Ojciec Goriot - Honoré de Balzac (wirtualna biblioteka txt) 📖

Powstała na spotkanie najlepszej swej przyjaciółki, księżny de Langeais. Rastignac pojechał do pałacu Rochefide’ów, gdzie margrabia d’Adjuda miał spędzić wieczór. Jakoż był tam rzeczywiście, lecz dowiedziawszy się, o co chodzi, pojechał ze studentem do swego mieszkania i wręczył mu szkatułkę mówiąc:

— Tu są wszystkie listy.

Zdawało się, że chce coś jeszcze mówić, może pragnął dowiedzieć się szczegółów o balu u wicehrabiny, a może chciał wyznać przed Eugeniuszem, że już zaczyna rozpaczać z powodu swego małżeństwa, co później rzeczywiście miało miejsce, lecz błyskawica dumy zapaliła mu się w oczach i miał smutną odwagę zamilczeć o najszlachetniejszych swych uczuciach.

— Nic jej o mnie nie mów, kochany Eugeniuszu — wyrzekł, ściskając dłoń jego z wyrazem przychylności i smutku; po czym dał mu znak, żeby się oddalił.

Eugeniusz powrócił do pałacu Beauséantów i kazał się zaprowadzić do pokoju wicehrabiny, w którym widać było poczynione przygotowania do podróży. Usiadł przy ogniu, a utkwiwszy wzrok w szkatułkę cedrową, pogrążał się w głęboką i smutną zadumę. Pani de Beauséant przybierała w jego oczach rozmiary bogiń Iliady.

— Ach! przyjacielu — rzekła wicehrabina, wchodząc i opierając rękę na ramieniu Rastignaca.

Stała cała przed nim we łzach, z oczyma wzniesionymi; jedną rękę drżącą wyciągnęła ku niemu, a drugą podniosła ku górze. Pochwyciła nagle szkatułkę, rzuciła ją do ognia i śledziła okiem, aż póki nie spłonęła.

— Tańczą! Wszyscy przyszli punktualnie, tylko śmierć przyjdzie za późno. Cyt! Przyjacielu — zawołała kładąc palec na ustach Rastignaca, który chciał coś powiedzieć. — nigdy już nie zobaczę ani Paryża, ani świata. O piątej z rana odjeżdżam stąd, żeby zagrzebać się w głębi Normandii. Od trzeciej po południu zajęta już jestem przygotowaniem do drogi; musiałam podpisywać akta, wejrzeć w interesy, nie miałam kogo posłać do...

Zatrzymała się.

— Byłam pewna, że można go znaleźć u...

Zatrzymała się znowu przejęta boleścią. W takiej chwili wszystko jest cierpieniem, a niektórych słów wymówić nawet niepodobna.

— Wreszcie — poczęła znowu — liczyłam na pana, że zechcesz mi oddać tę ostatnią przysługę. Chciałabym dać ci jakiś zadatek przyjaźni. Będę myślała często o tobie, boś mi się wydał dobry i szlachetny, młody i czysty wśród tego świata, w którym podobne przymioty tak rzadko się spotykają. Pragnę, żebyś o mnie czasem pomyślał.

Obejrzała się dokoła.

— Oto jest — powiedziała — pudełko, w którym chowałam rękawiczki. Ilekroć otworzyłam go przed wyjazdem na bal lub do teatru, zawsze czułam, żem piękna, bo byłam szczęśliwa i po to tylko do niego się dotykałam, żeby myśl jaką wdzięczną w nim pozostawić: jest w nim wiele mojej istoty, jest cała pani de Beauséant, która już istnieć przestała. Przyjm je pan ode mnie. Postaram się, żeby ją odniesiono do twego mieszkania przy ulicy d’Artois. Pani de Nucingen bardzo pięknie dziś wygląda, kochaj ją szczerze. Jeżeli nie zobaczymy się więcej, to bądź pewien, przyjacielu, który byłeś zawsze dobry dla mnie, że modlić się będę za ciebie. Zejdźmy do salonu; nie chcę, żeby myślano, że ja płaczę. Mam wieczność całą przed sobą, będę sama i nikt nie zażąda rachunku łez moich. Jeszcze jedno tylko spojrzenie na ten pokój.

