Natan mędrzec - Gotthold Ephraim Lessing (książki czytaj online .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Dramat Gottholda Ephraima Lessinga z 1779 roku, napisany po tym, jak cenzura zabroniła mu dalszej polemiki z teologiem Johannem Melchiorem Goeze.
Sztuka jest pochwałą tolerancji religijnej, a jej centralnym dla wymowy ideowej punktem jest przypowieść o cudownym pierścieniu, którym ojciec miał obdarować ukochanego syna. Ponieważ nie mógł się zdecydować na żadnego z trzech potomków, wręczył im wszystkim identyczne pierścienie, więc nie było wiadomo, który jest cudowny. Tak samo zdaniem Lessinga nie można rozróżnić, która z trzech wielkich religii monoteistycznych (judaizm, chrześcijaństwo czy islam) jest prawdziwa.
Te i inne rozważania filozoficzne i teologiczne opakowane zostały w schemat fabularny, w którym młody templariusz ułaskawiony przez Saladyna zakochuje się w Resze, córce Natana – zaś w ostatnim akcie okazuje się bratankiem Saladyna i bratem Rechy.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Gotthold Ephraim Lessing
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Natan mędrzec - Gotthold Ephraim Lessing (książki czytaj online .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Gotthold Ephraim Lessing
i powracasz... Boże!
TEMPLARIUSZ
Pobożny, dobry człeku! Bądź spokojny!
Nie po tom przyszedł; ni edlatego wcale
Chcę z patriarchą mówić!... Jeszcze dotąd
Myślę o wszystkim, tak jak wprzód myślałem,
I za nic w świecie nie chciałbym utracić
Dobrej opinii, którą powziął o mnie
Tak dobry, prosty i uczciwy człowiek,
Jak wy... Przychodzę tu zasięgnąć rady...
BRACISZEK
Od patriarchy?... Wy od patriarchy?...
Rycerz od... mnicha?
Ogląda się bojaźliwie.
TEMPLARIUSZ
Tak... rzecz ta jest rzeczą
Mnichów...
BRACISZEK
I cóż stąd? Czyliż mnich się pyta
Rycerza w rzeczach jakich, choćby one
Były rycerskie?
TEMPLARIUSZ
Bo mnich ma przywilej
Wiedzieć o wszystkim... My nie zazdrościmy
Mu tego... Wprawdzie, gdyby tu szło o mnie,
Gdybym miał sobie tylko liczbę zdawać,
Do patriarchy bym nie poszedł. Ale
Są rzeczy, które wolę według cudzej
Woli źle zrobić, niż według swej dobrze.
A przy tym widzę, że religia jest to
Stronnictwo. Każdy, choćby się bezstronnym
Mniemał, jednakże mimowolnie stoi
Przy jego godłach. Skoro tak jest, widać,
Że to jest dobrym.
BRACISZEK
Na to milczeć wolę,
Bo nie rozumiem pana dobrze...
TEMPLARIUSZ
Jednak...
do siebie
Czegom ja tutaj szukać przyszedł?... Rady
Czy też wyroku?... Rady szczerej, czy też
Uczonej tylko? ...
głośno
Dzięki, bracie, dzięki
Wam za wskazówkę! Co mi patriarcha?...
Bądźcie patriarchą moim... Pragnę przecież
Chrześcianina raczej w patriarsze,
Niż patriarchy w chrześcianinie pytać!...
Rzecz jest...
BRACISZEK
Nie kończcie, panie mój, nie kończcie!...
Po co?... Mylicie się co do mnie, panie!
Ten, kto wie wiele, wiele ma na głowie,
Ja zaś o jedno chcę się troszczyć tylko.
O, dobrze! Patrzcie! Na me szczęście właśnie
On sam... Tu tylko stańcie... Już was spostrzegł.
Patriarcha, w całym przepychu kościelnym wychodzi z jednego z krużganków klasztornych.
SCENA II
Ciż sami, Patriarcha.
TEMPLARIUSZ
Wolałbym odejść stąd. Inaczej sobie
Wyobrażałem go. Rumiany, tłusty
Prałat... A jaki przepych!
BRACISZEK
Cóż dopiero,
Gdy do sułtana idzie! Od chorego
Teraz powraca tylko.
TEMPLARIUSZ
Sam Saladyn
Pewno nie może się z nim mierzyć.
PATRIARCHA
zbliżając się, daje znak braciszkowi
Zbliż się!
To ów templariusz? Czego żąda?
BRACISZEK
Nie wiem.
PATRIARCHA
skinąwszy na braciszka i na swój orszak, żeby się usunęli
Witam, rycerzu!... Ho! Tak młody człowiek!
Ba! Z bożą łaską może coś być z tego!
