L. Staff, Pisma, Warszawa 1931, VIII, s. 61–62 (Gałąź kwitnąca). [przypis autorski]
576. Aneks XII — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XII. [przypis edytorski]
577. roślin krwiożerczych wężowate drgawki (...) kwiat mango w uściskach anakondy — T. Miciński, W mroku gwiazd, s. 111, 12. [przypis autorski]
578. Ostrowska (...) cały cykl liryk zatytułowała „Woń kwiatów” — B. Ostrowska, Poezje, Lwów 1985, s. 79–91. [przypis autorski]
579. poezja wszystkiego, co albo egzotyczne naprawdę, albo egzotyczne przez nieistnienie w poezji dotychczasowej — nic więc dziwnego, że Asnyk w Szkicu do współczesnego obrazu wśród takiej egzotycznej roślinności umieszcza modernistów:
(Pisma, II, s. 251).
[przypis autorski]580. Widział ją czystą i niewinną (...) kwiatu jasnoty lub wyźlinu — S. Przybyszewski, Androgyne, Kraków 1900, s. 28–29. [przypis autorski]
581. noc (...) się staje chłodniejsza i sina. Niby w przeddzień zaślubin umarła dziewczyna — B. Ostrowska, Poezje, Lwów 1985, s. 82. [przypis autorski]
582. Nad szmerem strumieni (...) Asfodele — W. Korab-Brzozowski Dusza mówiąca, Warszawa 1910, s. 34–35. Por. K. Lewandowski, Róże, „Życie” 1898, nr 42. [przypis autorski]
583. czyż nie może swych nieokreślonych natchnień sugerować (...) rozpaczy krwią i purpurą zachodzącego słońca — E. Lowry Duthie, L’influence du symbolisme français dans le renouveau poétique de l’Allemagne, Paris 1933, s. 399. [przypis autorski]
584. By dokładnie wyrazić swoją syntezę (...) rymu pełnego ukrytej płynności etc. — P. Martino, Parnasse et symbolisme, Paris 1930, s. 151–152. [przypis autorski]
585. Oprzeć się lirycznej i romantycznej anegdocie (...) rezultatem roku 1886 było ustanowienie wiersza wolnego — G. Kahn, Symbolistes et decadents, Paris 1921, s. 51–52. [przypis autorski]
586. Każda metafora ścisła jest symbolem (...) Symbolizm istniał od wieków — A. Lange, Studia z literatury francuskiej, Lwów 1897, s. 150. [przypis autorski]
587. Sztuka wielka, sztuka istotna, sztuka nieśmiertelna (...) bezwiednych przebudzeń, rzutów i odruchów — Z. Przesmycki, Wstęp do Wyboru pism dramatycznych Maeterlincka, Warszawa 1894, s. CXIX. [przypis autorski]
588. [o] tajemniczym węźle wszystkich zmysłów (...) brzmi rozległą skalą dźwięków — S. Przybyszewski, Moi współcześni, I, s. 91 (Wśród obcych). Metasłowo Przybyszewski pojmował następująco: „Pierwotny człowiek nie mówił swych uczuć, ale je śpiewał długo, przeciągle; wyśpiewał całą ciągłość i trwanie swego uczucia. Ten sposób pierwotny wypowiadania się, odtwarzania bezpośrednio swych uczuć w formie dźwięku, jest dla mnie tym, co nazywam metasłowem lub metadźwiękiem” (Na drogach duszy, s. 108). [przypis autorski]
589. Starzy analizowali, rozrywali wrażenia (...) dwa różne wrażenia mogą mieć ten sam uczuciowy rdzeń — [S. Przybyszewski] O nową sztuką, „Życie” 1899, nr 6. Ustęp ten nie został przedrukowany w tomie Na drogach duszy. Por. ponadto: S. Przybyszewski, Zur Psychologie des Individuums, t. I Chopin und Nietzsche, Lack B, s. 20. Na drogach duszy, s. 132, Szlakiem duszy polskiej, s. 76–77. [przypis autorski]
