Branki w jasyrze - Deotyma (barwna biblioteka .TXT) 📖
Mongolia… piękne, rozległe krajobrazy, surowy romantyzm kontynentalnego klimatu i gościnni ludzie w pięknych strojach… Podróż z lotniska imienia Czyngis-chana w Ułan Bator do Polski trwa kilkanaście godzin. A teraz wyobraźmy sobie, że tę drogę trzeba przebyć pieszo…
Aby ratować przyjaciółkę z niewoli, Ludmiła wyrusza w niemal samobójczą misję, której tłem stają się najważniejsze wydarzenia polityczne w barwnej, multikulturowej Mongolii wnuków Czyngis-chana. Obcina sobie warkocze, by udawać genueńskiego pachołka, a potem sama rozporządza swoją ręką — rozkochany tatarski rycerz godzi się nawet na chrześcijański ślub.
Deotyma wykazuje — być może także dzięki dwuletniemu zesłaniu w głąb Rosji, na które towarzyszyła ojcu po powstaniu styczniowym — rozległą wiedzę o historycznej cywilizacji Mongołów. Na tej podstawie buduje fabułę ze znacznie większym rozmachem geograficznym niż autor wydanego trzy lata później Ogniem i mieczem, który z kolei może skorzystał z doświadczeń Branek w jasyrze — bo im dalej we wschodnie stepy, „z których nikt nie wraca”, tym wyraźniej opowieść nieuchronnie zmienia się w gloryfikującą cierpienie i pełną cudów hagiografię.
Czytasz książkę online - «Branki w jasyrze - Deotyma (barwna biblioteka .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Deotyma
— Po co? Pan Bóg je policzy. W niewoli liczyłyśmy wiosny, doliczyłyśmy się do dwudziestu pięciu. Ale w drodze to już trudniej. Bywało tak, że jedna z nas bardziej zaniemogła i pół roku leżała w jakiejś opuszczonej chałupie; druga ją pielęgnowała, pocieszała. Potem znów szłyśmy dalej. Czasem trudno było odnaleźć drogę. Pytałyśmy zawsze o Jerozolimę i oto jesteśmy w Palestynie.
— Ale że wytrzymałyście to wszystko, to nie do uwierzenia! I nie pomarłyście z głodu, i dzikie zwierzęta was nie dopadły! Nie do wiary! — nie mógł nadziwić się rycerz.
— Ach, mój panie, człowiek nigdy nie może powiedzieć: „Ja tego nie wytrzymam, ja tego nie przeżyję”. Wytrzyma! Sto razy będzie konał i nie skona, jeśli mu Bóg długie życie przeznaczył. Jeden cel nam przyświecał — dotrzeć do kraju. Nie bałyśmy się dzikiego zwierza, bo szłyśmy najczęściej w gromadzie trędowatych; przymusowe towarzystwo, ale co zrobić, kiedy z innymi nie wolno przestawać. Bywało ciężko, niejeden oszukał, okradł, do złego namawiał... Z jedzeniem była najmniejsza bieda, trędowaci nie skarżą się na głód. Każdy co prędzej daje strawę i jałmużnę, byle się pozbyć, byle taki nie przestąpił progu domu. Rzucą jak psu i uciekają. Nie tak jak wy, mój zacny panie.
Rycerze spojrzeli po sobie. Choć mężczyźni, twardzi, oswojeni z cierpieniem, poczuli, że serce im krwawi.
— No, a teraz — rzekła Ludmiła — wszystko będzie dobrze. Dostałyśmy się między poczciwych ludzi. Byle jeszcze dojść do Jeruzalem, tam może sobie wymodlimy powrót do naszej ziemi, do Polski.
— To wy z Polski? Gdzie ta Polska?
— Dość daleko. Za krajami niemieckimi, na północ, tam, gdzie Wisła płynie.
— To gdzieś koło Hiperborejów153. Tam podobno ludzie śpią pół roku? Może potrafimy ułatwić wam powrót, bo najważniejsze, aby dostać się do Europy; tam znajdziecie pomoc i przytułek. My od czasu do czasu wyprawiamy okręt przeznaczony wyłącznie dla trędowatych pielgrzymów, który płynie albo do Marsylii, albo do Amalfi. Niekiedy wprawdzie trzeba i parę lat poczekać, nim się zbierze załoga z chorych, ale dla was to może i lepiej? Tutaj między nami nabierzecie sił, wydobrzejecie, a przy tym zwiedzicie miejsca święte. No, ale teraz pozwólcie, abyśmy zawieźli was do Jerycho154, to bliziutko, stąd widać miasto.