Wice-hrabina zatrzymała się, przysłoniła ręką oczy, po czym obtarła je, zwilżyła zimną wodą i wsparła się na ramieniu studenta.

— Idźmy — powiedziała.

Nic w życiu nie wzruszyło Rastignaca tak silnie, jak zetknięcie się z tą boleścią szlachetnie stłumioną. Pani de Beauséant obeszła z Eugeniuszem dokoła sali, była to ostatnia uprzejmość tej kobiety, odznaczającej się dziwnym wdziękiem.

Spojrzenie Eugeniusza padło na obie siostry: panią de Restaud i panią de Nucingen. Hrabina wyglądała wspaniale w całym przepychu brylantów, które musiały palić jej ciało, bo po raz ostatni miała je na sobie. Pomimo potężnej dumy i miłości, którą miała w sercu, nie mogła znieść spokojnie wzroku swego męża. Widok ten nie rozjaśnił wcale smutnych myśli Rastignaca. Tak jak pułkownik włoski przypominał mu postać Vautrina, tak również brylanty obu sióstr przywodziły na myśl barłóg, na którym ojciec Goriot spoczywał. Wicehrabina wytłumaczyła sobie opacznie smutek studenta i puściła jego ramię.

— Idź pan — powiedziała — nie chcę zatruwać ci przyjemności.

Delfina przywołała go natychmiast do siebie. Śpieszno jej było rzucić pod stopy studenta hołdy zebrane w tym świecie, do którego spodziewała się być już na zawsze przyjęta.

— Jakże znajdujesz pan Naścię? — zapytała.

— Ona umie korzystać nawet ze śmierci ojca własnego — rzekł Rastignac.

Około czwartej muzyka ucichła i tłumy zaczęły się przerzedzać, aż w końcu księżna de Langeais i Rastignac znaleźli się sami w sali balowej. Po chwili i wicehrabina stanęła na progu, pożegnawszy tylko co pana de Beauséant, który odszedł do swej sypialni powtarzając po kilkakroć:

— Źle robisz, moja droga, że uciekasz od świata w twoim wieku! Pozostań, proszę, z nami.

Pani de Beauséant wydała okrzyk podziwu na widok księżny, spodziewała się bowiem zastać samego Eugeniusza.

— Odgadłam cię, Klaro — rzekła pani de Langeais. — Odjeżdżasz, żeby nigdy już nie wrócić; lecz przed odjazdem musisz mnie wysłuchać, musimy się porozumieć!

Wzięła przyjaciółkę za rękę i wprowadziła ją do sąsiedniego salonu, a tam, popatrzywszy na nią ze łzami w oczach, przycisnęła ją do piersi i ucałowała gorąco.

— Nie chcę rozstawać się z tobą obojętnie, moja droga, to byłby dla mnie zbyt ciężki wyrzut sumienia. Możesz rachować na mnie jak na siebie samą. Byłaś wielka dzisiejszego wieczora, ja poczułam, żem ciebie godna i chcę ci tego dowieść. Zawiniłam względem ciebie, nie zawsze byłam dobra; przebacz mi to, najdroższa, zapieram się wszystkiego, co mogło cię zranić, chciałabym cofnąć moje słowa. Jedna boleść połączyła dusze nasze i nie wiem, która z nas będzie bardziej nieszczęśliwa. Pan de Montriveau nie był dziś tutaj, czy ty to pojmujesz? Kto cię widział, Klaro, podczas tego balu, ten nigdy ciebie nie zapomni. Co do mnie, zrobię jeszcze ostatnie usiłowanie. Jeżeli mi się nie uda, to pójdę do klasztoru! A ty dokąd się udasz?

— Do Normandii, do Courcelles, kochać, modlić się, aż póki Bóg nie powoła mnie z tego świata.

— Chodź pan do nas, panie de Rastignac — rzekła wicehrabina głosem wzruszonym przypominając sobie, że Eugeniusz czeka na nią w salonie.

