Charaktery i anegdoty - Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort (gdzie można czytać za darmo książki txt) 📖
Charaktery i anegdoty to zbiór miniatur o charakterze aforystycznym autorstwa Sebastien-Rocha Nicolas de Chamforta.
Krótkie zapiski przedstawiają codzienność francuskiej arystokracji, dowcipnie komentują różne sytuacje, wyśmiewają wady, puentują zdarzenia. Doskonale zachowują swój wdzięk w tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego.
Sebastien-Roch Nicolas de Chamfort był XVIII-wiecznym francuskim literatem, aforystą i wolnomularzem. Pisał komedie, poezje, listy, pisma krytyczne i teksty polityczne. Był uważany za następcę Woltera, a jego aforyzmy porównywano do zbiorów myśli François de La Rochefoucaulda.
- Autor: Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Charaktery i anegdoty - Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort (gdzie można czytać za darmo książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort
„Aby osądzić, co to jest szlachta, powiadał N..., wystarczy zauważyć, że dzisiejszy książę de Turenne jest szlachcicem lepszym od wielkiego Turenne”.
Król pruski pytał d’Alemberta, czy widział kiedyś króla Francji. „Owszem, Najjaśniejszy Panie, wówczas kiedy mu przedkładałem swoją powitalną mowę do Akademii. — No i co, spytał król pruski, co panu powiedział? — Nie mówił do mnie, Najjaśniejszy Panie. — Z kimże on tedy mówi?”, rzekł Fryderyk.
Jest to fakt pewny i wiadomy przyjaciołom pana d’Aiguillon, że król nigdy go nie mianował ministrem spraw zagranicznych; to tylko pani du Barry powiedziała mu: „Niech się to raz skończy, jutro masz iść podziękować królowi za nominację”. A królowi powiedziała: „Pan d’Aiguillon przyjdzie jutro podziękować ci za nominację na ministra spraw zagranicznych”. Król nie rzekł nic. Pan d’Aiguillon nie śmiał iść; pani du Barry kazała mu; poszedł, król nie rzekł nic, i pan d’Aiguillon objął natychmiast swoje funkcje.
Kiedy król pruski rozmawiał z d’Alembertem, wszedł do pokoju jeden z lokajów, najurodziwszy mężczyzna, jakiego można sobie wyobrazić. D’Alembert był tym uderzony. „To, rzekł król, najpiękniejszy mężczyzna w moim państwie; był jakiś czas u mnie stangretem, miałem wielką pokusę posłać go jako ambasadora do Rosji”.
Pan de la Reynière miał zaślubić pannę de Jarinte, młodą i piękną. Ujrzał ją właśnie: oczarowany szczęściem, jakie go czeka, rzekł do pana de Malesherbes, swego szwagra: „Czy nie sądzisz, że moje szczęście będzie czymś doskonałym? — To zależy od pewnych okoliczności. — Jak to! Co przez to rozumiesz? — Od tego, kto będzie jej pierwszym kochankiem”.
Pan de Voltaire rozmawiał raz z księżną de Chaulnes; ta, wśród pochwał, jakimi go obsypała, kładła szczególny nacisk na harmonię jego prozy. Naraz Wolter rzuca się do jej stóp: „Och, pani, ja żyję ze świnią, która nie ma ucha, która nie wie, co to harmonia, miara, etc...” Ta świnia, o której mówił, to była pani du Châtelet, jego Emilia!
Król pruski kazał nieraz sporządzać mapy danej okolicy. Mapa wskazywała np. bagna nie do przebycia, których wcale nie było, a które nieprzyjaciele uważali za pewnik, na wiarę fałszywej mapy.
Margrabia de Villequier należał do przyjaciół wielkiego Kondeusza. W chwili, gdy księcia uwięziono na rozkaz dworu, margrabia de Villequier, kapitan gwardii, był u pani de Motteville, gdzie oznajmiono tę nowinę. „Och, Boże, wykrzyknął margrabia; zgubiony jestem”. Pani de Motteville, zdziwiona tym okrzykiem, rzekła: „Wiedziałam, że pan jest przyjacielem księcia, ale nie wiedziałam, że aż do tego stopnia. — Jak to, rzekł Villequier, czy nie pojmuje pani, że to aresztowanie to była moja sprawa, i że skoro mnie do tego nie użyto, jasne jest, że mi nie ufają?” Pani de Motteville, oburzona, odparła: „Zdaje mi się, że skoro pan nie dał dworowi przyczyn do nieufności, nie powinien się pan niepokoić, ciesząc się spokojnie przyjemnością, że nie musisz prowadzić przyjaciela do więzienia”. Villequier zawstydził się odruchu, który zdradził nikczemność jego duszy.
