Gorgiasz - Platon (baza książek online .TXT) 📖

brzydsza. Nie musi tak być?

Polos: Tak.

Sokrates: A proszę cię. Jak się to teraz mówiło o zadawaniu krzywd i doznawaniu? Czyżeś nie mówił, że doznawanie krzywd jest gorsze, a wyrządzanie brzydsze?

Polos: Mówiłem.

Sokrates: Nieprawdaż; jeśli wyrządzanie brzydsze jest niż doznawanie krzywd, to albo jest bardziej bolesne i bólem przewyższa tamto i dlatego jest brzydsze, albo złem, albo jednym i drugim? Czyż tak nie musi być?

Polos: Jakżeby nie?

XXXI. Sokrates: Więc naprzód zobaczmy, czy bólem góruje wyrządzanie krzywd nad ich doznawaniem i czy cierpią więcej zbrodniarze niż ich ofiary?

Polos: Ależ nigdy, Sokratesie, to przecież!

Sokrates: Więc ono bólem nie góruje.

Polos: Pewnie, że nie.

Sokrates: Nieprawdaż, że jeśli bólem nie, to i pod oboma względami równocześnie także górować nie może?

Polos: No, chyba nie.

Sokrates: Nieprawdaż; zostaje tylko to drugie?

Polos: Tak.

Sokrates: Zło?

Polos: Zdaje się.

Sokrates: Nieprawdaż; więc złem góruje wyrządzanie krzywd nad doznawaniem i dlatego jest gorsze?

Polos: Widocznie tak.

Sokrates: A prawda, że i wielu innych ludzi, i ty zgodziłeś się ze mną poprzednio, że brzydsze jest wyrządzanie krzywd niż doznawanie?

Polos: Tak.

Sokrates: A teraz ono się gorszym okazało?

Polos: Zdaje się.

Sokrates: Więc czy ty byś wolał raczej to, co gorsze i brzydsze, niż to, co mniej? Nie bój się odpowiedzieć, Polosie; nic ci się złego nie stanie; odważnie się argumentom, niby lekarzowi, oddaj, odpowiadając, i albo przyznaj, albo nie: to, o co pytam.

Polos: Więc ja bym nie wolał, Sokratesie.

Sokrates: A może jakiś inny człowiek?

Polos: Nie wydaje mi się, wedle tego toku myśli.

Sokrates: A więc ja prawdę mówiłem, że ani ja, ani ty, ani żaden inny człowiek nie wolałby raczej krzywdy wyrządzać, niż ich doznawać. Bo to jest rzecz gorsza.

Polos: Widocznie.

Sokrates: Otóż widzisz, Polosie; porównaj jeden dowód z drugim, jaki ten zgoła inny; z tobą się wszyscy inni zgadzali, oprócz mnie, a mnie ty wystarczasz sam jeden i jako opinia zgodna, i jako świadectwo; ja tobie jednemu każę głosować, a o innych mniejsza.

Więc tak, to byśmy już mieli.

A teraz zastanówmy się nad naszym drugim punktem spornym, czy kara, kiedy ją zbrodniarz ponosi, jest większym złem, jak ty myślałeś, czy też gorsze to, żeby jej nie ponosił, jak znowu ja myślałem. A rozpatrzmy to tym sposobem: ukarać, a sprawiedliwie powściągnąć swawolę zbrodniarza, to uważasz za jedno i to samo?

Polos: Ja, tak.

Sokrates: A czy mógłbyś powiedzieć, że wszystko, co sprawiedliwe, nie jest piękne, o ile jest sprawiedliwe? Tak zastanów się i powiedz.

Polos: Zdaje mi się, że tak, Sokratesie.

XXXII. Sokrates: A zobacz no i to: czy, jeśli ktoś coś robi, czyż nie musi istnieć i coś, co doznaje czegoś ze strony tego, który robi?

Polos: Tak, zdaje mi się.

Sokrates: Czy tego doznaje, co robiąc, robi, i tak, jak robi robiący; ja to myślę: jeśli ktoś bije, to musi być coś bitego?

Polos: Koniecznie.

Sokrates: I jeżeli mocno bije albo szybko ten, który bije, to tak i to bite jest bite?

Polos: Tak.

Sokrates: Więc takiego stanu doznaje to bite, jaki mu zrobi ten, co bije?

