Murdelio - Zygmunt Kaczkowski (czy można czytać książki w internecie za darmo .txt) 📖

rozmawiamy, to siedząc, to chodząc, ten z tym, a tamten z owym. Stojowski zaś najwięcej już ze mną. Nareszcie wziął mnie pod ramię i zaprowadziwszy do drugiej izby, rzekł mi:

— Kochany panie Marcinie, mamy tu do ciebie prośbę jedną.

— Może sprawa jaka — odpowiedziałem — jeżeli tak jest, to mów śmiało i bez ogródki, u mnie serce nie bardzo płochliwe.

— Nie jest to sprawa — rzecze on — tylko prośba, której pewno odmówić nie zechcesz; jednak przyznam ci się, że sam nie wiem, od czego zacząć. — Ja też na to:

— Kiedy nie wiesz, od czego zacząć, to niechże się bez początku obejdzie, wal prosto in medias res388: ze mną wiele ceremonii nie trzeba.

— Hm! Bo widzisz... jest to zawsze delikatna materia. Lgoccy prosili mnie na mediatora...

— Lgoccy? — zawołałem. — Czegóż mogą chcieć Lgoccy ode mnie?

— Siadajże, proszę ciebie, opowiem ci całą rzecz.

— Mów bez ogródki.

— Owóż taka jest rzecz. Wiadomo ci jest, że Lgocki młody, którego znasz, a który tutaj jest ze mną, stara się od dawna o pannę Zofię Strzegocką. Zaszalał się nieborak do tego stopnia, że już wariuje na czysto.

— Nie dziwię się wcale, bo jest też za czym.

Na te słowa moje Stojowski się popatrzył na mnie z uwagą, jakby chciał z twarzy mojej odgadnąć, co one znaczą, a potem rzekł:

— Może jest za czym, ale nie ma dlaczego. Rzecz się bowiem tak ma, że i matka panny, i dziadek wcale nie mają nic przeciw temu mariażowi.

— Jak to! I dziadek? — zapytałem obcesem.

Zmięszał się trochę mediator, ale po chwili odpowiedział stanowczo:

— I dziadek. Sam z nim mówiłem; protestował się wprawdzie z początku, zarzucał wiele rzeczy Lgockiemu, ale na koniec dał się przekonać.

— To, widzę, dołki kopiecie pode mną! — zawołałem, srodze się popatrzywszy na niego. Ale on na to łagodnie:

— Kiedy tak, to już nie ma dalej co mówić.

— Mów, mów, niechaj wiem przynajmniej, o co wam chodzi.

— Dobrze, ja będę mówił, ale muszę cię najpierw uprzedzić, iż ja całkiem obojętny jestem obrotowi tej sprawy. Prosili mnie Lgoccy, abym starościca deklarował...

— Jak to, to już się i zdeklarował?! — zawołałem znów niecierpliwie.

Na to Stojowski odsunął się ode mnie i przeszedłszy się parę razy po izbie, zajrzał w okno i rzekł:

— Piękne dnie teraz mamy, da Bóg doczekać, będziemy rychłą wiosnę mieli w tym roku.

— Mój Stojowski! — zawołałem natenczas. — Nie rób ze mną komedii; to tobie komedia, a mnie serce się krwawi z niespokojności i bólu. Mów, co się stało i czego chcecie ode mnie?

— Nic się nie stało i już niczego nie chcemy. Ja sobie tę rzecz całkiem wyobrażałem inaczej. A zresztą, gniewasz się, rzucasz sobą, a my tu właśnie nie po gniew i burdę jaką przyjechali, tylko po zgodę i piękne porozumienie się z tobą.

— Mówże prędko, proszę ciebie, już będę milczał jak kamień.

Zaczął więc znowu łagodnie.