Marmontel odwiedzał za młodu często starego Boindin, słynnego z dowcipu i z niedowiarstwa. Pewnego razu starzec rzekł: „Niech pan przyjdzie do kawiarni Prokopa. — Ale tam nie będziemy mogli filozofować. — Owszem, umówmy tylko specjalną gwarę”. Po czym ułożyli swój słownik. Dusza nazywała się Małgosia; religia Jaga; wolność Joasia, a Ojciec Przedwieczny — pan Bytowski. Dysputują tak w najlepsze i porozumiewają się doskonale. Na to człowiek czarno ubrany, o bardzo podejrzanej minie, miesza się do rozmowy i mówi do pana Boindin: „Proszę, pana, czy wolno mi spytać, co to za pan Bytowski, który często tak źle sobie poczynał i z którego panowie jesteście niezadowoleni? — Proszę pana, rzekł Boindin, to agent policji”. Można pojąć, jak kawiarnia wybuchnęła śmiechem, ile że41 ów człowiek był właśnie z tego cechu.
Lord Bolingbrocke dał Ludwikowi XIV wiele dowodów czułości w czasie jego niebezpiecznej choroby. Król, zdziwiony, rzekł: „Jestem tym bardziej wzruszony, ile że wy, Anglicy, nie lubicie królów. — Najjaśniejszy Panie, odparł Bolingbrocke; jesteśmy jak owi mężowie, którzy, nie kochając swoich żon, tym skwapliwiej nadskakują cudzym”.
W sporze reprezentantów Genewy z kawalerem de Bouteville, gdy jeden z nich się zapalił, kawaler rzekł: „Czy pan wie, że ja jestem przedstawicielem króla, mego pana? — A czy pan wie, że ja jestem przedstawicielem moich równych?”
Pan de B. jest jednym z owych głupców, którzy z dobrą wiarą utożsamiają stanowisko człowieka z jego wartością. Najnaiwniej w świecie nie wyobraża sobie, aby człowiek bez orderu, lub niżej położony od niego, mógł być więcej szanowany. Kiedy spotka takiego w jednym z owych domów, gdzie umieją jeszcze czcić wartość osobistą, pan de B. otwiera wielkie oczy z pociesznym zdumieniem; myśli, że ów człowiek wygrał kwaterno na loterii, traktuje go przez kochany panie, podczas gdy najwybredniejsze towarzystwo odnosi się do tamtego z najwyższym szacunkiem. Widziałem parę razy takie sceny, godne pędzla La Bruyère’a.
Ksiądz Delille miał czytać w Akademii wiersze na przyjęcie jednego ze swych przyjaciół. Powiadał: „Chciałbym, aby nie wiedziano tego z góry, ale boję się, że opowiem wszystkim”.
Pani de Beauzée romansowała z nauczycielem niemieckiego. Pan de Beauzée zeszedł ich raz, wróciwszy z Akademii. Niemiec rzekł do damulki: „Mówiłem pani, że trzeba było, abym odszedł”. Pan de Beauzée, zawsze purysta, rzekł: „Mów pan przynajmniej: abym był odszedł”.
Nigdy Bossuet nie mógł nauczyć następcy tronu napisania listu. Książę ów był bardzo tępy. Opowiadają, że jego bileciki do hrabiny du Roure kończyły się zawsze słowami: „Król wzywa mnie na Radę”. Kiedy wygnano hrabinę, jeden z dworaków spytał go, czy jest zmartwiony. „Zapewne, odparł, ale za to nie będę już musiał pisać bilecików”.
Marszałkowa de Luxembourg, spóźniwszy się do kościoła, pytała, w jakim punkcie jest msza: w tej chwili rozległ się dzwonek na podniesienie. Hrabia de Chabot rzekł jąkając się: „Pani Marszałkowo,
To jest dwuwiersz z operetki.
Młoda pani de M..., porzucona przez wicehrabiego de Noailles, była w rozpaczy. Mówiła: „Będę miała prawdopodobnie wielu kochanków, ale nie będę żadnego tak kochała jak jego”.
Charakter prezydenta de Montesquieu nie był na wysokości jego talentu. Znane są jego słabostki szlacheckie, jego ambicyjki, etc. Kiedy ukazał się Duch praw, pojawiło się wiele krytyk lichych lub miernych, które zlekceważył. Ale pewien znany literat napisał krytykę, do której raczył się przyznawać pan du Pin i która zawierała znakomite rzeczy. Montesquieu dowiedział się o niej, był w rozpaczy. Oddano ją do druku, miała się ukazać, kiedy Montesquieu poszedł do pani de Pompadour, która, na jego prośbę, sprowadziła drukarza i cały nakład. Pocięto wszystko, tak że ocalało ledwie jakieś pięć egzemplarzy.
