Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖

zaręczy, że nie odnajdzie w Panu byczych właściwości (ulega dialektycznym umizgom aż nader pochopnie) i że nie pozwoli sobie z Orgazem na czysto rozrodczą zachciankę? O tej ewentualności, mącącej pogodę weselną, trudno mi pomyśleć bez piekącego w żołądku ucisku, lecz sztuczną pociechę dotychczas w rachubie znalazłem, iż liczne nadużycia w orgiach muzealnych nie mogły przecież bez znamienitych śladów wycieńczenia u Waszeci pozostać? Liczę na nie i mogę liczyć, Mr Havemeyer, nieprawdaż?

O! Niechaj mnie Pan pocieszy cokolwiek! Pańskiego przyjazdu tak pragnę, tak wiele po nim się spodziewam, a równocześnie drżę na myśl, że jesteś mimo wszystko istotą niepoprawnie obcą, bo żywą, i że powodzenie mego przedsięwzięcia od nieuchwytnych Twych ruchów zależy.

Dziś właśnie ukończyli rzemieślnicy oprawę najważniejszej, najistotniejszej sali mojego zakładu. Sam zdobiłem ją przyrządami i sprzęty pomyślanymi najprościej, wykonanymi najsolidniej, a do użytku złożonymi wcale niewygodnie, choć wielce dowcipnie. Sam mechanizmy spinałem, aparaciki skryte, obleśne, rozkapryszone, przystojne. Wielką zaletą złośliwy połysk metalu spoziera: precyzją. (Sprawność jest zawsze zwycięską kokietką. Wierzę, że ona nawet tortury odrębną konieczność pokumać zdoła z roztkliwień wszechludzkich gadką niewybredną. Niebawem ogłuchniemy wobec rozedmy ratuszowych hejnałów: „Witaj inkwizycjo, rerum humanarum executor omnipotens optimusque!”82). A meble również wszystkie w moim są stylu, który stylem jest odrodzenia urozmaiconym specjalną marką okrucieństwa. Więc cedrowe łoże kości druzgocące, więc czarnodęby fotel, który niby świder każdy skrzywi pacierz, lub na przykład mahoniowa szafka do mycia, subtelny samotrzask, który żrącym witriolem83 natychmiast obryzga. A dalej z nieskalanej czeczoty84 są krzyżowe wieszadła; na struny one omdlałe wyciągają ścięgna. W końcu WC jest nieodzowny, gdzie dziewiczy bidet smolnym wrzątkiem wnętrzności przetrąca, gdzie nasiadówka tuż obok pod łzawą polewą skrywa nożów ostrze. Ach ten sufit, gdybyś go widział, jak zawadiacką prysiudę85 nad pałą skazańca wciąż tańczy! Pjanym automatem rozkiwane wszystko; posadzka, okiennice, odrzwia... Wnętrzna skorupa wymaszczona poziewem siarki cuchnącej. Ho, ho tajników mej skrytki nawet zezowatej ulicy przyszpiegi łajdackie nigdy mi nie wydrą. Nad rozdziawioną bowiem jęków gębą materaców kilkucalowe zwisają połacie w podwójnym naskórku pancernym. Błagalną racę wszelkiego cierpienia stłumią one i zagaszą, a każdy głaz zwalistej rozpaczy na miazgę milczenia wnet zetrą. W ultramarynę stękających mętów przemocą wtargną światełek odpryski, które wykrzesa zdychające życie, pocierając swym jęzorem żółtym czarny krzemień śmierci. Jednym słowem, by dalszym opisem już Pana nie dręczyć: komora poufna, izba głuchych westchnień, altana tajnych schadzek człowieka z samym sobą.

Człowiek tam schodzi po własną zagadkę, po wiedzę o sobie, po szczęście przemienienia najwyższego na ziemi. Lecz nigdy świadomie nikt tam wejść nie może, nigdy dobrowolnie ani też po prośbie. Do jamy przez przypadek jedynie wpaść wolno. (Nie jest wykluczony i przypadek sztuczny!).

Twórcy do komory wpadnięcie nie grozi, nie ima się bowiem przypadek tych ludzi najlepszych, skoro twórczość przede wszystkim sztuką ujarzmiania jest właśnie mustangów, czyli przypadków gnających na oślep. Spętane na lasso pomysłów stalowych niedbale je wlecze artysta za sobą, drżące przed prawem, usłużne, powolne.