— Słuchajże tylko pięknie i cierpliwie. Otóż przed kilkoma dniami pojechałem ze starościcem do Źwiernika i deklarowałem go pani stolnikowej. Mówiliśmy długo i szeroko. Pani stolnikowa oświadczyła nam, iż nie tylko nic nie ma przeciw temu, ażeby Zosia oddała rękę starościcowi, ale i owszem, będzie sobie to mieć za szczęście i spełnienie najgorętszych jej życzeń. „Jednakże — mówiła nam pani Strzegocka — zachodzi tu jedna okoliczność, która mnie wielce martwi i niepokoi, a którą chciałabym mieć koniecznie załatwioną przed daniem całego słowa. Oto imć pan Nieczuja, krewny naszego domu i z wielu względów bardzo szanowany kawaler, niedawnymi czasy także się deklarował o rękę Zosi. Są pewne względy, które mnie nie kazały przyzwolić na to małżeństwo; jakoż odmówiłam panu Nieczui. On atoli, lubo starałam się odmowę moją w jak najgrzeczniejszy sposób ułożyć, przyjął ją z niechęcią, z wielkim gniewem i z przekleństwem prawie na dom nasz i całą rodzinę ze Źwiernika odjechał i dotąd się nie pokazał. Ja zanadto poważam sobie pana Nieczuję, zanadto z wielką przyjaźnią jestem dla niego, zanadto zresztą dbam o przyszłe szczęście i spokój mojej córki, ażebym gniewowi takiemu na mnie i na całą moją familię mogła dać żywić się dłużej albo żebym przed ułagodzeniem go nie omijała rzeczy takich, które by go jeszcze mogły rozżarzać. Może ja tu oględność moją za daleko posuwam i może to wszystko wcale jest niepotrzebnym, ale to trudno; byłam sama świadkiem, jakie okropne skutki nieoględna rekuza sprawiła w pewnym domu w dawnym naszym sąsiedztwie i po prostu się boję. Nie mam tedy nic przeciw panu Lgockiemu — mówiła pani stolnikowa — i owszem, zezwalam; ale pierwej całego słowa mojego nie dam, póki waszmość nie postaracie się o to, aby jmć pan Nieczuja zdjął przekleństwa i groźby swoje ze mnie i domu mojego”.

Zatrzymał się w tym miejscu Stojowski, a ja, który przez cały ten czas nawet oddech zatrzymywałem w piersiach, zaczerpnąłem cokolwiek powietrza i odetchnąłem. Jawno mi już teraz było, że doskonałą prawdę mówił Stojowski; jawno i to, dlaczego stolnikowa wymaga ode mnie słowa na to, że żadnego nie będę miał gniewu dla niej ani dla Zosi; pamięć Murdeliona i jego gniewu stała jej żywo przed oczyma... obawiała się znaleźć drugą taką samą dozę diabelskiego specjału we mnie... Ale nie bójcie się! Pomyślałem: nie podług wyjątków należy sądzić ludzi na świecie, nie podług tych, którzy się wyszczególniają i wynoszą nad ogół!... Ja się nie gniewam. Jam niczym nie wystąpił nad masę, jam tylko jest zwyczajną i równą innym cząstką milionowego ogółu, ja żadnego wywyższenia nie pragnę; ja żyję w kąciku i postępując wedle odwiecznych praw boskich i obyczajów ludzkich, które mam przekazane od ojców, nie chcę niczego więcej, tylko być zawsze tym, czym byli oni. I byle tylko nikt wyższych praw sobie nie rościł nade mnie, bylem ja został po staremu omnibus par, nemini inferior389, to więcej niczego nie zapragnę i do wywyższenia albo wyszczególnienia się nie użyję ani gniewu, ani złości, ani gwałtu, ani żadnego innego nadzwyczajnego środka; a jeżeli mi Bóg dał jakowe cnoty lub zdolności, to i te niechaj się spalą na ołtarzu wspólnego dobra, wraz z milionami cnót innych mojego zakonu, przez nikogo nieznane i nienagrodzone, tylko Twoim oczom widome, o Panie wielki! Abyś mi je policzyć mógł kiedyś, kiedy z otwartym całego życia mojego sumieniem stanąć mi przyjdzie przed Tobą. Ja się nie gniewam i nie gniewałem się nigdy, a jeżeli dnia jednego jakich cierpkich słów kilka wyleciało z ust moich przeciwko bezbronnej kobiecie, przeciwko matce tej niewinnej istoty, która mi się stała wszystkim na świecie, to była to raczej gorąca skarga na los mnie przeciwny, niżeli zła chęć jaka dla domu tego, pod którego dachem szukałem szczęścia na całe życie. I było to w samej rzeczy. Od dnia, w którym z taką furią wyjechałem był ze Źwiernika, daleko więcej myślałem nad tym, jak by stolnikową na nowo dla siebie przebłagać, jak by jej gniew słuszny i sprawiedliwy zdjąć ze siebie samego, niżeli żeby sobie gniew jaki na nią żywić lub rozżarzać. Vana zresztą sine viribus ira390 i cóż by mnie było po moim gniewie?... Dla mnie matka tej, którą kochałem nad życie, była osobą świętą i nietykalną i gdyby mi przyszło było iść na wieczną nędzę lub śmierć z jej przyczyny, to jeszcze nie byłbym nigdy potrafił trzeźwymi usty rzucić złe słowo na nią, a nie dopiero podjąć jaki niegodziwy uczynek. O! Tak było, i pewnie tak było! — Jam w niczym nie był podobny do Murdeliona. Ale... — myślałem długo i z natężeniem... — ale cóż za odpowiedź dać Stojowskiemu? Wyprzeć się by najmniejszego na dom Strzegockich gniewu, znaczyło to po prostu błogosławić Lgockiemu do ołtarza ze Zosią; przyznać li się do gniewu, którego ani cienia nie było w mym sercu? — jak to uczynić? Ale rozum, ów niezmordowany rachmistrz duszy człowieczej, ów nieubłagany nieprzyjaciel wszelkich odpowiedzi stanowczych, czegóż to nie doradzi? Rzekłem tedy do Stojowskiego:

