Capreä i Roma - Józef Ignacy Kraszewski (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖

class="foreign-word">poeta zamkami raczéj niż wiejskiemi domki nazywa — Non villas esse sed castra... [cytat z Seneki Listów moralnych do Lucyliusza (Epistulae morales ad Lucilium), 51, 11; mowa o budowanych przez Gajusza Mariusza, Pompejusza i Cezara willach w Baiach, które stawiali na szczytach gór; przez swoje umiejscowienie i typ budowli, wydawały się nie willami, lecz raczej warowniami]. [przypis autorski]

3. August (...) przebiegał wybrzeża Campanii i wyspy pobliższe... — Suetoniusz, Augustus [w Żywotach cezarów (De vita Caesarum)], 98. [przypis autorski]

4. Ktistes — w oryg.: κτίστην. [przypis edytorski]

5. Założyciela grób widzę płonący — Ktistu de tymbon eisoro pyrumenon [w oryg. Κτίστου δὲ τύμβον εἰσορῶ πυρούμενον]. [przypis autorski]

6. Widzisz-li Masgabę uczczonego pochodniami — Horas faessi Masgaban timomenon [w oryg.: Ὁρᾷς φάεσσι Μασγάβαν τιμώμενον]. [przypis autorski]

7. jak Augusta przywiązanie do téj wyspy i zamianę jéj na Enaryą, zazieleniony na jego przybycie stary dąb wywołał — Suetoniusz, Augustus [w Żywotach cezarów (De vita Caesarum)], 92. [przypis autorski]

8. Nowy przychodzi rzeczy porządek... — Sicilides Musae, paulo majora canamus. / Non omnes arbusta juvant, humilesque myricae! / Si canimus sylvas, sylvae sint consule dignae. / Ultima Cumaei venit jam carminis aetas: / Magnus ab integro saeculorum nascitur ordo / Jam redit et virgo, redeunt Saturnia regna, / Jam nova progenies coelo demittitur alto. Pollio. [Są to słowa Polliona z początku czwartej eklogi Wergiliusza]. [przypis autorski]

9. Od przemiany rządu, powiada Tacyt, nie pozostało śladu nawet cnót dawnych... — Tacyt, Lib. I, 4 [mowa o księdze (łac. liber) pierwszej Roczników (Annales) tego autora]. [przypis autorski]

10. życie skończywszy pytając: — Czy jako aktor dobrze swą na świecie odegrał rolę? — Swetoniusz [niedokładny cytat z Żywotu Augusta 99, (ks. II Żywotów cezarów)]. [przypis autorski]

11. Ojcu tego, który miał po nim nastąpić (...) August odebrał był żonę... — Tacyt I, 10. [przypis autorski]

12. Tyberyusz, mówi on, (...) był znakomicie wykształcony, ale natury dziwnéj (...) niebezpieczném było go nierozumieć gorzéj jeszcze odgadnąć — Dio Cassius, LVII, Tiberius [początkowy fragment księgi LVII dzieła Kasjusza Diona Historia rzymska, jednej z dwóch poświęconych panowaniu Tyberiusza]. [przypis autorski]

13. tak radośnemi i pożądliwemi oczyma ją gonił, iż nakazać musiano, aby mu się więcéj nie nawijała — adeo contentis et tumentibus oculis prosecutus est eam [w oryg.: ...oculis prosecutus est, ut custoditum sit ne umquam in conspectum ei posthac ueniret, Swetoniusz, Żywot Tyberiusza 7]. [przypis autorski]

14. W Rzymie, powiada Tacyt, konsulowie, senatorowie, rycerstwo, dobrowolnie oddawali się w niewolę — L. I, 7. [przypis autorski]

15. odczytano testamenta, na których czytanie głosu i sił czułemu Tyberyuszowi, postanowionemu dziedzicem, zabrakło — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 23]. [przypis autorski]