Co jednak począć z człowiekiem wobec siebie samego opornym? Z człowiekiem na przykład, który przeszkadza historii, a jest przeznaczony, by ruszył ją z miejsca? Stosuje się najpierw: prześwietlanie myślą. Lecz ta metoda z reguły zawodzi. Kto kiedy bliźniego uznał i zrozumiał, zwłaszcza bez kańczuga86 czy proroctw szalbierczych? Druga jest faza oswajania ludzi z ich własną zagadką: wszelaka rozpusta. Medykamentum już o wiele lepsze, albowiem zgniłki wpuszczone do ciała wyobraźnię spiętrzą do wyżyn udręki, a stamtąd w ciemnicę rozważania wtrącą. Szybszy jest jednak ciała rozkład niźli trafnej myśli w zwykłym mózgu przebieg. Pozostaje jako trzeci środek: okrucieństwo jeszcze. Ono jest możne. W zgiełku nadciąga uśmiechów, wesela, w przebraniu radości. Na maskaradę przybywa powszednich instynktów z obywatelsko-spryciarskim uśmieszkiem. I czyha. Miota confetti moralistycznych zamętów. Dla chwały czy pociechy zwabi na ubocze, by powierzyć ofiarę iskrom prądów zgubnych, pod koła tanków87 pracowitych zepchnąć, wplątać w zasadzkę łotrzyków.

Zagarnia człowieka cierpienie fizyczne.

Strzeliste skowyty udręki.

Rany wyśpiewują hymny pochwalne dla człowieczej myśl i fosforyzują w głębi ciemnych mózgów.

Irygacja męki świadomość oczyszcza.

Głuchną dzienne wrzaski.

Przedśmiertny, junacki88 poznania kotylion.

Sypią się żubrowny89 rozpruwanych pojęć, niedokrewnych wspomnień opadają maski.

Dżdżysty wreszcie nastaje, złowieszczy poranek. Bez świegotu ptasząt.

Dogorywa świeczka czuwań całonocnych.

Gdzieś tuż w pobliżu zwykłego konania bose kroczy życie.

Człapiąc w grząskim ile, główną szosą do miasta podąża na jarmark.

Bezbarwna świadomość z przekrwioną człowieka spotkała się myślą. Po raz pierwszy.

Cisza. Cisza własna.

Pot kroplisty...

Mniej więcej w ten sposób wyobrażam sobie rozpoznanie swoich własnych zagadkowych pożytków przez zastosowanie okrucieństwa na jednostkach, które w skład wchodzą potężnych konstrukcji, a wykonaniu ich opór stawiają przez brak zrozumienia zawzięty.

Gdy o Panu myślę, niepokój mną włada, gdyż właściwie nie wiem, jak do zrozumienia jego ostatecznie podejdę. Listem mym czynię naświetlenia próbę. Ponoć rzekomym nadmiarem rozpusty sam Pan niejednokrotnie się pysznił. (Uff!... i w tej dziedzinie inwencja niezbędna!) Lecz skoro zawiedzie już wszystko, komora moja okrutna chyba że oświetli... Wstęp do niej jednak tylko przez przypadek... Czy aby Panu zechce sprzyjać on właśnie?...

Te i tym podobne trapią mnie udręki. Dobrze by więc było, gdyby przybyć Pan raczył jak najrychlej. Życie nie jest wcale tu drogie i za kwotę mizerną osiągnąć można pozory wykwintu. Zresztą dolar niezawodny połknie nawet tak zwalistego bizuna, jakim jest peseda obecnie.

Dzisiejsza Europa, sir, to widowisko przepyszne i zjawa arcyzabawna. Wielkie kłębowisko bezhistorycznych reptyliów90. Wszystko handluje, każdy niemal tańczy.

Wrzaskliwe misteria, pośród których się czai zaciszna religia. Prędzej czy później muszą ją wytańczyć.

Dziś jeszcze czarnej giełdy żółta febra. Jeden przeszkadza drugiemu, nikt sobie samemu poradzić nie umie...

Sprzedaje, kto nie ma towaru, kupują, którym brak pieniędzy. Nic w niczym ugrzęzło i kręci się w kółko, zbawczego oczekując jutra. Rozdział nastąpił człowieka od mózgu, czego skutkiem jest nędza powszechna. Sami bezrobotni: ludzie bez mózgu i mózgi bez ludzi.

Tępią się wzajemnie i mnożą bezwstydnie. Głoszą nieustannie fałszywe bankructwa i wielką wojnę wciąż winią gromadnie: rzekomo zabrała im wszystko.

O cywilizację starą najgorszy jest lament. Już się jej wyparli, liche wyrostki wspaniałej dawności hodując bezwładnie.

Porzucili myśl wszelką.

Gdy umysłowa Europy ustanie produkcja, ciekawy jestem, z czym będą mogli wyruszyć na eksport? Gdzie bilans handlowy, na którym byt doczesny warto oprzeć? Czyż w końcu możliwy jest jeszcze jaki historiotwórczy, co znowu ciżbę zarazi pomyśleń wypryskiem i historię pocznie? Metafizycznym opętani szałem, wieczystość istnienia zmieszali z zarobkiem i pracą. Różnic masywnych rozpoznać niezdolni, sklejonej tandety cenią sobie wszechmoc.