Student ukląkł przed kuzynką i złożył na jej ręce pocałunek.

— Bądź zdrowa, Antonino! — wyrzekła pani de Beauséant — bądź szczęśliwa! A ty, panie Eugeniuszu — mówiła do studenta — tyś szczęśliwy, boś młody, bo jeszcze wierzyć możesz. Opuszczając ten świat, mam wkoło siebie święte i szczere wzruszenia, jakie towarzyszyły zgonowi wybrańców szczęśliwych!

Rastignac pozostał aż do piątej i odszedł dopiero wtedy, gdy pani de Beauséant przesłała mu z powozu podróżnego ostatnie pożegnanie zroszone łzami. Pożegnanie to świadczyło, że osoby najwyżej położone nie są wyjęte spod praw serca i nie żyją bez troski, jak to wmawiają w naród ludzie goniący za popularnością.

Poranek był chłodny i wilgotny, a Eugeniusz wracał piechotą do domu Vauquer. Tak się uzupełniało jego wychowanie.

— Nie zdołamy ocalić biednego ojca Goriot — rzekł Bianchon, gdy Eugeniusz wszedł do pokoju sąsiada.

— Słuchaj, przyjacielu — powiedział Eugeniusz popatrzywszy na starca uśpionego — nie schodź nigdy ze skromnej drogi życia, która zadowala umiarkowane twoje żądania. Ja jestem w piekle i muszę w nim pozostać. Wierz we wszystko, cokolwiek złego powiedzą ci o świecie! Nie ma takiego Juwenala, co by zdołał opisać całą jego szkaradę okrytą złotem i klejnotami.

Nazajutrz Bianchon obudził Rastignaca około drugiej, prosząc, by go zastąpił przy łóżku Goriota, którego stan pogorszył się bardzo od rana.

— Stary nie przeżyje dwóch dni, a może nawet i sześciu godzin nie wytrzyma — mówił student medycyny — pomimo to musimy jednak walczyć z chorobą do ostatka. Potrzeba będzie użyć środków kosztownych. Będziemy go pielęgnowali, to pewne; ale ja nie mam ani grosza przy duszy. Przewróciłem jego kieszenie, przetrząsłem szafy: zero w ilorazie. Zapytałem go w chwili przytomności, ale powiedział mi, że nie ma ani jednego szeląga. A ty, czy masz cokolwiek?

— Mam tylko dwadzieścia franków, ale postawię na kartę i wygram.

— A jak przegrasz?

— Zwrócę się do jego zięciów i córek z prośbą o pieniądze.

— A jeżeli ci nic nie dadzą? — zapytał znów Bianchon. — Musimy dostać pieniędzy jak najprędzej, bo trzeba okryć starego wrzącymi synapizmami od stóp aż do połowy bioder. Jeżeli zacznie krzyczeć, to możemy mieć nadzieję. Wiesz, jak to się urządza, zresztą Krzysztof ci dopomoże. Ja wstąpię do apteki zaręczyć za wszystkie lekarstwa, jakie tam będziemy brali. Co za nieszczęście, że nie można było przenieść tego biedaka do naszego szpitala, byłoby mu tam nierównie lepiej. No, chodź ze mną do jego pokoju i nie opuszczaj go, aż póki ja nie wrócę.

Weszli obaj do pokoju starego. Eugeniusz przestraszył się zmianą, jaka zaszła na tej twarzy skrzywionej, bladej, wynędzniałej.

— Jak się masz, ojczulku? — zapytał pochylając się nad nędznym posłaniem.

Goriot podniósł na Eugeniusza oczy zagasłe, popatrzył uważnie, ale nie poznał, kto przed nim stoi. Student nie wytrzymał tego widoku, łzy zalały mu oczy.

— Bianchon, czy nie należałoby przysłonić okien firankami?