Polos: Tak jest.

Sokrates: Nieprawdaż, i jeśli pali ktoś, to musi się coś palić?

Polos: Jakżeby nie?

Sokrates: I jeśli mocno pali albo boleśnie, to tak się też pali to, co się pali, jak pali ten, co pali?

Polos: Naturalnie.

Sokrates: Nieprawdaż, i jeśli tnie ktoś, to ten sam rachunek; bo przecież coś jest cięte.

Polos: Tak.

Sokrates: I jeśli wielkie albo głębokie cięcie, albo bolesne, to takie cięcie znosi to, co cięte, jakim go utnie ten, co tnie?

Polos: Oczywiście.

Sokrates: Więc jedno z drugim wziąwszy, patrz, czy się zgadzasz na to, com przed chwilą powiedział o wszystkich przedmiotach, że jakie działanie tego, co działa, takie też i doznawanie tego, co doznaje.

Polos: No, ja się zgadzam.

Sokrates: Skoro się na to zgadzasz, to: ponosić karę jest to doznawać czegoś, czy robić?

Polos: Oczywista, Sokratesie, że doznawać.

Sokrates: Nieprawdaż, ze strony kogoś, kto działa?

Polos: Jakżeby nie? Ze strony tego, który powściąga swawolę.

Sokrates: A kto słusznie powściąga, ten sprawiedliwie powściąga?

Polos: Tak.

Sokrates: Sprawiedliwie działając, czy nie?

Polos: Sprawiedliwie.

Sokrates: Nieprawdaż; to i ten, co ponosi karę, sprawiedliwie jej doznaje?

Polos: Widocznie.

Sokrates: A co sprawiedliwe, to chyba piękne? Zgadzamy się?

Polos: Owszem, tak.

Sokrates: Zatem, u jednego z nich dwóch działanie jest piękne, a u drugiego doznawanie; u tego, co ponosi karę.

Polos: Tak.

XXXIII. Sokrates: Nieprawdaż, jeśli piękne, to dobre; bo albo przyjemne, albo pożyteczne.

Polos: Koniecznie.

Sokrates: Zatem czegoś dobrego doznaje człowiek, który ponosi karę?

Polos: Zdaje się.

Sokrates: Ma więc z tego pożytek?

Polos: Tak.

Sokrates: Może ten pożytek, który ja przyjmuję: staje się lepszym na duszy, jeśli go sprawiedliwa kara spotyka?

Polos: Może być.

Sokrates: Uwalnia się więc od tego, co stanowi zło duszy, ten, który karę ponosi?

Polos: Tak.

Sokrates: I czyż nie od największego uwalnia się zła? A tak popatrz: gdy chodzi o zrobienie majątku, czy w tym zakresie dostrzegasz jakieś inne zło człowieka, jeśli nie ubóstwo?

Polos: No nie; tylko ubóstwo.

Sokrates: A cóż, gdy chodzi o wyrobienie ciała? Tam byś złem nazwał słabość i chorobę, i brzydotę, i tym podobne?

Polos: Ja, tak.

Sokrates: Nieprawdaż, jest i w duszy jakaś podłość; jak myślisz?

Polos: Jakżeby nie?

Sokrates: A czy nie nazywasz jej niesprawiedliwością i głupotą, tchórzostwem, i tam dalej?

Polos: O, tak.

Sokrates: Nieprawdaż; majątek i ciało, i dusza, to trzy rzeczy i dlatego trzy wymieniłeś podłości: ubóstwo, chorobę, niesprawiedliwość?

Polos: Tak.

Sokrates: A któraż z tych podłości jest najbrzydsza? Chyba niesprawiedliwość i w ogóle podłość duszy?

Polos: Tak, bez żadnego porównania.

Sokrates: A jeśli najbrzydsza, to i najgorsza?

Polos: Jak to mówisz, Sokratesie?

Sokrates: O tak: zawsze to, co najbrzydsze, albo ból największy sprawia, albo szkodę największą przynosi, albo jedno i drugie, i dlatego jest najbrzydsze, wedle tego, na cośmy się poprzednio zgodzili.

Polos: Bardzo słusznie.

Sokrates: A że najbrzydsza jest niesprawiedliwość i w ogóle podłość duszy, na to się przecież teraz zgadzamy?

