Chleb rzucony umarłym - Bogdan Wojdowski (biblioteka naukowa online .txt) 📖

edytorski]

93. Gite menszn, rachmunes (jid.) — dobrzy ludzie, litości. [przypis edytorski]

94. wasser-zupka (z niem. Wasser: woda) — wodnista zupka. [przypis edytorski]

95. Rachmunes, gite menszn, rachmunes, rachmunes (jid.) — litości, dobrzy ludzie, litości, litości. [przypis edytorski]

96. Radion sam pierze — przedwojenny slogan reklamujący proszek do prania Radion. [przypis edytorski]

97. fetniak (gw. środ.) — cwaniak; spryciarz szukający zaczepki. [przypis edytorski]

98. majcher (gw. środ.) — nóż, scyzoryk. [przypis edytorski]

99. frajerski (gw. środ.) — właściwy frajerowi, nic niewarty; por. frajer: niezdara, naiwniak. [przypis edytorski]

100. bękart — tu obelż.: dziecko. [przypis edytorski]

101. skakier (gw. środ.) — złodziej (dokładnie: złodziej okradający przedpokoje). [przypis edytorski]

102. zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się; tu: opłacić, dać łapówkę. [przypis edytorski]

103. dygować (gw. środ.) — nieść, dźwigać. [przypis edytorski]

104. polikier (daw., gw. środ.) — policjant. [przypis edytorski]

105. sitwa (gw. środ.) — tu: towarzystwo, grupa, banda; klika. [przypis edytorski]

106. gnat — tu: pistolet. [przypis edytorski]

107. tropnąć się (gw. środ.) — zorientować się. [przypis edytorski]

108. chatranka (gw. środ.) — patrol policyjny. [przypis edytorski]

109. łazik (gw. środ.) — złodziej kradnący drobne, małe przedmioty; złodziej kieszonkowy; doliniarz. [przypis edytorski]

110. kociumiarz (gw. środ.) — złodziej okradający piwnice. [przypis edytorski]

111. buchacz (gw. środ.) — złodziej. [przypis edytorski]

112. bojdekowy (z jid.) — strychowy (gw. środ.: złodziej operujący na strychu; także: wichura). [przypis edytorski]

113. połknąć pigułę — tu: przyjąć kulę; zostać ranionym kulą z broni palnej. [przypis edytorski]

114. kwacz (gw. środ.) — areszt. [przypis edytorski]

115. stać na świecy (gw. środ.) — stać na czatach; stać na straży. [przypis edytorski]

116. granatowy — tu: tzw. granatowy policjant, czyli funkcjonariusz Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa (niem. Polnische Polizei im Generalgouvernement), od koloru mundurów zwanej policją granatową; była to policja komunalna, finansowana przez polskie samorządy pozostające pod nadzorem niem. administracji cywilnej i podporządkowana odpowiednim komendantom niem. policji porządkowej (Ordnungspolizei); najwyższym stanowiskiem w strukturze Policji Polskiej był komendant miejski a. powiatowy. [przypis edytorski]

117. poczuć cykorię (gw. warsz.) — przestraszyć się. [przypis edytorski]

118. zblatować (gw. środ.) — zgodzić się, dogadać się. [przypis edytorski]

119. bukat — młody byczek rzeźny; w ogóle sztuka młodego bydła rzeźnego o wadze do 200 kg (a. skóra z takiego zwierzęcia). [przypis edytorski]

120. Rachmunes, gite menszn! Rachmunes, rachmunes (jid.) — Litości, dobrzy ludzie! Litości, litości! [przypis edytorski]

121. Gite menszn, hot rachmunes, warft a sztikełe brojt. Brojt, brojt (jid.) — Dobrzy ludzie, miejcie litość, rzućcie kawałek chleba. Chleba, chleba. [przypis edytorski]

122. menora — siedmioramienny świecznik używany w Świątyni Jerozolimskiej (także: świecznik chanukowy); symbol judaizmu; jeden z elementów występujących w herbie państwa Izrael. [przypis edytorski]