— Nie, okoliczności atmosferyczne nie wywierają już na niego żadnego wpływu. Byłby to zbyt szczęśliwy objaw, gdyby on poczuł wrażenie ciepła lub chłodu. Z tym wszystkim potrzeba nam ognia, żeby ugotować tyzannę i przyrządzić wiele innych rzeczy. Przyślę ci kilka wiązek gałęzi, które będą musiały wystarczyć, aż póki nie zdobędziemy drzewa. Przez dzień wczorajszy i przez noc spaliłem wszystek torf tego biedaka i cały zapas drzewa, jaki się u ciebie znajdował. Było tak wilgotno, że woda spływała po ścianach. Z wielkim trudem zdołałem osuszyć trochę ten pokój. Krzysztof zamiótł podłogę, bo to była istna stajnia. Wykadziłem tu jałowcem, bo smród był okropny.

— Mój Boże — rzekł Rastignac — a córki jego!

— Słuchaj, jeżeli poprosi pić, to dasz mu tego — rzekł asystent pokazując Rastignacowi wielki garnek biały. — Jeżeli zacznie się skarżyć, a żołądek będzie gorący i twardy, to wezwiesz Krzysztofa do pomocy i dasz mu... wiesz. Gdyby popadł przypadkiem w wielkie rozdrażnienie, gdyby mówił wiele lub dostał trochę obłędu, to nie potrzeba mu przeszkadzać. Będzie to niezły znak. Przyślesz w takim razie Krzysztofa do szpitala Cochin. Lekarz naczelny, kolega mój lub ja, przyjdziemy przypalić mu plecy moksą. Z rana, gdy spałeś jeszcze, zrobiliśmy wielką naradę z jednym uczniem doktora Galla, z naszym doktorem naczelnym i z lekarzem z Hôtel-Dieu. Panowie ci upatrują ciekawe symptomy, mamy więc śledzić przebieg choroby, żeby wyjaśnić kilka kwestii naukowych dosyć wielkiej wagi. Jeden z tych panów utrzymuje, że krew, naciskająca na jeden organ więcej niż na drugi, mogłaby wywołać szczególne objawy. Słuchaj więc dobrze, gdy zacznie mówić, żebyś potrafił określić, jakiego rodzaju wyobrażenia będą przemagały w jego mowie: czy to będą objawy pamięci, przenikliwości lub rozwagi; czy będzie się zajmował rzeczami materialnymi czy uczuciami; czy będzie rozumował lub zwracał się myślą do przeszłości; jednym słowem, uważaj, żebyś mógł zdać nam dokładne sprawozdanie. Może być, że atak będzie silny i jednorazowy, w takim razie, stary pozostanie aż do śmierci w zupełnym osłupieniu. Przebieg podobnych chorób bywa tak dziwaczny! Gdyby nieszczęście tu się skierowało — mówił Bianchon wskazując na tylną część głowy chorego — to bywają przykłady dziwnych zjawisk: mózg odzyskuje niektóre władze i śmierć nie tak rychło następuje. Krew może odstąpić od mózgu i obrać sobie drogi, których kierunek sekcja chyba może wykazać. W szpitalu chorób nieuleczalnych znajduje się pewien starzec idiota, u którego odpływ nastąpił wzdłuż kości pacierzowej; cierpi on straszliwie, ale żyje.

— Czy się one dobrze bawiły? — zapytał ojciec Goriot poznając Eugeniusza.

— Och! Nie przestaje myśleć o swych córkach — rzekł Bianchon. — W ciągu nocy powtórzył mi ze sto razy: One tańczą! Ona ma swą suknię! Wołał je po imieniu. Płakałem, do licha, słuchając tych wykrzykników: Delfino! Delfino moja! Naściu! Słowo daję — mówił student medycyny — nie można się było od łez powstrzymać.

— Delfina! — zawołał starzec. — Ona jest tu, nieprawdaż? Nie wątpiłem o tym.

I oczy jego zaczęły biegać z szaloną ruchliwością po drzwiach i ścianach.

— Idę powiedzieć Sylwii, żeby przyrządziła synapizmy — zawołał Bianchon — teraz jest najwłaściwsza chwila.

Rastignac pozostał sam przy łożu chorego, zapatrzony w tę głowę, której widok sprawiał wrażenie bolesne