Ojciec Goriot - Honoré de Balzac (wirtualna biblioteka txt) 📖

Bo wyście przecie niewinne. One niewinne, przyjacielu! Powiedz to wszystkim, żeby nikt nie miał do nich żalu za mnie. Jam winien wszystkiemu, jam je przyzwyczaił do tego, żeby mnie nogami tratowały. Mnie to przyjemność sprawiało. Cóż komu do tego? Nie należy to ani do ludzkiej, ani do boskiej sprawiedliwości. Bóg byłby chyba niesprawiedliwy, gdyby je za mnie potępił. Ja nie umiałem postępować, byłem tak głupi, żem się zrzekł praw swoich. Ja byłbym się spodlił dla nich! Cóż chcecie? Najpiękniejsza natura, najlepsza dusza zepsułaby się pod wpływem takiej pobłażliwości ojcowskiej. Jam nędznik sprawiedliwie ukarany. Sam popchnąłem córki do złego, sam je zepsułem. Dziś zachciewa się im przyjemności, jak dawniej cukierków się zachciewało. Pozwalałem im zadowalać wszystkie zachcianki dziecinne. W piętnastym roku miały już swój powóz! Nic się im oprzeć nie mogło. Ja jeden zawiniłem, lecz zawiniłem przez miłość. Ich głos otwierał mi serce. Słyszę je, już nadchodzą. O, tak! One przyjdą! Prawo chce, żeby dzieci przychodziły do ojca umierającego. Prawo jest po mojej stronie. Czyż to tak drogo kosztuje przyjechać? Ja sam zapłacę za kabriolet. Napisz im, że ja mam miliony! Słowo honoru! Pojadę do Odessy i będę tam wyrabiał makaron włoski. Wiem, jak się to robi. Mam dobry plan, zdobędę sobie niejeden milionik. Makaron nie zepsuje się w czasie przewozu, jak zboże lub mąka. Ba! ba! A krochmal? I on przyniesie miliony! Nie skłamiesz więc, mówiąc im o milionach. Niech sobie przyjdą przez chciwość, niech mnie oszukają, bylebym je zobaczył. Chcę moich córek! One są moim dziełem! One do mnie należą! — wołał, podnosząc się na posłaniu i ukazując Eugeniuszowi głowę pokrytą siwym, najeżonym włosem, głowę, która groziła wszystkim, co mogło groźbę wyrażać.

— Połóż się, dobry mój ojcze Goriot — rzekł Eugeniusz. — Ja do nich zaraz napiszę. Czekam tylko Bianchona; pójdę do nich sam, jeżeli tu nie przyjdą.

— Jeżeli nie przyjdą? — powtórzył starzec ze łkaniem. — Ależ ja umrę, umrę tymczasem w przystępie szaleństwa, szaleństwa! Szaleństwo mnie ogarnia! Widzę w tej chwili całe moje życie. Jam głupiec! One mnie nie kochają, one mnie nigdy nie kochały! Przecie to jasne, jeżeli dotąd nie przyszły, to wcale już nie przyjdą. Im dłużej będą zwlekały, tym bardziej nie zechcą sprawić mi tej radości. Znam je; nigdy nie umiały one przeczuwać potrzeb, trosk i boleści moich, toteż i śmierci mej nie przeczują. One nie pojmują nawet mej miłości. Tak, widzę teraz, że wszystko, co dla nich robiłem, wydawało im się rzeczą małej wagi, bo wiedziały, żem ja gotów dla nich wnętrzności sobie otworzyć! Gdyby zapragnęły wyłupić mi oczy, to ja bym powiedział: „Wyłapcie je!” Zanadtom głupi. A im się zdaje, że wszyscy mają takich ojców jak one. Trzeba zawsze kazać siebie cenić. Dzieci ich pomszczą się za mnie. Ależ własny interes każe im przyjść do mnie. Ostrzeż je, proszę, że nie chcąc uszanować moich chwil ostatnich, przygotowują sobie zgon niedobry. W tej jednej zbrodni popełniają wszystkie inne. Idźże do nich, powiedz im prędzej, że nieobecnością swoją ojcobójstwo popełniają! Dość ich i bez tego popełniły. Krzyczże, krzycz tak jak ja: „Hej! Naściu! hej! Delfino! pójdźcie do ojca, który był dla was tak dobry, a teraz cierpi okrutnie!” Nic z tego, nikt nie przychodzi. Mamże umrzeć, jak pies jaki? Więc opuszczenie jest moją nagrodą! Ależ to są nikczemnice, zbrodniarki! Przeklinam je! Brzydzę się nimi! Podniosę się w nocy z trumny, żeby je przekląć raz jeszcze, bo, powiedzcież przyjaciele, czy ja nie mam słuszności? Wszak one bardzo źle postępują, nieprawdaż? Co ja mówię? Powiedzieliście mi przecie, że Delfina przyszła. Ona jest lepsza od tamtej. Tyś synem moim, Eugeniusza! Kochaj ją, bądź dla niej ojcem. Druga jest bardzo nieszczęśliwa! A ich fortuna! Ach! Boże mój! Umieram, cierpię za wiele: oderżnijcie mi głowę, zostawcie tylko serce.