Szopne kukiełki głoszą im praktyczność, teorię plugawiąc praludzką. Rzecz stała się śmieszna: myślowych maksym sczezło niewolnictwo, natomiast pustaków pokolenie przyszło, by z plantatorskim tupetem uprawiać na cmentarnej glebie troski powojennej: błazeństwo i lichwę.

Po cóż im wspominać geometrię pomysłów wykreślną91, w której jest prawa twórczego zaczątek? Tobie konkurencie ten rygor przypomnę jako, że cieślą w budowie mojego możesz być pomysłu. Więc captif ballon92 — czyli inaczej tak zwana teoria w rzucie pionowym ku zwyżom się wspina, podczas gdy przed odlotem przekrój poziomy przez duszę szaleńca praktykę myślenia wiernego utwierdza. Oba przekroje są życiem pomysłu, na dwóch płaszczyznach dwa braterskie ciernie, myśli słonecznej dwa splamione widma. W nachyleniu zgodnym całość tworzą sensu, który człowiek dopiero musi z siebie wydrzeć. Samemu sobie trzeba zaszczepić herezję odwieczną, która wynika z uderzenia piona w poziom własny, że byt przyrodniczy istnieniem faktycznym wcale nie jest jeszcze, że do istnienia człowiek musi dotrzeć, by przez zrozumienie i odliczenie kątów oczywistych wejść w skład sił kosmicznych. Co więcej: że zrozumienie to własne być musi i śmigłe, że okulbaczyć93 je trzeba i z ciężarem świadomości pognać przez czas życia krótki!

I po co dodawać, że pobyt w kosmosie jest pospolitym obłędem, jeżeli z cwałem hucznych pożądań myśl nie zawrze paktu, by doli swej doczesnej zapewnić przytomność dozgonną? Czyż setki milionów czerepów fabryczną napełnionych myślą uwierzyć zechcą, że mimo zarobków nie istnieli nigdy i istnieć nie będą, jakkolwiek sami sobie kosztowną mogą nabyć trumnę?

A palca w bucie kiwanie, które pracy szarej jedyną jest pociechą i jedynym wdziękiem, któż kiedykolwiek jeszcze ryzykować zechce, skoro tresura oswaja i zniewala wszystkich do pracy nie własnej, lecz obcej, dla drugich, źle płatnej, ponurej, do pracy pochopnej w tępieniu pokątnym żyjątek — pomyśleń, do pracy ladacznicy — nie szczęścia użytecznej, chichotnej subretki94?

Przekształca się stary kontynent, łysieje i ślepnie. Polubił zagadki i szuka ich wszędzie. Międzypaństwowa wymiana zagadek. Nikt w samym sobie zagadki nie znajdzie, w żmudzie swojej własnej; zawsze gdzieś na zewnątrz. Skłonności na ogół stały się przyziemne! Stąd też przeludnienie przedwczesne, jako że pionowych zabrakło kierunków, by architektura brwi zmarszczone, wklęsłe śmiało w górę dźwignąć mogła i zbudowała dla myśli przybytki nadziemne. A człowiek również nie jest jeden nad drugim, by trzeci również miał na kim się oprzeć, a kiedyś na piramidzie mógł stanąć i setny, co wzorem wszelkich układów społecznych być winno, z których jakiejś wieży Babel pociecha i radość urosłyby wreszcie. Wręcz przeciwnie: wszyscy w Europie tkwią razem, jeden tuż przy drugim, na płaszczyźnie wspólnej. Płaszczyzna dnem jest koryta bez głębi. Pospolita, powojenna demobilu równość, bez żadnej przyczyny, potrzeby, bez sensu, nie ludów świadoma, nabożna eklezja95, lecz cielsk żarłocznych groźne zbiegowisko, rdzą zżartych rupieci czereda wszeteczna96. Kto przetopić zdoła i zechce?

Zły duch prądów płytkich, nizin ladaco, upiorny flats ghost97 z prerii indiańskich się wyrwał, na kontynent pognał i hula przemożnie. Jak meksykański vaquero98 rozbrykanych fideles99 nowej demokracji z pastwiska jednego na drugie swawolnie przepędza, aby wnet legli kwasem zielsk rozdęci i aby tym łatwiej mogły ich pochłonąć: czas — żbik zgłodniały i boa dusiciel: zawsze senna przestrzeń.