— Cóż Zosia na to?

— Zosia jest jeszcze dzieckiem prawie — odpowiedział mediator — nie może ona w tak ważnej rzeczy mieć swojej opinii.

— Jak to! — zawołałem. — Toż nawet tutaj swojej opinii mieć nie będzie, gdzie o nią samą idzie, gdzie idzie o jej szczęście doczesne, o jej życie całe, o jej jedyne i wszystko na świecie? O świat! O ludzie! — zawołałem z żalem i ze łzami w oczach zacząłem chodzić po izbie. Stojowski stał oparty o krawędź stołu i nie przerywając mi wcale, patrzył, ile mi się zdawało, ze szczerym współczuciem na mnie. Milczenie to trwało długą chwilę; ja ustawicznie chodziłem po izbie i im więcej się przezwyciężałem, aby się w żalu utulić, tym mocniej mi się serce ściskało i tym obfitsze łzy wyciskały mi się z oczu. Już i rozum, który znów swoją podsuwał radę, umilknąć musiał przed nawałą uczucia. Aby jednak to jakoś zakończyć nareszcie, stanąłem i łkającym głosem spytałem Stojowskiego:

— Czegóż wy chcecie ode mnie?

To zapytanie moje przyniosło najlepszy skutek. Skoczył on bowiem zaraz do mnie i także ze łzami w oczach porwał mnie za rękę, a ściskając ją mocno, rzekł:

— Przebacz mi, panie bracie! Poznałem cię inszym, a widzę cię wcale inszym. Gdybym był o tym pierwej wiedział, co teraz widzę, nie byłbym się nigdy podjął tego orędownictwa. Kto by nie szanował praw serca, tego najprzedniejszego klejnotu w człowieku, ten niewart nazwiska człowieka. Przebacz mi, panie bracie!

— Nie gniewam się nic a nic i na nikogo się nie gniewam — odpowiedziałem, ściskając mu rękę z afektem — ale własną ręką swego serca zabijać nie będę. Dziękuję tobie, że mnie rozumiesz, i Bóg jest świadkiem moim, co myślę, ale nikomu nic odpowiadać nie będę. Niech sobie robią, co chcą.