— Krzysztofie, biegnij po Bianchona i sprowadź mi kabriolet! — zawołał Eugeniusz przerażony gwałtownością skarg i krzyków starego.

— Pojadę po córki twoje, dobry ojcze Goriot, i przywiozę je tutaj.

— Przemocą! Przemocą! Wezwij na pomoc straż, armię, wszystko, wszystko! — zawołał, rzucając na Eugeniusza ostatnie spojrzenie, w którym zaświeciła jeszcze iskra rozumu. — Udaj się do władz, do prokuratora królewskiego, powiedz, żeby mi je tutaj przyprowadzili, bo ja tego żądam!

— Ależ przeklinałeś je, ojcze.

— Któż to powiedział? — zawołał starzec zdumiony. — Wiesz przecie, że je kocham, ubóstwiam! Ozdrowieję natychmiast, gdy je zobaczę... Idź, dobry sąsiedzie, idź, drogie moje dziecię; jesteś taki dobry, chciałbym ci podziękować, ale nic ci dać nie mogę oprócz błogosławieństwa umierającego. Ach, chciałbym widzieć choć Delfinę! Powiedziałbym jej, żeby ci za mnie zapłaciła. Choć tę mi przyprowadź, jeżeli druga przyjść nie może. Powiedz, że przestaniesz ją kochać, jeżeli przyjść nie zechce. Ona cię tak kocha, że przyjdzie niezawodnie. Pić! Wnętrzności mi płoną! Przyłóżcie mi cokolwiek do głowy. Dajcie tu rękę mej córki, to mnie zbawi, czuję... Mój Boże! Któż im powróci dobrobyt, gdy ja umrę? Chcę pojechać dla nich do Odessy! Do Odessy robić makaron włoski.

— Napij się, ojcze — rzekł Eugeniusz, podnosząc chorego.

Objął go lewem ramieniem, a drugą ręką podniósł mu do ust filiżankę pełną tyzanny.

— O, ty musisz kochać ojca swego i matkę swoją! — mówił starzec, ściskając słabnącymi rękami dłoń Eugeniusza. — Czy ty pojmujesz, że ja umrę, nie zobaczywszy mych córek? Życie moje było od lat dziesięciu ciągłym, nieugaszonym pragnieniem... Zięciowie zabili mi córki. Tak jest, nie miałem już córek od czasu, jakem je za mąż powydawał. Ojcowie, powiedzcie izbom, że potrzeba nowego prawa o małżeństwie! Albo nie wydawajcie córek za mąż, jeżeli je kochacie. Zięć — to nikczemnik, który psuje nam córkę. Dosyć małżeństw! One wydzierają nam dzieci i nie mamy ich później przy sobie w ostatniej godzinie. Wydajcie prawo o śmierci ojców. To rzecz okropna! Zemsty! Zięciowie nie puszczają mych córek do mnie. Zabijcie ich! Na śmierć Restauda, na śmierć Alzatczyka, to są moi mordercy! Dajcie mi śmierć lub córki! Ach! Już po wszystkim, umieram bez nich! Naściu! Fifinko! Prędzej, chodźcie! Tatko wasz umiera...