Pshw! Krainę poznałem na równiach Europy zaciszną, rozkoszną, lecz przypłaszczoną niestety gwałtownie dzięki domorosłym tendencjom poziomym, tratującym rozwój niby stado słoni! Państwo wskrzeszone nad Wisłą. Mam na myśli Polskę.

Do Ameryki Europa się zbliża, lecz tylko w dumaniach niesfornych i nigdy konkretnie. Kiedyś na kark nam spadną i grosz zacny za nich płacić przyjdzie, lecz jeszcze nie prędko. Na razie waluty ratują depresję, głównie przy pomocy dewizy pośmiertnej, która za przykładem ziemskiej okazała się również kapryśną i chwiejną. Bądź co bądź przekazów na zaświaty tu nie brak. Dolar podobał się wszędzie i dożył już swojej legendy, w której amerykańska moda na kontynent poszła. Naturalnie i reklamy naszej jaskrawej epidemia nagminna. Nie wiedzą biedaczkowie, kiedy żagle propagandy zwinąć, a kiedy rozpuścić. Dla uczniaków należało właściwie mieć wykład, lecz zbyt wyczerpani są oni swym durnym w nicości pośpiechem, by pojąć cokolwiek. Jakże im powiedzieć, że reklama działa tak jak dyplomacja? Wszelką tajemnicę w żarówek jaskrawym rozblasku przed tłumem natychmiast wyświetla. Motłoch rechoce, szczeremu fałszerstwu hojny daje poklask, unosząc z sobą tajemnicy szkielet, o sercu zapomniawszy, o mózgu zatajonym i o trzewiach. Jedna to jest strona reklamowego rzemiosła, którą nazwałbym: tajemnic ubezpieczanie figlarne. A strona druga taktyki się ima odwrotnej. Oczywistość każdą, prostolinijną konieczność w zarośla zapędza, w zakątek prywatny, w mgiełek i cieniów zaułek poufny. Tam gardziel naiwności poderżnie, zioberko prostoty przetrąci, zaknebluje gębę, zgładzi, ogłuszy, kieszenie wypróżni i na ziemię ciśnie. Na drodze zwyczajnej, na gładkiej, na bezpiecznej drodze wyrwa dla prawdy, zapora, zamach i wypadek... Jest sposób trzeci jeszcze do bałamucenia opinii kadawrem100 prawd wszelkich spreparowanym na cele reklamy. Jest niebezpieczeństw pokorna wytwórnia. Robi się po prostu, z rozmachem bandyckim, jak na przykład wówczas, gdy gna rozhukany Canadian-Pacific ekspres, beztroski dmie przed się, nocką zaś rail troublersów101 zgraja szyny przed nim zerwie, obłupi rozbitków, a sama w sawannach przepadnie. Europejskie półgłówki wielbią bałwochwalczo stanów normalnych wykolejanie bezkarne. Komuny, faszyzmy i inne anarchie. Tutejsze kukluksy102 nie wiedzą nawet, jak arcydzielne być może awanturnicze rzemiosło; im się zachciało masowej fabrykacji tandety zyskownej, którą jest dzisiaj zwyrodniałe zbójnictwo idealistyczne. Starają się te kupczyki marne, by vulgaris opinio103 do stóp swoich zwabić (łzą, częstunkiem, groźbą), po czym zaraz kopnąć, w ślepie napluć, już „w imię państwa i jego godności”, następnie stale bezcześcić, plugawić, tajnością reklamy ślepić nieustannie, powszechnością zaś zdarzeń przekrwionych trapić i przerażać. W ten sposób bowiem najłatwiej do kieszeni prywatnych znaleźć dostęp. (Urywek z zamierzonego dzieła o reklamie, o dyplomacji i o figlarnych przewrotach w państwach bezrobotnych. Rozdział pierwszy poświęcony rentownemu poskramianiu jednej ludzkiej bestii przez bestialskość gromadną). Wiemy, czym to pachnie, od dawna, nieprawdaż? Kiedyż tutaj na to wpadną?

Przed wojną przez ramię spozierali na nas. Dziś sobie froterów104 przyswoili grzeczność, wcale niedyskretną. Już nikt się nie chełpi kulturą odwieczną. Każdy ją sprzeda za pieniądz stateczny. Paskudna to rasa taki homo przyszły. Można go łatwo sobie wyobrazić po ojcach dzisiejszych. Homunculus105 raczej: trochę terakoty, nieco aluminium, sporo gutaperki106. Fizjonomii żadnej. Klinowego pisma tajnym abecadłem są ludzkie sylwetki. W całości romboid107 przeważnie uparty. Profil tu się skrzywia, jak przyrząd chirurgii-filutki, tam znowu w nudne popada meandry, ówdzie zaś wreszcie w złośliwe akanty, en face108 z reguły demoniczna