Polos: Zgadzamy się.

Sokrates: Nieprawdaż; więc albo jest najprzykrzejsza i dlatego, że męką góruje nad innymi albo szkodą, albo jednym i drugim, dlatego jest z nich najbrzydsza?

Polos: Koniecznie.

Sokrates: A czy to więcej boli niż ubóstwo i choroba: jeśli się jest niesprawiedliwym i rozpasanym, i tchórzem, i głupcem?

Polos: Nie zdaje mi się, Sokratesie, wedle tego przecież.

Sokrates: Więc jakąś olbrzymią szkodą i złem strasznym górować musi nad innymi podłość duszy, skoro jest najbrzydsza ze wszystkich, wobec tego, że nie góruje męką, wedle twego zdania.

Polos: Widocznie.

Sokrates: Więc może też być, że to, co największą szkodą góruje nad innymi, jest największym złem na świecie?

Polos: Tak.

Sokrates: A więc niesprawiedliwość i swawola, i inna podłość duszy jest największym złem na świecie?

Polos: Widocznie.

XXXIV. Sokrates: A która to sztuka uwalnia od ubóstwa? Czy nie sztuka robienia majątku?

Polos: Tak.

Sokrates: A która od choroby? Czy nie lecznictwo?

Polos: Koniecznie.

Sokrates: A któraż od podłości i niesprawiedliwości? Jeśli nie masz odpowiedzi pod ręką, to tak zobacz: Dokąd wiedziemy i do kogo tych, którzy chorują na ciele?

Polos: Do lekarzy, Sokratesie.

Sokrates: A dokąd zbrodniarzy i wyuzdanych?

Polos: Do sędziów, myślisz?

Sokrates: Nieprawdaż? Żeby karę ponieśli.

Polos: Przyznaję.

Sokrates: Otóż czy nie posługują się do pewnego stopnia sprawiedliwością ci, którzy słusznie kary zadają?

Polos: Oczywiście.

Sokrates: Więc sztuka robienia majątku uwalnia od ubóstwa, lecznictwo od choroby, a sprawiedliwość karząca od wyuzdania i niesprawiedliwości.

Polos: Widocznie.

Sokrates: A któraż z nich najpiękniejsza?

Polos: Z których, myślisz?

Sokrates: Z groszoróbstwa, lecznictwa, sprawiedliwości karzącej?

Polos: Bez żadnego porównania sprawiedliwość karząca.

Sokrates: Nieprawdaż; więc albo przyjemność daje największą, albo pożytek, albo jedno i drugie, skoro jest najpiękniejsza?

Polos: Tak.

Sokrates: A czy być w ręku lekarza, to przyjemnie? I cieszą się ci, których lekarz obrabia?

Polos: Nie zdaje mi się.

Sokrates: Ale to pożytecznie. Czy nie?

Polos: Tak.

Sokrates: Bo się człowiek od wielkiego zła uwalnia, tak że się opłaci znieść ból i być zdrowym?

Polos: Jakżeby nie?

Sokrates: Otóż, czy nie tak co do ciała; czy ten jest najszczęśliwszy, kogo lekarz uleczył, czy też ten, który nawet nie chorował w ogóle?

Polos: Oczywiście że ten, co nawet nie chorował.

Sokrates: Bo nie w tym szczęście, żeby się pozbyć zła, ale żeby się go w ogóle nie nabawić.

Polos: Jest tak, jest.

Sokrates: Cóż więc; z dwóch ludzi, którzy mają zło w ciele albo w duszy, który większy nędznik: ten uleczony, który się od zła uwolnił, czy ten, którego nie uleczono i on je ma w sobie?

Polos: Widocznie ten, którego nie uleczono.

Sokrates: Nieprawdaż; ponieść karę to było uwolnić się od największego zła, od podłości?

Polos: A było.

Sokrates: Bo ona zmusza do opanowania się i sprawiedliwszym robi człowieka, i lekarstwem jest na podłość, ta sprawiedliwość karząca.

Polos: Tak.

Sokrates: Więc najszczęśliwszy ten, który nie ma zła w duszy, skoro to zło okazało się złem największym.

Polos: Widocznie.

Sokrates: A potem chyba ten, który się zła pozbył.

Polos: Zdaje się.

Sokrates: A to będzie ten, który odbiera napomnienia i nagany i ponosi karę.