TEMPLARIUSZ
Więcej niż dziś jest trudno, godny panie,
I mniej też trudno.
PATRIARCHA
Ja bym życzył szczerze,
By tak pobożny rycerz jeszcze długo
Ku chrześciaństwa chwale i korzyści
Bożego dzieła, w czci i pobożności
Żył nam i kwitnął! I tak będzie pewno,
Jeżeli tylko młoda dzielność zechce
Dojrzałej rady starszych słuchać!... Czymże
Mam panu służyć?...
TEMPLARIUSZ
Właśnie tym, co będzie
Młodości mojej pożyteczne: radą.
PATRIARCHA
Chętnie. Lecz radę trzeba przyjąć.
TEMPLARIUSZ
Ślepo?
PATRIARCHA
Któż tego żąda?... Każdy niech używa
Rozumu, który Bóg mu dał — gdzie trzeba;
Czy jednak wszędzie trzeba? Nie!... Jeżeli
Bóg przez anioła... że tak powiem... to jest
Przez sługę słowa swego, nam wskazuje,
Że chrześcijaństwa dobro i Kościoła
W jaki szczególny sposób moglibyśmy
Podnieść, powiększyć... Któż śmie wówczas badać
Rozumem swoim słabym wolę Tego,
Co rozum stworzył? Któż śmie wieczne prawa
Nieba stosować do prawideł marnych
Swego honoru?... Lecz dość o tym!... W czymże
Naszej porady dziś pan potrzebuje?
TEMPLARIUSZ
Przypuśćmy, godny panie, że Żyd pewien
Jedyne dziecko ma, na przykład córkę,
Którą starannie i w miłości dobra
Wychował, którą kocha nad swą duszę,
Która mu wzajem okazuje miłość
Najczulszą. Otóż doniesiono komuś,
Że ta dziewczyna nie jest córką Żyda,
Że ją w dzieciństwie znalazł, ukradł, kupił,
Lub tym podobnie — doniesiono dalej,
Że ta dziewczyna jest chrześciańskim dzieckiem,
Że jest ochrzczone, lecz Żyd ją wychował
Jako Żydówkę i zostawił w błędzie,
Że jest Żydówką oraz jego córką...
Powiedźcież, godny ojcze, w takim razie
Co trzeba zrobić?...
PATRIARCHA
Dreszcz mnie przebiegł! Ale
Powiedzcie najprzód, panie, czy wypadek
Taki jest faktem, czy też hipotezą?...
To jest czy panu tylko się myśl taka
Nasuwa, czy też to się wydarzyło
I jest tak?...
TEMPLARIUSZ
Sądzę, że to wszystko jedno,
Chcę tylko słyszeć waszej dostojności
Zdanie...
PATRIARCHA
To jedno?... Niech się pan przekona,
Jak dumny rozum ludzki błądzić może
W rzeczach duchownych! Nie! To nie jest jedno!
Jeśli przypadek ten jest tylko płodem
Dowcipu, nie wart on jest, by się nad nim
Namyślać serio i mozolnie. Wtedy
Na teatr panu wskażę, gdzie się często
Rozbierać zwykły takie pro i contra46
Z wielkim sukcesem. Lecz w przeciwnym razie,
Jeśli to nie jest teatralną bajką,
Jeśli to fakt jest, jeśli fakt ten zaszedł
W naszej diecezji, w naszym drogim mieście
Jerozolimie... wtedy...
TEMPLARIUSZ
I cóż wtedy?
PATRIARCHA
Wtedy na Żyda wnet by spadła kara,
Jaką papieskie i cesarskie prawa
Stanowią na tę straszną niegodziwość.
TEMPLARIUSZ
Czy tak?
PATRIARCHA
A prawa, które wzmiankowałem,
Żyda, który by przywiódł chrześcianina
Do apostazji47, na stos przeznaczają.
TEMPLARIUSZ
Czy tak?
PATRIARCHA
Tym bardziej zatem Żyda, który
Przemocą, gwałtem chrześcijańskie dziecko
Ze społeczności chrześcijańskiej wyrwał.
Albowiem czyliż nie jest gwałtem wszystko,
Co czynim z dziećmi... oprócz tego tylko,
Co z nimi Kościół czyni.
TEMPLARIUSZ
Jeśli jednak
Dziecię byłoby w nędzy zaginęło,
Gdyby się nad nim Żyd ów nie zlitował?
PATRIARCHA
Nic to nie znaczy! Żyd spalonym będzie...
Gdyż lepiej, żeby zaginęło w nędzy,
Niż ocalało ku zagubie wiecznej.
Po cóż się zresztą mięszał w sprawę bożą
Ów Żyd? Bóg mógłby dziecko to ocalić