Capreä i Roma - Józef Ignacy Kraszewski (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖

67. w wązkiém przejściu, wiodącém do Cavaedium (głównego podwórca) — z grecka zwano je Diathyrum. [przypis autorski]

68. posłał Macron do Senatu delacyę Albucillę (...) oskarżając ją o rozpustę i bezbożność względem Cezara — Tacyt [Roczniki VI, 47]. [przypis autorski]

69. Żal mi — rzekł — żem dotąd żył (...) prowadzonym przez Macrona, gorszego nad Sejana, i wybranego na jego zgubę — Tacyt, Annal. VI, 48. [przypis autorski]

70. Na przylądku Misene stała willa, dawniéj należąca do Luculla patrząca, wedle słów Fedra, na Sikulskie i Tusków morze — Phaedrus, Fab X, II. V: Caesar Tiberius quum patens Neapolim / In Misenensem venisset suum, / Quae monte summo posite Luculli manu, / Prospecta Siculum, et prospicit Tuscum mare... [fragment z ks. II, V Fabulae (Bajek) Fedrusa]. [przypis autorski]

71. Ville te zamykały w sobie co tylko życie uprzyjemnić i rozpieścić mogło (...) czego najwymyślniejsza zapragnęła fantazya — Zobacz opis willi Vatiusa, w listach Seneki, Ep. 56 [Epistulae, Listy moralne do Lucyliusza]. [przypis autorski]

72. Charicles (...) rękę (...) ujął tak zręcznie, by dobijającego ostatków życia pulsu namacać. Tyberyusz (...) odgadł myśl jego... — historyczne [Tacyt, Roczniki VI, 50]. [przypis autorski]

73. dwaj dziejopisarze podają, że dogorywający Cezar przygnieciony został poduszkami i uduszony — Tacyt i Swetoniusz [Tacyt w Rocznikach VI, 50; Swetoniusz w Żywocie Tyberiusza 73 wymienia kilka krążących przypuszczeń o przyczynach śmierci Tyberiusza, w tym również tę wersję; Kasjusz Dion w Historii rzymskiej LVIII, 28 podaje zbliżony powód śmierci: Tyberiuszowi odmówiono jedzenia i podduszono go przez zawinięcie w wiele warstw grubych ubrań, pod pozorem potrzeby rozgrzania chorego]. [przypis autorski]

74. Seneka w listach (...) odezwał się za niewolnikiem — Epistolae 47 [Listy moralne do Lucyliusza]. [przypis autorski]

75. obcy Rzymowi świadek opisał go [początek panowania Kaliguli] barwami, przy których reszta panowania jeszcze jaskrawiéj krwią i rozpustą odbija — Philon, de Legatione [Filon z Aleksandrii, O poselstwie do Gajusza]. [przypis autorski]

76. bij mnie, lub ja cię zabiję — Seneka, De Ira [O gniewie I, 20.8; w oryg. nie ma mowy o rzucaniu kamieniem, Kaligula wykrzykiwał wyzwanie z Iliady Homera (ks. XIII, 724): ἤ μ᾽ ἀνάειρ᾽, ἢ ἐγὼ σέ (dźwignij mię lub ja ciebie dźwignę; tł. F. Ks. Dmochowski); wypowiedź tę przytacza także Swetoniusz w Żywocie Kaliguli 22]. [przypis autorski]

77. Łatwiéj Cajusowi konno przejechać przez zatokę w Baii niż Cezarem zostać! — Suetonius, Calig. XIX [Swetoniusz, Żywoty cezarów: Żywot Kaliguli 19]: Non magis Cajum imperaturum, quam per Bajanum sinum equis discursurum. [przypis autorski]

78. Mówią nam przybyli z Alexandryi, że wszyscy uczniowie tego Mistrza dobrami doczesnemi gardzą — Philon, de Contemplatione [Filon z Aleksandrii, De vita contemplativa (O życiu kontemplacyjnym), gdzie autor opisuje sposób życia religijnej wspólnoty żydowskiej terapeutów (θεραπευταί), których w III w. Euzebiusz z Cezarei w swojej Historii kościelnej uznał za pierwszych mnichów chrześcijańskich]. [przypis autorski]