16. dla podniesienia blasku przeszłości, straszliwą sprzecznością jéj następstw — Tacyt, L. I, 10: Comparatione deterrima sibi gloriam quesivisse [sławy sobie w potomności z najzłośliwszego porównania szukał; tł. A. Naruszewicz]. [przypis autorski]

17. Mowa Asiniusza raczéj była napuszona... — Tacyt, L. I, 11. [przypis autorski]

18. Dodał tylko bolejącym i osłabłym głosem warunek: — Gdy przyjdzie chwila, w któréj znajdziecie słuszném... proszę was, byście starości mojéj dali wypoczynek... — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 24]. [przypis autorski]

19. odmówił wreszcie przyjęcia tytułu Augusta (...) zabronił przysięgać na swe imie jak na świętość... — Dio Cassius [Historia rzymska LVII, 2–10, por. też Swetoniusz, Żywot Tyberiusza 26]. [przypis autorski]

20. W senacie słuchał rady z pokorą, choć niemal z niéj sobie żartował — Swetoniusz. [przypis autorski]

21. szat jedwabnych i naczyń złotych zabraniał — Dio Cassius [Historia rzymska LVII, 13]. [przypis autorski]

22. obejście się z żydami, których cztéry tysiące za dekretem senatu wywieziono do Sardynii, przeznaczając ich do walki z rabusiami — Tacyt, II, 85 [wzmianka dotycząca debaty w sprawie pozbycia się z Rzymu dwu kultów: religii egipskiej i żydowskiej, oraz wysłania na Sardynię łącznie czterech tysięcy wyzwoleńców „zarażonych tymi przesądami”]. [przypis autorski]

23. Lud rzymski (...) wśród nocnych ciszy, wykrzykiwał (...) i pisał na murach: Oddaj nam Germanika! — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 52]. [przypis autorski]

24. w Germanii nadane przez żołnierzy przezwisko Biberius... niejakiego Prisca, urzędnikiem mianował do nastręczenia rozpusty — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 42]. [przypis autorski]

25. użycie w senacie wyrazu greckiego emblema, kłopotało go niezmiernie, chciał go koniecznie łacińskim zastąpić — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 71; także: Kasjusz Dion Historia rzymska LVII, 15; jak się wydaje, greckie ἔμβλημα, oznaczające wypukły ornament na naczyniu, zadomowiło się już w łacinie, sto lat wcześniej Cyceron posłużył się nim dwukrotnie w mowie przeciw Gajuszowi Werresowi]. [przypis autorski]

26. Niektórzy utrzymują, pisze Tacyt, że poczwarność jego (...) Inni gwałtownemu charakterowi matki przypisują ucieczkę tę z Rzymu — Tacyt, L. IV, 57. [przypis autorski]

27. Wyspa ta, mówi Tacyt, nie ma żadnego portu... póki ją wybuch Wezuwiusza nie zniszczył — L. IV Tacyt [Roczniki IV, 67]. [przypis autorski]

28. śmiałek ów był prostym rybakiem z Caprei, chcącym się docisnąć do pana (...) przyniesiono raka, którym twarz poranioną na nowo mu odarto — Swetoniusz, Żywot Tyberiusza 60 [gdzie mowa o złowionej languście, skorupiaku morskim, nie o raku, który jest stworzeniem słodkowodnym; nie ma też wzmianki o zrzuceniu rybaka do morza]. [przypis autorski]

29. urząd posługacza rozkoszy, a Priscus, choć rycerz rzymski nie wahał się przyjąć obowiązku — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 42]. [przypis autorski]

30. szeroką suknią, którą zwano „Synthezą” — sukni tych tylko do uczt rozpasanych używano [w domowym zaciszu, na obiady i uczty, Rzymianie wkładali luźną, barwną synthesis, gdyż oficjalną togę uważano za ubiór zbyt kłopotliwy podczas posiłków, spożywanych w pozycji leżącej; noszenie synthesis poza domem, w miejscu publicznym było niestosowne]. [przypis autorski]