— Uspokój się, dobry ojcze Goriot, nie wzruszaj się, nie myśl.

— Nie widzieć ich — to śmierć moja!

— Zaraz je zobaczysz.

— Doprawdy! — zawołał starzec obłąkany. — O! Zobaczyć je! Ja je zobaczę, posłyszę ich głos. Umrę szczęśliwy. A tak, nie proszę o dłuższe życie, nie dbałem już o nie, bo troski moje rosły z dniem każdym. Ale zobaczyć je, dotknąć się ich sukien, ach, tylko sukien, to tak niewiele; lecz dość, bym wziął w ręce jaki przedmiot, który do nich należy. Pozwólcie mi wziąć włosy... sy...

Upadł na poduszkę, jak gdyby powalony uderzeniem maczugi. Ręce jego zaczęły coś chwytać po kołdrze; widocznie szukał włosów swych córek.

— Błogosławię je — wyrzekł z wysiłkiem — błogosławię...

I osłabł raptownie. Bianchon ukazał się w tej chwili we drzwiach.

— Spotkałem Krzysztofa, zaraz ci fiakra sprowadzi — powiedział.

Popatrzył na chorego, podniósł mu przemocą powieki i obaj studenci ujrzeli oko, w którym już ani blasku, ani ciepła nie było.

— Zdaje mi się, że to już nie przejdzie — rzekł Bianchon. Wziął starego za puls, następnie przyłożył mu rękę do serca.

— Maszyna jeszcze iść nie przestała; ale w takim stanie, w jakim on się znajduje, jest to prawdziwe nieszczęście. Lepiej byłoby, gdyby umarł.

— To prawda — rzekł Rastignac.

— Co tobie? Jesteś blady jak śmierć.

— Ach, przyjacielu, słuchałem wciąż skarg i krzyków. Jest Bóg! O, tak! Jest Bóg i jest świat lepszy, który On dla nas przygotował, bo inaczej ziemia nasza byłaby nonsensem. Tonąłbym we łzach, gdyby to było mniej tragiczne, ale coś mi okropnie ściska serce i żołądek.

— Słuchaj, trzeba będzie wiele rzeczy; skądże weźmiemy pieniędzy?

Rastignac wyciągnął zegarek.

— Masz, zastaw to prędko. Ja nie mogę zatrzymać się po drodze, bo każda chwila jest droga, a teraz czekam Krzysztofa. Nie mam ani szeląga; trzeba będzie zapłacić woźnicy, gdy odwiezie mnie z powrotem.

Rastignac zbiegł pędem po schodach i pojechał na ulicę du Helder, do pani de Restaud. W drodze, wyobraźnia uderzona straszliwym obrazem, na który patrzył przed chwilą, podniecała coraz bardziej jego oburzenie. Na zapytanie, czy może się widzieć z panią hrabiną, odpowiedziano mu, że pani nie przyjmuje nikogo.

— Ależ — powiedział Eugeniusz do kamerdynera — ja przychodzę od ojca pani hrabiny, który jest umierający.

— Pan hrabia zakazał nam najsurowiej.

— Jeżeli pan de Restaud jest w domu, to proszę powiedzieć mu, w jakich okolicznościach znajduje się teść jego oraz oświadczyć, że ja potrzebuję koniecznie rozmówić się z nim w tej chwili.

Eugeniusz czekał długo, nie mogąc pozbyć się myśli straszliwej, że stary może umrzeć tymczasem.

Kamerdyner wprowadził go do pierwszego salonu, gdzie pan de Restaud stał przed wygasłym kominkiem. Hrabia przywitał studenta ozięble i nie prosił go siadać.