79. do mędrców nieśli ją ludzie prości, nie uczeni wedle świata... — Arnobius I, 58 [Arnobiusz, Adversus nationes (Przeciw poganom)]: Ab indoctis hominibus scriptae sunt res vestrae [w oryg.: ab indoctis hominibus et rudibus scripta sunt (napisane przez ludzi nieuczonych i prostaków)]. [przypis autorski]

80. jął mówić poważnie: Błogosławieni ubodzy w duchu (...) i mówić wszystko złe przeciwko wam, kłamiąc dla mnie — Mateusz V, 2 [w rzeczywistości są to wersety Mt 5, 3–11 bez większych zmian zaczerpnięte z Biblii Wujka, początek tzw. Kazania na górze]. [przypis autorski]

81. Chciał odbudować pałac Polykratesa w Samos, wznieść mieszkanie niedostępne na Alp wierzchołku i międzymorze Koryntskie przekopać... — Swetoniusz [Żywot Kaliguli 21]. [przypis autorski]

82. spółczesnych świadków, Philona i Józefa, żydów, którzy posłuchanie otrzymawszy u Cezara (...) zostawili nam opis jego — Philon, De Legatione 12, 17, Joseph, Antiquitates XVIII [chodzi o opisy z dzieła O poselstwie do Gajusza, autorstwa Filona z Aleksandrii, filozofa i teologa, który wchodził w skład wysłanej do Rzymu delegacji, starającej się o rozstrzygnięcie sporu z aleksandryjskimi Grekami (39/40 n.e.), oraz z napisanych przez Józefa Flawiusza Starożytności żydowskich (znanych też jako Dawne dzieje Izraela); autor myli się, pisząc, że Józef otrzymał posłuchanie u Kaliguli: w rzeczywistości ks. XVIII, rozdz. 8 Starożytności... zawiera wzmiankę o poselstwie, w którym brał udział Filon; Kaligula zginął w 41 n.e., zaś urodzony w roku 37 n.e. Flawiusz udał się do Rzymu w roku 64, by negocjować uwolnienie kapłanów jerozolimskich przetrzymywanych przez cesarza Nerona]. [przypis autorski]

83. Claudyusz, pogardzony przez własną matkę (...) wcześnie obsadzony był nauczycielami (...) Zdaje się, że stary August był temu powodem... — Swetoniusz [Żywoty cezarów: Żywot Klaudiusza 3–4]. [przypis autorski]

84. Claudyusz, zachorzawszy od zbytkowania, pojechał do wód Sinuesskich dla poprawy zdrowia; Agryppina już była przygotowaną do pozbycia się go... — Tacyt [Roczniki XII, 66n]. [przypis autorski]

85. Gród też ów [Rzym], którego imie tajemnicze znaczyło siłę — po grecku rome, siła. [przypis autorski]

86. Rerum pulcherrima Roma... — Virgilius, Georg. [Wergiliusz, Georgiki II, 534]. [przypis autorski]

87. wymówny nauczyciel Cezara wyrzekł już, że i niewolnik jest człowiekiem (...) ani miłość okazana upadla — Listy Seneki [Seneka, Listy Moralne do Lucyliusza 47; autor, Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy), był wychowawcą cesarza Nerona i jednym z głównych doradców w pierwszych latach jego panowania]. [przypis autorski]

88. Regnum orbae senectutis exercens... — Seneka [De constantia sapientis (O niezłomności mędrca) VI, 1]. [przypis autorski]

89. Jakże mam ufać by ten człowiek ku dobremu wiódł (...) gdy sobą pokierować nie umie? Filozofowie dziś zeszli już na skoczków i histrionów — sam o tém Seneca, w Natur. Quaestion [Quaestiones naturales (Zagadnienia przyrodnicze)] 1. 7. w końcu. [przypis autorski]

90. tłómacząc się z zarzutów że nie tak czyni jak naucza, odpowiada, że dość jest mówić dobrze... — Seneca, De vita beata n. 20 [O życiu szczęśliwym, XX]. [przypis autorski]