31. Asteras eisatreis Aster emos... — fragment jednego z epigramatów Platona (V–IV w. p.n.e.) zachowanych w dziele Diogenesa Laertiosa (z III w. n.e.) Żywoty sławnych filozofów III, 29; fragment ten w zapisie bez transkrypcji: ἀστέρας εἰσαθρεῖς Ἀστὴρ ἐμός... [przypis edytorski]

32. Stella meus, stellas dum suspicis... — jest to w rzeczywistości przekład Muretusa, renesansowego francuskiego humanisty z XVI w., pochodzący z jego komentarza do wiersza Katullusa Ad Lesbiam. [przypis edytorski]

33. antecaenium — rodzaj śniadania, przekąski przed wieczerzą. [przypis autorski]

34. Fastidit vinum, quia jam sitit iste cruorem... — cytat z III księgi Żywotów Cezarów Swetoniusza, poświęconej Tyberiuszowi: Żywot Tyberiusza 59. [przypis edytorski]

35. Asper est immitis... — Swetoniusz [urywek ten pochodzi z tego samego miejsca Żywotu Tyberiusza, co poprzedni, i stanowią części jednej całości, więc faktycznie Tyberiusz Kraszewskiego nie przywołuje innego wiersza, lecz inny fragment tego samego; początek jednak tego wiersza brzmi: „Asper et immitis...”]. [przypis autorski]

36. zazdrościł losu Priama, co wszystką swą przeżył rodzinę — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 62]. [przypis autorski]

37. Co wam napiszę, ojcowie? (...) ja sam codzień ginąc dręczonym się czuję — w Tacycie i Swetoniuszu jednakowo przytoczony ten ułamek [Swetoniusz, Żywot Tyberiusza 67; Tacyt, Roczniki VI 6]. [przypis autorski]

38. Co najstraszniejszém było w tych opłakanych czasach, powiada Tacyt (...) wyścigali się jedni przed drugiemi z delacyą (...) jakby jakąś pochwyceni zarazą — Tacyt VI, 7. [przypis autorski]

39. Współcześni patrząc na to, jak uległy (...) powiedzieli o nim, że nie było nadeń lepszego sługi ani gorszego pana — Tacyt Annales VI, 20. [przypis autorski]

40. patagium — rodzaj ozdobnéj stuły, noszonéj na ramionach. [przypis autorski]

41. Dziecię [córka Sejana] płakało gdy ją kat na śmierć prowadził, nie rozumiejąc co ją czeka i obiecując, że odtąd będzie grzeczne — historyczne [Tacyt, Roczniki V, 9]. [przypis autorski]

42. Bogów i religii zaniedbywał... — Circa Deos ac religionem negligentior (Sueton., Tiber. 69). [przypis autorski]

43. w Rzymie chodziła wieść, było przekonanie, że Judea ma się podnieść i Pana dać światu — Percrebuerat Oriente toto vetus et constans opinio, esse in fatis, ut eo tempore Judaea profecti rerum potirentur (Sueton., Vespas. [Żywot Wespazjana] 4). [przypis autorski]

44. Swetoniusz (...) mówi o cudzie głoszącym Rzymowi, że natura króla mu wydać miała — Prodigium Romae factum publice, quo denuntiabitur, regem populi Romani naturam populo (Sueton., Aug. 94 [Żywot Augusta 94]. [przypis autorski]

45. Za panowania Tyberyuszowego, pisze, statek przepływał niedaleko wyspy Paxos... — Plutarch, de Oraculis [De defectu oraculorum 17]. [przypis autorski]

46. Uczeń Corvina Messali (...) Styl jego wyszukany, nadęty, dziwaczny (...) Zmuszony raz użyć wyrazu „monopolium”, uniewinniał się z tego... — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 70–71]. [przypis autorski]

47. Tyberyusz miał ugłaskanego ulubieńca [węża], z którym się rad bawił... znaleziono go zjedzonym przez mrówki, ztąd tłómaczenie i wieszczba... — Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 72]. [przypis autorski]