Chwilę jeszcze rozmawialiśmy z sobą w tej izbie, wypowiadając sobie wzajemne sentymenta; a właśnie kiedy świece przynoszono do sali, poobcierawszy się z łez i odetchnąwszy po kilka razy, powróciliśmy do reszty kompanii. Tam, nie wiem z jakiego powodu, ale zapewne wskutek jakiegoś źle wyrozumianego gestu Stojowskiego albo wskutek fałszywie wyczytanego którejś z naszych twarzy wyrazu, ledwie com wszedł, zaraz ów drugi Lgockiego towarzysz, pan Kąkolnicki, przybliżył się do mnie i wyciągnąwszy obiedwie391 ręce, rzekł:

— W imieniu Lgockich i całego pani stolnikowej domu bardzo dziękujemy waszmości; nigdy nawet nie spodziewaliśmy się inaczej.

— Za cóż to mi waszmość dziękujesz? — zapytałem zdziwiony, cofając się przed nienależącym mi się komplimentem.

— A dziękujemy waszmości, żeś był tak łaskaw...

— Ale, przepraszam — zawołałem — ja wcale nie byłem łaskaw.

— Jak to! — zawołał znów on, odskoczywszy. — Czy być może?

— Może i jest! — odpowiedziałem. On też na to z nieukontentowaniem:

— A to osobliwa392! Nigdy nie myślałem, żeby się nalazł393 kto taki.

— Mości panie! — przerwałem mu. — Czy moje uczynki się panu osobliwe wydają czy nieosobliwe, to mi jedno! Zresztą muszę waszmość uważnym uczynić na to, że tu wcale nie miejsce po temu, aby dysputować o tym, chyba że chcecie prywatne sprawy koniecznie na widok publiczny wywlekać.

— Ta sprawa — rzecze on — gdyby się i przed całą Europą wywlokła, nic nam pewnie pod żadnym względem nie zaszkodzi.

— Może i zaszkodzi.

— Nie zaszkodzi!

— Ale powiadam, że zaszkodzi.

— Zaszkodzi, ale nie nam.

— Otóż wam właśnie zaszkodzi, bo wyście niedorzeczność zrobili, nie ja.

— Jakąż to niedorzeczność?

— Toż to dorzecznie jest — zawołałem — przyjeżdżać do konkurenta po to, aby swojej pannie pozwolił iść za innego!

— Cha, cha, cha! Otóż to osobliwa! — zawołał pan Fredro, a Stojowski w tejże chwili usiadł przy nim na kanapie, dając oczywiście tym do poznania, że od wszystkiego ręce umywa. Tymczasem zaś Lgocki wstał z krzesła i stanął po stronie Kąkolnickiego, który tuż rzekł:

— Przepraszam waszmość pana, nie ten jest niedorzeczny, który łagodnie prosi o to, iżby mu nie przeszkadzano w konkurach, ale ten właśnie, który się sroży na próżno i upiera przy tym, co być nie może. — A ja mu na to:

— Co mi waszmość gadasz trzy po trzy? Sameś głupstwo zrobił i teraz składasz je na drugiego! Co waszmość wiesz, co być może, a co nie może!

— Wiem bardzo dobrze — rzekł on — waszmość tej panny nigdy nie dostaniesz; tak już jest zapisano.

— A żeby tam było i na kamieniu ryto, to ja wam powiadam, że wy jej dostaniecie!

— Otóż dostaniemy! — zawołał Lgocki. — Pani stolnikowa dała nam słowo.

— Nieprawda! — krzyknę. — Nie dała!

— Dała słowo! — zawołał znów Lgocki. — I żebyś wiedział, Niecuja, żebym cię zaraz zabił, kiedy byś chciał temu pseskadzać!

— Pójdziesz ty z twoim zabijaniem! — krzyknąłem na niego. — Patrzajże, jaki mi heros! — A wtem pan Bal wstał z kanapy i stanąwszy po mojej stronie, rzecze grubym głosem:

— Hola, mości panowie! O co to chodzi?

— O co chodzi, to chodzi! — krzyknie na to Lgocki już w pasji. — Co wasmości do tego?

— Co mnie do tego? — zawołał Bal. — To będziecie na cudzy dom najeżdżać i burdy w nim robić! Otóż ja wam powiadam, że panny nie