123. seder — uroczysta wieczerza podczas święta Pesach (Paschy). [przypis edytorski]

124. Sukkot — w judaizmie radosne Święto Szałasów (a. Święto Namiotów; także: Kuczki), przypadające wczesną jesienią (we wrześniu), rozpoczynające się pięć dni po święcie Jom Kippur (Dzień Sądu), dwa tygodnie po rozpoczęciu roku (święto Rosz Haszana); stanowi upamiętnienie opisanej w Księdze Wyjścia wędrówki ludu wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej, kiedy to Żydzi zmuszeni byli prowadzić koczowniczy tryb życia, dlatego też do tradycyjnych obchodów święta należy budowanie prowizorycznych szałasów (stąd nazwa: sukka: szałas, kuczka) i przenoszenie się tam całymi rodzinami na czas świąteczny. [przypis edytorski]

125. kuczka (hebr. sukka) — szałas budowany w święto Sukkot, mający przypominać o opisanej w Księdze Wyjścia wędrówce ludu wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej, kiedy to Żydzi zmuszeni byli prowadzić koczowniczy tryb życia. [przypis edytorski]

126. rejwach — zgiełk, hałas, rozgardiasz. [przypis edytorski]

127. bima a. tewa — miejsce w centrum synagogi służące do czytania i objaśniania Tory oraz prowadzenia modlitwy; zwykle w formie altany a. ażurowej kapliczki osadzonej na podwyższeniu (wstępuje się do niej po kilku stopniach‎) i wyposażonej w pulpit, na którym kładzie się Pismo. [przypis edytorski]

128. Arka (hebr. Aron ha-kodesz: święta arka) — ozdobna szafa ołtarzowa w synagodze, służąca do przechowywania zwojów Tory. [przypis edytorski]

129. Święto Szałasów — także: Sukkot, Kuczki; w judaizmie radosne święto przypadające wczesną jesienią (we wrześniu), rozpoczynające się pięć dni po święcie Jom Kippur (Dzień Sądu), dwa tygodnie po rozpoczęciu roku (święto Rosz Haszana); stanowi upamiętnienie opisanej w Księdze Wyjścia wędrówki ludu wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej, kiedy to Żydzi zmuszeni byli prowadzić koczowniczy tryb życia, dlatego też do tradycyjnych obchodów święta należy budowanie prowizorycznych szałasów (stąd nazwa: sukka: szałas, kuczka) i przenoszenie się tam całymi rodzinami na czas świąteczny. [przypis edytorski]

130. charłak — człowiek w stadium wyniszczenia organizmu (charłactwa) na skutek chronicznego niedożywienia, powodującego znaczny spadek masy ciała, utratę podskórnej tkanki tłuszczowej, zmniejszenie objętości mięśni, a następnie również organów wewnętrznych. [przypis edytorski]

131. kufa (daw.) — duża, drewniana beczka do leżakowania piwa. [przypis edytorski]

132. Hale — tu: Hale Mirowskie; zbudowane w l. 1899–1902 dwie bliźniaczo podobne, ustawione jedna za drugą hale handlowe w Warszawie, w dzielnicy Mirów (hala zachodnia na pl. Mirowskim 1 oraz hala wschodnia na pl. Żelaznej Bramy 1; były własnością miasta, które wynajmowało w nich stoiska kupcom i detalicznym przedsiębiorcom; do 1944 r. (kiedy zostały zniszczone w powstaniu warszawskim), stanowiły największy obiekt targowy w stolicy; po wojnie odbudowane. [przypis edytorski]

133. Juden, was ist los (niem.) — Żydzi, co się stało? [przypis edytorski]

134. mein Führer (niem.) — mój wodzu. [przypis edytorski]

135. ah so, selbstverstandlich (niem.) — ach, tak, rozumie się samo przez się. [przypis edytorski]