— Panie hrabio — powiedział Rastignac — teść pański kona w tej chwili w nędznej dziurze i nie ma szeląga jednego na drzewo. Pragnie widzieć się z córką, bo ostatnia jego godzina się zbliża...

— Mój panie — odparł ozięble hrabia de Restaud — mogłeś pan zauważyć, że ja nie mam zbyt wiele sympatii dla pana Goriot. Naraził mi się przez swoje postępowanie z panią de Restaud, zakłócił szczęście mego życia, jednym słowem, widzę w nim nieprzyjaciela mojego spokoju. Może sobie umierać lub żyć, wszystko mi to jedno. Oto jakie są moje uczucia dla niego. Świat może mnie ganić, ja gardzę opinią. Mam w tej chwili zbyt ważne rzeczy do spełnienia, żeby zajmować się tym, co pomyślą o mnie głupcy lub obojętni. Pani de Restaud nie jest w stanie wyjść z domu. Zresztą, ja nie chcę, żeby się teraz oddalała. Proszę oświadczyć jej ojcu, że przyjdzie do niego wtedy, gdy spełni swe obowiązki względem mnie i względem mego dziecka. Jeżeli kocha ojca, to może być swobodna za chwilę...

— Panie hrabio, nie do mnie należy sądzić postępowanie pańskie, jesteś panem swej żony; lecz mogę rachować na pańską uczciwość i proszę, żebyś mi przyrzekł jedno tylko, że powiesz hrabinie, iż ojciec jej nie przeżyje dnia dzisiejszego i przeklął już ją za to, że nie przyszła czuwać u jego wezgłowia!

— Powiedz jej pan to osobiście — rzekł hrabia, tknięty wyrazem oburzenia, które dźwięczało w głosie Eugeniusza.

Rastignac wszedł z nim do salonu, w którym hrabina zwykle przebywała, znalazł ją zalaną łzami i zagłębioną w fotelu z takim jakimś wyrazem przygnębienia, jak gdyby śmierci już tylko wyglądała. Żal mu się jej zrobiło, gdy podniosła na męża wzrok bojaźliwy, w którym malował się zupełny upadek sił wyczerpanych tyranią moralną i fizyczną. Hrabia skinął głową, znak ten ośmielił ją do mówienia.

— Słyszałam wszystko — wyrzekła. — Powiedz pan ojcu, że przebaczyłby mi, gdyby wiedział, w jakim położeniu ja się znajduję. Nie spodziewałam się tej męczarni, przechodzi ona moje siły, lecz pomimo to wytrwam do końca — mówiła zwracając się do męża. — Matką jestem. Powiedz pan memu ojcu, żem nie zasłużyła na jego wyrzuty, chociaż pozory mnie potępiają — wykrzyknęła z rozpaczą.

Eugeniusz złożył ukłon i cofnął się zdumiony, odgadując, jak straszliwie hrabina cierpiała w tej chwili. Z mowy pana de Restaud pojął, że usiłowanie jego było daremne i że Anastazja nie była już swobodna. Pośpieszył z kolei do pani de Nucingen, którą znalazł w łóżku.

— Jestem cierpiąca, biedny mój przyjacielu — powiedziała Delfina. — Zaziębiłam się przy wyjściu z balu i obawiam się, czy nie dostałam kataru płuc. Czekam doktora...

— Choćbyś pani stała jedną nogą w grobie, to i tak powinna byś zawlec się do ojca. On woła ciebie, pani! Zapomniałabyś pewnie o swym cierpieniu, gdybyś mogła słyszeć najsłabszy krzyk jego.

— Eugeniuszu, ojciec mój nie jest może tak chory, jak ty mówisz; ale chcę być w twych oczach bez zarzutu i postąpię według twej woli. Wiem, że ojciec umarłby sam ze zmartwienia, gdybym ja, wyszedłszy z domu, naraziła się na śmiertelną chorobę. Pomimo to pójdę, tylko muszę zobaczyć się wpierw z doktorem. Ach! Dlaczegóż to nie masz zegarka? — zapytała — widząc, że na piersi Eugeniusza nie ma złotego łańcuszka.