48. często się trafia, że matki ubogie rzucają dzieci nad drogą niemowlętami — o zwyczaju tym rzucania dzieci pisze Swetoniusz: Caligula. 5. Claudyusz. 27. Tacyt w Germanii 19. Tertulian i inni. Zwało się to: Liberorum numerum finire!, Litościwsi lub spekulanci zbierali je i wychowywali. [przypis autorski]

49. wyrocznie chce zamknąć, aby przeciwko niemu co nie rzekły — Swetoniusz. Tacyt 63 [faktycznie wzmianka o tym znajduje się u Swetoniusza w Żywocie Tyberiusza 63]. [przypis autorski]

50. nowych ksiąg Sybilińskich, które Senat, nie wiele myśląc, przyjął na wniosek Caminiusa Galla... — Tacyt, VI, 12. [przypis autorski]

51. delacye i wyroki: padli ofiarą Geminius, Celsus i Pompejus (...) Celsus trybun, oskarżony udusił się łańcuchem, do którego był przykuty — Tacyt [Roczniki VI, 14; z opisy kolejnych przypadków pochodzą z następnych fragmentów tego samego dzieła]. [przypis autorski]

52. zmarł Asinius Gallus (...) [Tyberiusz] śmierci zwyczajnéj za żadną nie uważał karę; w strasznych męczarniach skonał Drusus — Tacyt [Roczniki VI, 23–24: śmierć Asiniusa Gallusa oraz Druzusa i reakcje Tyberiusza], Swetoniusz [Żywot Tyberiusza 54: zagłodzenie Druzusa; 61: traktowanie śmierci jako lekkiej kary]. [przypis autorski]

53. Wy co Stygijski kraj zamieszkujecie demony dobre... — tajemniczy nagrobek ten po grecku napisany, znaleziono na wyspie Caprei, nie daleko pieczary Mithry (Magnum Mithrae antrum). [przypis autorski]

54. Rzym jeszcze był boga tego [Mitry] do swego panteonu nie wcielił — nastąpiło to za Trajana dopiéro. [przypis autorski]

55. Tchem moim brzydziła się żona moja... — Hi 19, 17 [biblijna Księga Hioba w przekładzie ks. Jakuba Wujka]. [przypis autorski]

56. Bracią moją oddalił odemnie, a znajomi moi jako obcy odeszli odemnie — Hi 19, 13. [przypis autorski]

57. Ten umiera duży i zdrowy, bogaty i szczęśliwy — Hi 21, 23. [przypis autorski]

58. Bóg zmiękczył serce moje, a Wszechmogący zatrwożył mną — Hi 23,16. [przypis autorski]

59. Izali wiesz porządek nieba, i postawisz sposób jego na ziemi? — Hi 38, 33. [przypis autorski]

60. Tyberyusz (...) pozwolił na siebie w Senacie czytać najostrzejsze wyrzuty w testamencie Triona... — Tacyt [Roczniki VI, 38]. [przypis autorski]

61. wyrzucać starcom ich szat jedwabnych — Vestis serica (Tacyt, Annal. II, 33) [zakaz, wprowadzony na początku panowania Tyberiusza, dotyczył wszystkich mężczyzn: ne vestis serica viros foedaret („żeby się męska płeć jedwabnym odzieniem nie hańbiła”; tł. A. Naruszewicz); o zakazie tym pisze także Kasjusz Dion w Historii rzymskiej LVII, 15]. [przypis autorski]

62. penaty częściéj już mieszkały przy kuchni niżeli na poczestném miejscu domu — w wielu domach Pompei. [przypis autorski]

63. posticum — tylne wejście domu. [przypis autorski]

64. atriensis — sługa stróż atrium. [przypis autorski]

65. cnocie takiéj jak Geminiusa Rufa, który przebijając się mężnie zawołał... — przekręcone imię Gaiusa Fufiusa Geminusa, konsula z roku 29; o jego oskarżeniu i okolicznościach śmierci pisze Dion Kasjusz w Historii rzymskiej LVIII, 4. [przypis edytorski]

66. u trupa Sabinusa rzuconego na Gemonije, jeden wierny pies tylko pozostał —