136. Polizei dein Freund und Helfer (niem.) — policja twoim przyjacielem i pomocnikiem. [przypis edytorski]

137. Achtung, Achtung! Vor Juden wird gewarnt. Halt! Warnungsstimme. Juden, Läuse, Fleckfieber (niem.) — Uwaga, uwaga! Ostrzega się przed Żydami. Stop! Ostrzeżenie. Żydzi, wszy tyfus. [przypis edytorski]

138. halt, Ratte (niem.) — stój, szczurze. [przypis edytorski]

139. Polizist, Polizist, komm hier, aber schnell! Nimm der Dreck weg und schmeiss an die Seite (niem.) — Policjant, policjant, chodź tu, tylko szybko! Weź stąd to łajno i wyrzuć na bok. [przypis edytorski]

140. Herr Wachtmeister (niem.) — pan posterunkowy. [przypis edytorski]

141. Woran bin ich (niem.) — tu: na czym to ja stanąłem. [przypis edytorski]

142. also wie gesagt (niem.) — więc, jak to mówią. [przypis edytorski]

143. Der Wolf ist satt und die Kitze ganz (niem.) — przysł. wilk syty i owca (dosł. koźlę: niem. Kitze) cała. [przypis edytorski]

144. Halt! Halt! Zurück (niem.) — Stać! Stać! Z powrotem. [przypis edytorski]

145. Polizei dein Freund und Helfer (niem.) — policja twoim przyjacielem i pomocnikiem. [przypis edytorski]

146. Na Kleine, na Puppe! Komm, komm (niem.) — No, mała, no, laleczko! Chodź, chodź. [przypis edytorski]

147. świnki (gw. środ.) — złote monety. [przypis edytorski]

148. Zindapp właśc. Zündapp — marka motocykli. [przypis edytorski]

149. Kinder von zwölf Jahren und darunter... an die Seite (niem.) — dzieci poniżej lat dwunastu na bok. [przypis edytorski]

150. Ruhe (niem.) — cisza, spokój. [przypis edytorski]

151. auf die Knie (niem.) — na kolana. [przypis edytorski]

152. Ruhe, Judengebet (niem.) — cisza, modlitwa żydowska. [przypis edytorski]

153. Judenrein (niem.) — czystka antyżydowska; „odżydzenie” (termin właściwy ideologii nazistowskiej, mający podtekst eliminacyjny i ludobójczy). [przypis edytorski]

154. noch ein mal (niem.) — jeszcze raz. [przypis edytorski]

155. Na ja, gut. Judengebet ist beendet — No dobrze. Żydowska modlitwa zakończona. [przypis edytorski]

156. kanarek — tu: członek tzw. „żółtej” policji (tj. żydowskiej policji w getcie). [przypis edytorski]

157. zwycięstwo pod Kaługą — chodzi o zwrot w ofensywie niemieckiej na Moskwę w dniach 5–6 grudnia 1941 r., który zadecydował o niepowodzeniu operacji Tajfun; pod Kaługą 131 batalion policyjny dowodzony przez majora Ortha został całkowicie rozbity przez Armię Czerwoną. [przypis edytorski]

158. Sieg um jeden Preis. Heil (niem.) — Zwycięstwo za wszelką cenę. Niech żyje. [przypis edytorski]

159. brajtszwance (z niem.) — skóry futerkowe jagniąt owiec (gł. rasy karakuł), poronionych lub wyjętych z łona nieżywej matki na dwa tygodnie przed urodzeniem; najczęściej czarne, rzadziej brązowe, kędzierzawe skórki z silnym połyskiem. [przypis edytorski]

160. Deutschland siegt an allen Fronten (niem.) — Niemcy zwyciężają na wszystkich frontach. [przypis edytorski]

161. Deutschland liegt an allen Fronten (niem.) — Niemcy leżą na wszystkich frontach. [przypis edytorski]

162. Herr Wachtmeister (niem.) — pan posterunkowy. [przypis edytorski]

163. Deutschland erwache (niem.) — Niemcy, przebudźcie się. [przypis edytorski]

164. Achtung, Achtung! Vor Juden wird gewarnt. Halt! Juden, Läuse, Fleckfieber (niem.) — Uwaga, uwaga! Ostrzega się przed Żydami. Stop! Żydzi, wszy tyfus. [przypis edytorski]