Państwo d’Angivilliers i państwo Necker, to dwie wyjątkowe pary, każda w swoim rodzaju. Można by myśleć, że każde z dwojga odpowiada najwyłączniej drugiemu i że miłość nie może być doskonalsza. Przyglądałem się im i uważałem, że bardzo małą rolę gra w tym serce; co się zaś tyczy charakterów, trzymają się tylko kontrastami.
Marszałek de Noailles bardzo źle mówił o jakiejś nowej tragedii. Ktoś rzekł: „Ależ pan d’Aumont, w którego loży pan był, twierdzi, że wycisnęła panu łzy. — Mnie, wcale, odparł marszałek; ale ponieważ on sam płakał od pierwszej sceny, uważałem za swój obowiązek brać udział w jego boleści”.
Pan de Th... mówił mi raz, że na ogół, kiedy się spełni jaki zacny i dzielny postępek z pobudek godnych czynu, to znaczy bardzo szlachetnych, trzeba, aby ten, kto go spełnił, dał, dla złagodzenia zawiści, swemu czynowi jakiś lichszy i pospolitszy pozór.
Ludwik XV spytał księcia d’Ayen (później marszałka de Noailles), czy posłał swoje srebra do mennicy. Książę odpowiedział, że nie. „Ja, rzekł król, posłałem moje. — Ba, Najjaśniejszy Panie, rzekł pan d’Ayen, kiedy Pan Jezus umierał w piątek, wiedział, że zmartwychwstanie w niedzielę”.
Pewnego Francuza dopuszczono do oglądania gabinetu króla Hiszpanii. Znalazłszy się przed jego fotelem i biurkiem, rzekł: „Więc to tutaj ten wielki monarcha pracuje. — Jak to pracuje! rzekł przewodnik: cóż za zuchwalstwo! Nasz wielki król miałby pracować! Przychodzi pan tutaj, aby znieważać Jego Majestat?” Wywiązała się sprzeczka, w której Francuzowi z trudem udało się przekonać Hiszpana, że nie miał zamiaru obrazić Jego Majestatu.
Pan de B..., spostrzegłszy, że pan Barthe jest zazdrosny o swoją żonę, rzekł: „Pan, zazdrosny! No, wie pan, że to jest niesłychana pretensja! Za wiele pan sobie robi zaszczytu. Wytłumaczę to panu. Nie byle kto zostaje rogaczem: czy pan wie, że aby nim zostać, trzeba umieć prowadzić dom, być uprzejmym, towarzyskim, miłym. Niech pan najpierw nabędzie tych przymiotów, a potem dystyngowani ludzie zobaczą, co mogą zrobić dla pana. Tak jak pan jesteś dziś, któż mógłby panu przyprawić rogi? Jakiś ciura. Kiedy będzie czas się niepokoić, ja panu złożę moje gratulacje”.
Pewien niegłupi człowiek powiadał mi, że rząd francuski to jest monarchia absolutna, złagodzona piosenkami.
Ksiądz Delille, wchodząc do gabinetu pana Turgot, ujrzał, że ten czyta jakiś rękopis; były to Miesiące pana Roucher. Ksiądz Delille odgadł to i rzekł żartując: „Czuję zapach wierszy wokoło. — Jest pan zanadto uperfumowany, odparł pan Turgot, aby czuć zapachy”.
Pan de Fleury, generalny prokurator, powiadał wobec paru ludzi pióra: „Dopiero od niedawna słyszę o ludzie, gdy mowa o formie rządu. To owoc nowej filozofii. Czy ludzie nie wiedzą, że Trzeci stan jest tylko przygodną cyfrą w konstytucji?” (to znaczy, że dwadzieścia trzy miliony dziewięćset tysięcy ludzi są tylko przypadkiem i przydatkiem w ogólnej sumie dwudziestu czterech milionów).
Lord Hervey, podróżując po Włoszech, znalazł się niedaleko morza. Przeprawiając się przez lagunę, umoczył palec w wodzie. „Ha ha, rzekł, woda jest słona; to nasze”.