91. Narcyz — wyzwoleniec Claudyusza. [przypis autorski]

92. Najmilszą jego zabawą ten śpiew, dla którego poświęca najważniejsze sprawy [...] aktorstwo na scenie, w cyrku ubieganie się o palmy z woźnicami. W Rzymie znów o niczém nie słychać tylko o igrzyskach... — Swetoniusz [Żywoty cezarów: Żywot Nerona 20n]. [przypis autorski]

93. Seneka zostawił nam w swych listach wyborny obrazek (...) Najrozmaitsze, pisze on (...) otaczają mnie hałasy... — Seneka, Epistolae 56. [przypis autorski]

94. rozkoszą krwi i mordu, która w owych czasach była (...) chorobą tak niebezpieczną, że zarażenia nią najświętsi ludzie unikać musieli... — zob. Confession. S. Augustyna [Wyznania Augustyna z Hippony]. [przypis autorski]

95. habet — wyraz którego używano na oznaczenie ranionego w cyrku gladyatora. [przypis autorski]

96. To Syryjska gospoda (...) przez piękną Aniją wsławiona... którą i Virgili opiewał — Virgilius. Editio Heynii. Fragmenta. [przypis autorski]

97. dwakroć sto tysięcy sestercyj — około 100,000 złotych. [przypis autorski]

98. Calvisius Sabinus po 100,000 sestercyj zapłacił za Greków przywiezionych z Athen, co Homera i Hesioda na pamięć umieli — Seneca [Listy moralne do Lucyliusza 27]. [przypis autorski]

99. Nie potrzeba nam ani praetora, ani laski... — zwykły obrzęd wyzwolenia. [przypis autorski]

100. Seneca (...) pisze, że (...) przesądna wiara żydowska, takie czyni postępy we wszystkich krajach, że zwyciężeni prawo narzucają zwycięzcom — cytowany przez S. Augustyna, de Civitate Dei, l. 6, c. 11 [chodzi o cytat z pracy Seneki De Superstitione, zawarty w dziele Augustyna Państwo Boże, w księdze (łac. liber) VI, rozdziale (capitulus) 11]. [przypis autorski]

101. Neron szaleje po ulicach, rozbija, rozpustuje — Tacyt [Roczniki] XIII, 25. [przypis autorski]

102. zyskuje sobie lud igrzyskami i darami – Tacyt [Roczniki] XIII, 31. [przypis autorski]

103. w Tacycie wzmiankę (...) Pomponija Graecina. Obwiniono ją o przyjęcie jakichś zabobonów cudzoziemskich — Tacyt [Roczniki] XIII, 32: superstitionis externaerea... [przypis autorski]

104. Tacyt (...) przyznaje zarazem, że życiem sobie cześć powszechną zyskała — ad gloriam vertit. [przypis autorski]

105. Piérwsza to chrześcijańka o któréj w historyi znajdujemy tak szczegółową wzmiankę — zdaje się nam, że się nie mylemy uznając ją chrześcijanką, ale wykład ten jest nasz własny [przypuszczenie takie jako pierwszy wysunął w XVI w. flamandzki filolog i historyk Justus Lipsius, po nim przyjęło ten pogląd wielu badaczy]. [przypis autorski]

106. wyrzucają mu [Senece] uwiedzenie córki Germanika, zebrane trzysta milionów sestercyj w przeciągu lat czterech i niegodną zawiść względem Suiliusa — Tacyt [Roczniki XIII, 42]. [przypis autorski]

107. oklaski, których najrozmaitszych objawów i rodzajów musieli się uczyć jego zausznicy — brzęczenia, szmeru dachówek pustych i skorupek. Tak je zwano: bombos, imbrices et testes. Swetoniusz, [Żywot Nerona] 20. [przypis autorski]

108. Od dzieciństwa uczono go muzyki (...) Legiwał tak blachami obłożony cierpliwie od rana do nocy — Swetoniusz [Żywot Nerona 20]. [przypis autorski]

109. jego klaskacze szli w ślad za nim, dając hasło entuzyazmu tłumowi — Swetoniusz [Żywot Nerona 20]. [przypis autorski]