165. mezyza właśc. mezuza (z hebr. dosł: odrzwia) — schowany w niewielkim pojemniku kawałek pergaminu z zapisem dwóch fragmentów z Księgi Powtórzonego Prawa (6,4–9; 11,13–21), zwyczajowo umieszczany w futrynie drzwi domu żydowskiego; wchodzący do domu z szacunkiem dotykali ręką mezuzy. [przypis edytorski]

166. blatować (z jid.; gw. środ.) — przekupować, opłacać, spłacać; wyrównywać rachunek. [przypis edytorski]

167. wacha — straż, wartownia; tu: brama prowadząca do getta. [przypis edytorski]

168. es lebe Tod (niem.) — niech żyje śmierć. [przypis edytorski]

169. Winterhilfe (niem.) — sezonowa pomoc związana z nastaniem zimy. [przypis edytorski]

170. rogoża (daw.) — pleciona mata z sitowia. [przypis edytorski]

171. charcze — dziś popr. forma 3.os.lp: charczy. [przypis edytorski]

172. świszcze — dziś popr. forma 3.os.lp: świszczy. [przypis edytorski]

173. fetniak (gw. środ.) — cwaniak; spryciarz szukający zaczepki. [przypis edytorski]

174. Atrophia et anaemia organorum. Mors. (łac.) — Zanik i anemia organów. Śmierć. [przypis edytorski]

175. bima a. tewa — miejsce w centrum synagogi służące do czytania i objaśniania Tory oraz prowadzenia modlitwy; zwykle w formie altany a. ażurowej kapliczki osadzonej na podwyższeniu (wstępuje się do niej po kilku stopniach‎) i wyposażonej w pulpit, na którym kładzie się Pismo. [przypis edytorski]

176. Arka (hebr. Aron ha-kodesz: święta arka) — tu: ozdobna szafa ołtarzowa w synagodze, służąca do przechowywania zwojów Tory. [przypis edytorski]

177. rodały — zwoje Tory, Pismo Św. [przypis edytorski]

178. kuna — żelazna obręcz, w którą zakuwano szyję skazańca, przymocowana do pręgierza a. ściany budynku (np. ratusza, gdzie odbywały się sądy, kościoła itp.); daw. narzędzie tortur. [przypis edytorski]

179. alle Juden raus (niem.) — wszyscy Żydzi wyjść (dosł.: na zewnątrz; wulg.: wynocha). [przypis edytorski]

180. Ruhe (niem.) — cisza, spokój. [przypis edytorski]

181. Du, komm hier, Knabe. Du hast Glück. Du bleibst leben. Weg (niem.) — Ty, chodź tu, chłopczyku. Masz szczęście. Zostajesz przy życiu. Precz. [przypis edytorski]

182. Le szana habaa be Jeruszalaim (hebr.) — dosł.: w przyszłym roku w Jerozolimie; życzenia, jakie tradycyjnie składają sobie wyznawcy judaizmu podczas sederu, tj. uroczystej wieczerzy w Święto Pesach (Paschy). [przypis edytorski]

183. Herr Zugführer (niem.) — pan kierownik (pociągu) a. dowódca (plutonu). [przypis edytorski]

184. Nimm doch der Dreck und schmeiss an die Seite (niem.) — Weźże to łajno i wyrzuć na bok. [przypis edytorski]

185. rodały — zwoje Tory, Pismo Św. [przypis edytorski]

186. Szema Isroel (hebr.) — słuchaj Izraelu. [przypis edytorski]

187. Alles Scheisse... Nimm den Dreck weg und schmeiss an die Seite (niem.) — Wszystko to gówno... Zabierz stąd to łajno i rzuć na bok. [przypis edytorski]

188. Le