Pan d’Aiguillon, w czasie gdy był kochankiem pani du Barry, złapał gdzie indziej brzydką chorobę; sądził, że jest zgubiony, myśląc, że jej udzielił hrabinie. Szczęściem nie było tak. Podczas kuracji, która mu się wydawała bardzo długa i w czasie której musiał się wstrzymać od pani du Barry, powiadał lekarzowi: „Jestem zgubiony, jeśli się pan nie pośpieszy”. Lekarz ów, to był pan Busson, który go wyleczył swego czasu w Bretanii ze śmiertelnej choroby, gdy inni lekarze zwątpili. Pamięć tej lichej przysługi wyświadczonej prowincji sprawiła, że po upadku pana d’Aiguillon odebrano Bussonowi wszystkie posady. Kiedy ów został ministrem, bardzo długo nie czynił nic dla Bussona, który, widząc jak książę postępuje z Linguetem, powiadał: „Pan d’Aiguillon nie zaniedbuje nic i nikogo, z wyjątkiem tych, którzy mu ocalili honor i życie”.
Pytano Diderota, co za człowiek42 jest pan d’Épinay. „To człowiek, rzekł, który przejadł dwa miliony, nie powiedziawszy jednego dowcipu43 i nie zrobiwszy jednego dobrego uczynku”.
Pan de Lassay, człowiek bardzo łagodny, ale znający dobrze świat, powiadał, że trzeba połknąć co rano ropuchę, aby nie czuć obrzydzenia przez resztę dnia, kiedy się go ma spędzić wśród ludzi.
X... powiadał mi z oburzeniem o malwersacji z dostawą żywności. „Kosztowało to (powiadał) życie pięciu tysięcy ludzi, którzy dosłownie umarli z głodu; oto, panie, jak król jest obsłużony”.
Pan de Voltaire, widząc jak religia z każdym dniem upada, mówił raz: „To bardzo przykre, bo z czego będziemy sobie drwili? — Ba, rzekł pan Sabatier de Castres, niech się pan pocieszy, nie zbraknie panu sposobności ani środków. — Och, panie, rzekł boleśnie Wolter, poza kościołem nie ma zbawienia”.
Książę Conti w ostatniej swojej chorobie powiadał do Beaumarchais’go, że nie wyjdzie z niej, zważywszy stan jego organizmu, wyczerpanego trudami wojny, winem i rozkoszą. „Co się tyczy wojny, odparł tamten, toć Kondeusz odbył dwadzieścia jeden kampanii, a umarł mając siedemdziesiąt osiem lat. Wino? Margrabia de Brancas pił co dzień sześć flaszek szampana, a umarł osiemdziesięcioletnim starcem44. — Tak, ale obłapka?... rzekł książę. — Matka Waszej Książęcej Mości dożyła siedemdziesięciu dziewięciu lat. — Masz rację, odparł książę, może się i wyliżę”.
Regent przyrzekł zrobić coś dla młodego Arouet (Woltera), to znaczy dać mu jaką dobrą synekurę. Poeta oczekiwał księcia wychodzącego z Rady, w chwili gdy za nim szło czterech ministrów. Regent ujrzał go i rzekł: „Arouet, nie zapomniałem o tobie: przeznaczam ci departament głupstwa. — Wasza Dostojność, rzekł młody Arouet, miałbym za wielu rywali: oto już widzę czterech”. Regent omal nie pękł ze śmiechu.
Kiedy marszałek de Richelieu przedłożył swoje służby królowi Ludwikowi XV po wzięciu Mahon, pierwszą, a raczej jedyną rzeczą, jaką mu rzekł król, było: „Marszałku, czy wiesz, że biedny Lansmatt umarł?” Lansmatt to był stary kamerdyner króla.
Dobry rys księdza-dworaka, to koncept, na jaki wpadł biskup z Autun, Montazet, później arcybiskup Lionu. Wiedząc, że można by mu zarzucić tęgie figle i że łatwo byłoby go zgubić w oczach biskupa Mirepoix, teatyna45 Boyer, napisał sam na siebie anonim, pełen ohydnych i łatwych do odparcia potwarzy. Zaadresował list do biskupa de Narbonne; następnie wytłumaczył się przed nim, wskazując na zaciekłość swoich rzekomych wrogów. Kiedy następnie przyszły autentyczne listy anonimowe, zawierające prawdziwe oskarżenia, zlekceważono je. Rezultat pierwszych nastroił władze duchowne nieufnie do następnych.
Oznajmiono księżnej de Chaulnes, umierającej, a separowanej z mężem: „Jest ksiądz z Panem Bogiem. — Za chwileczkę. — Pan de Chaulnes chciałby widzieć księżnę. — Czy jest tutaj? — Tak. —
Uwagi (0)