Polos: Tak.

Sokrates: Więc najgorzej żyje ten, który ma w sobie niesprawiedliwość i nie uwalnia się od niej.

Polos: Widocznie.

Sokrates: Nieprawdaż; to będzie właśnie ten, który by największe zbrodnie popełniał, a najgorszą się niesprawiedliwością kierując, doprowadził do tego, żeby go nikt nie upominał ani wyuzdania jego nie powściągał, ani mu kar nie zadawał; tak, jak ty powiadasz, że się Archelaos urządza i inni tyrani i mówcy, i potężni władcy?

Polos: Zdaje się.

XXXV. Sokrates: Bo tacy, widzisz, kochanie, to prawie do tego już doszli, jak gdyby ktoś największymi chorobami był złożony, a doprowadził do tego, żeby nie ponosić kary za grzechy swojego ciała z ręki lekarzy i nie dać się leczyć, bo się boi, niby małe dziecko, wypalania i wycinania, bo to boli. Czy nie wydaje się i tobie tak samo?

Polos: Mnie tak samo.

Sokrates: Bo taki nie wie z pewnością, co to jest zdrowie i dzielność ciała. Zdaje się, podług tego, na cośmy się teraz zgodzili, że coś takiego robią i ci, którzy unikają sprawiedliwości karzącej, Polosie; patrzą tylko na ból, który im z jej ręki grozi, a na pożytek są ślepi i nie wiedzą, o ile większa nędza, niźli z ciałem niezdrowym, z niezdrową duszą chodzić, zgniłą, niesprawiedliwą i bezbożną. Stąd też i wszystko możliwe robią, żeby nie ponosić kary i nie uwolnić się od największego zła; i majątek zbijają, i o przyjaciół dbają, i o to, żeby umieć mówić w sposób najbardziej przekonujący. Tymczasem, jeśli prawdą jest to, na cośmy się zgodzili, Polosie, to czy widzisz, co wynika z rozważań? Chcesz — zbierzmy krótko wyniki.

Polos: Ach, jeśli tak myślisz.

Sokrates: Czyż więc nie wynikło, że największym złem jest niesprawiedliwość i wyrządzanie krzywd?

Polos: Tak wypadło.

Sokrates: A uwolnieniem się od tego zła okazało się: ponoszenie kary?

Polos: Chyba tak.

Sokrates: A nieponoszenie kary to trwanie zła?

Polos: Tak.

Sokrates: A drugim co do wielkości złem jest wyrządzanie krzywd. A bezkarność zbrodniarza to ze wszystkich największe i pierwsze zło.

Polos: Widocznie.

Sokrates: Czyżeśmy się nie o to spierali, przyjacielu; tyś szczęśliwym nazywał Archelaosa, który największe zbrodnie popełnił, a żadnej kary nie poniósł, a ja byłem zdania przeciwnego, że czy to Archelaos, czy ktokolwiek inny zbrodnię popełnia, a kary nie ponosi, temu wypada być nędznikiem przed innymi ludźmi, i zawsze większy nędznik ten, co wyrządza krzywdy, niż ten, co ich doznaje, i ten, którego kara nie spotyka, niż ten, który ją poniesie? Czyż nie to mówiłem?

Polos: Tak.

Sokrates: Nieprawdaż; wykazało się, żem prawdę mówił?

Polos: Teraz widać.

XXXVI. Sokrates: No to dobrze; ale jeżeli to prawda, Polosie, to gdzież jest ten wielki pożytek z retoryki? Bo wedle tego, na cośmy się teraz zgodzili, to każdy sam siebie najwięcej strzec powinien, żeby krzywdy nikomu nie wyrządził, bo będzie w sobie miał tyle zła! Czy nie?

Polos: A tak.

Sokrates: A jeśliby krzywdę komu wyrządził, czy on sam, czy ktoś inny z tych, na których mu zależy, to sam dobrowolnie powinien iść tam, gdzie jak najprędzej karę poniesie: do sędziego się powinien śpieszyć, jakby do lekarza, aby się w nim nie zastarzała choroba niesprawiedliwości, nie przejadła mu duszy do cna, do nieuleczalności. Czy jak powiemy, Polosie, jeśli stoimy przy tym, na cośmy się przedtem zgodzili? Czyż nie oczywiście w ten