590. Popławski (...) zauważając zjawiska retrospekcji sięgającej aż do pierwotności, zupełnie niesłusznie widział w tym genezę socjologiczną modernizmu — „Ponieważ «nowa sztuka« ma wiele wspólnego z sztuką pierwotną i barbarzyńską, ponieważ pojęcia i upodobania jej twórców i wyznawców są pokrewne z pojęciami i upodobaniami wieków średnich — to, gdyby nawet innych faktów nie było, wolno wnioskować, że średniowieczyzna właściwa, dekadencja i modernizm, jest wytworem ducha barbarzyńców nowoczesnych” (J.L. Popławski, Szkice literackie i naukowe, Warszawa 1910, s. 182). Por. ponadto Orzeszkowa Melancholicy, I, s. 12. [przypis autorski]
591. Sam tytuł niniejszej książki może się wydać pleonazmem (...) na odgadywaniu odpowiedniości (correspondances) — G. Vanor, L’art symboliste. Paris 1889, s. 13, 37–38. Vanor to pseudonim belgijskiego poety Georges Yan Ormelingen. Najwcześniejszy zbiór polemik i manifestów dotyczących teorii symbolizmu oraz sprawy dekadentyzmu zawiera anonimowa książeczka Curiosites litteraires. Les premieres armes du symbolisme, Paris 1889. [przypis autorski]
592. Aneks XIII — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XIII. [przypis edytorski]
593. Literatura nie jest w istocie rzeczy niczym innym, jak rozwojem artystycznym idei (...) wokół niej zaś porozpalali wiele małych świeczek — Remy de Gourmont Le livre des masques, XIII ed., Paris 1921, s. 9–11. [przypis autorski]
594. Oczekując (...) zupełnego przechylenia się nauki w stronę mistycyzmu (...) Wielkie epoki bywają w początku i końcu społeczeństw — E. Przewóski, Krytyka literacka we Francji, Lwów 1899, II, s. 173. Cytuję za Przewóskim z powodu zupełnej niedostępności książki Morice’a. [przypis autorski]
595. Wiem dobrze, że nie my wynaleźliśmy symbol (...) świadomie wygnać wszystko, co przypadkowe, a więc okoliczności środowiska, epoki, poszczególnych faktów — J. Huret Enquête sur l’évolution littéraire, Paris 1891, s. 93. [przypis autorski]
596. das Sinnbild ist so alt wie Sprache und Dichtung selbst — E. Lowry Duthie, L’influence du symbolisme français dans le renouveau poétique de l’Allemagne, Paris 1933, s. 398; [das Sinnbild ist (...) Dichtung selbst (niem.): alegoria jest równie stara jak sam język i poezja; red. WL]. [przypis autorski]
597. Maeterlinck nazywał symbol ni mniej, ni więcej tylko siłą natury (...) oprzeć się jego prawom — J. Huret Enquête sur l’évolution littéraire, Paris 1891, s. 125. [przypis autorski]
598. które by się stało uniwersalnym, w którym zawarto by przeszłość, przyszłość i teraźniejszość (...) une oeuvre une — A. Lange, Studia z literatury francuskiej, Lwów 1897, s. 184. [przypis autorski]
599. [symbol] jest pewną metodą przedstawiania twórczości duszy w dziełach sztuki — J. Żuławski, Szkice literackie, Warszawa 1913, s. 125. [przypis autorski]
600. Póki sztuka (...) symbolizm dla niej jest czymś więcej niż metodą: jest jej istotą — J. Żuławski, Szkice literackie, Warszawa 1913, s. 126–127. [przypis autorski]
601. skoro sztuka była zawsze symboliczna, przez to zaś osiągała trudną do określenia wieloznaczność — to rozróżnienie doskonale sformułował Conrad w liście do H. Clarka: „Dzieło sztuki bardzo rzadko jest ograniczone do jednego wyłącznego sensu i niekoniecznie zmierza do określonej konkluzji. A to dlatego, że im bardziej zbliża się do sztuki, tym więcej nabiera charakteru
Uwagi (0)