110. chodziły pogłoski o wieszczbie przepowiadającéj Neronowi upadek (...) pokazała się kometa (...) grożące niebezpieczeństwo okrucieństwy i prześladowaniami odwrócić — Swetoniusz [Żywot Nerona 36]. [przypis autorski]

111. stare figowe drzewo Ruminalskie uschło nagle, na niebie pokazała się kometa zwiastująca zmianę panowania — Tacyt [w Rocznikach XIII, 53 mowa o uschnięciu w roku 58 związanego z Romulusem i Remusem drzewa, które jednak później odżyło i wypuściło nowe pędy. Tacyt wzmiankuje dwie złowróżbne komety za panowania Nerona: w roku 60 (XIV, 22) oraz w roku 66 (XV, 47, razem z innymi znakami)]. [przypis autorski]

112. Za taką satyrę — Codicillorum Liber [codicilli Fabriciusa Veiento, mające formalną postać testamentu, były paszkwilami przeciw kapłanom i senatorom. Tacyt, Roczniki XIV, 50]. [przypis autorski]

113. Canusium — miasto w Apulii. [przypis autorski]

114. okolicznych spędzono mieszkańców (...) gmach ów runął i rozpadł się w gruzy — Tacyt [Roczniki] XV, 34. [przypis autorski]

115. piérwsi i najgorliwsi uczniowie w Rzymie, których imiona przechowały nam dzieje: Prisca i Aquila... — Listy do Rzymian 16 [właśc.: List do Rzymian 16, 3–16]. [przypis autorski]

116. sprawa Pedaniusa Secunda, Prefekta Rzymu — Tacyt [Roczniki] XIV, 42n. [przypis autorski]

117. Symon (...) pragnął aby nań zstąpiła siła działania cudów (...) ofiarując za nie pieniądze Apostołom, aby mu ich udzielili — Dzieje Apostolskie 8, 9n. [przypis autorski]

118. przebiegłem (...) wszelkie światy, przedzierzgając stopniami z kamienia w roślinę, z rośliny w źwierzę (...) pókim nie został człowiekiem — cała ta nauka Symona Maga, tak uderzająca podobieństwem z nowemi niby, dziś głoszonemi prawdami, jest ściśle historyczną... [przypis autorski]

119. Symon przywiózł był z sobą do Rzymu dziwnéj piękności niewolnicę tyryjską (...) jest to... druga część rozłamanego Bóstwa mojego... — i ta historya Heleny tyryjskiéj, towarzyszki Symona, jest prawdziwą. [Wszystkie starożytne wzmianki o Szymonie Magu pochodzą ze źródeł chrześcijańskich, jako pierwsi o jego towarzyszce piszą Justyn i Ireneusz, w II w. n.e.]. [przypis autorski]

120. Jest to Helena trojańska... dla któréj upadła Troja — abyśmy nie byli posądzeni o zapożyczenie tego pomysłu, odsyłamy do historyi Symona Maga, z któréj Goëthe wziąć ją musiał do Fausta. [przypis autorski]

121. jął mówić (...) słowy Janowemi: (...) Upadła, upadła Babilon wielka... — Apokalipsa 18, 2–19 [tekst zaczerpnięty z Biblii Wujka]. [przypis autorski]

122. Augustani — klaskacze i dworacy Nerona. [przypis autorski]

123. ogień (...) już był pochłonął co Rzym miał najstarszych pamiątek — Swetoniusz [Żywot Nerona 38]. [przypis autorski]

124. w gruzach ich zakazano odgrzebywać i szukać pozostałych szczątków, bo Cezar sam wszystek ten łup miał zagarnąć — Swetoniusz [Żywot Nerona 38]. [przypis autorski]

125. W przedsieniach jego (...) stał u wnijścia posąg Cezara-Boga, na sto dziesięć stóp wysoki — Swetoniusz [Żywot Nerona 31, gdzie podano wysokość 120 stóp]. [przypis autorski]

126. arcydzieło Zenodora — Pliniusz [Historia naturalna, XXXIV, 45]. [przypis autorski]