— Ach, więc to Jerycho? Sławne w Biblii z trąb Jozuego! Sławne w Ewangelii z uzdrowienia ślepego! — zawołała Elżbieta z pobożnym uniesieniem.
— A tak, właśnie. W Jerycho155 mamy lazaret, w którym znajdziecie odzież, posiłek, lekarstwa i zacne niewiasty do posługi. Może też da Bóg, że dojdziecie tam do zdrowia.
Rycerze zdjęli płaszcze i zrobili z nich miękkie siedzenia na siodłach. Ludmiła, ruchem przypominającym dawną sprawność, wsiadła na wierzchowca, ale biedna Elżbieta nie mogła się dźwignąć.
— Pozwólcie, mateczko, że was podniosę — zaofiarował pomoc starszy rycerz.
— Jak to, panie, wy się nie boicie? — niewiasta cofnęła się przestraszona.
On z uśmiechem odwinął połę rękawa i pokazał na swoim ręku plamy zeschłe, świecące jak pergamin.
— Byłem waszym bratem w cierpieniu. Nasz mistrz także. Według reguły, mistrz naszego zakonu musi koniecznie być trędowaty, żeby lepiej czuł i rozumiał męczarnię tych, którym służy.
— Cóż to za wspaniały zakon — rzekła Elżbieta. — Czy pamiętasz, Ludko, królowa nam o nim opowiadała? Nie spodziewałyśmy się wówczas, że kiedyś przyjdzie nam go błogosławić!
— Królowa? — powtórzył niedowierzająco młodszy rycerz, mierząc spojrzeniem wiszące na nich łachmany. — Znałyście jakąś królową?
— A jakże — odrzekła z dumą Ludmiła. — Musieliście chyba słyszeć o sławnej księżnej polskiej, Kunegundzie, córce króla węgierskiego, Andrzeja? Ona nas łaskawie przyjmowała na swym dworze, gdzie było tak pięknie, jak w raju.
— Mój Boże! — westchnął rycerz. — Dawniej znały się z królami, a teraz?...
— A teraz — odparł starszy brat — są bliższe królestwa niebieskiego.
Elżbieta i Ludmiła szły gościńcem wijącym się nad brzegiem Odry. Każdy przechodzień już z daleka rozpoznawał ich nieszczęście po znaku, jaki miały na piersiach. Była to ręka z białej wełny, z palcem wyciągniętym jak na drogowskazie. Ale gdyby nie ten znak ostrzegawczy, byłoby trudno się domyślić, że są one ciężko chore; szły raźno i wesoło.
W Ziemi Świętej bardzo długo czekały na odpłynięcie okrętu, potem wędrowały przez Włochy, Francję i Niemcy. Ale te lata, zamiast przymnożyć im wieku i cierpień, odrodziły je i odmłodziły. Czy im pomógł długi odpoczynek w Palestynie, czy siarczane wody Jordanu, same dobrze nie wiedziały. W każdym razie dzisiaj czuły się i wyglądały o wiele lepiej. Elżbieta szła dosyć równo, oparta tylko na jednym kosturze. Ludmiła zamiast czarnej, okropnej zasłony miała na twarzy biały, półprzejrzysty rąbek. Pogodziła się z tym, że już nic nie wróci jej urody. Dziękowała Bogu, że mniej cierpi, że odzyskała dawny wzrok i głos. Niewiasty już od dłuższego czasu nie nosiły ohydnych łachmanów; miały teraz na sobie szare ciepłe sukmany z kapturami, lśniące skórzane pasy, a na ramieniu sakwy pełne denarów i żywności.
Była to zupełnie inna podróż niż w Azji, wśród hord stepowych lub wrogich muzułmanów. Tutaj co kilkanaście kilometrów spotykały klasztor, a w nim przytułek, dach, pożywienie i leki.
Europa XIII wieku zaczynała patrzeć na trędowatych już nie jak na wyrzutki społeczeństwa, ale jak na wybrańców Boga, którzy swoją męką mają okupić grzechy ludzi zdrowych. Rzesza trędowatych stała się w rodzinie chrześcijańskiej kalekim dzieckiem, które właśnie z przyczyny swego kalectwa jest najbardziej kochane. Cały Zachód porastał murami lazaretów.
Po jałmużnie pogan ofiarowywanej ze strachem, rzucanej z odwróconą głową, jałmużna chrześcijan, podawana z serdecznym współubolewaniem i słowem pociechy, wydawała się czymś szlachetnym i wspaniałym.
Ale od czasu gdy Ludmiła znalazła się wśród ludzi pokrewnych duchem, na ziemiach, które niegdyś słały się przed nią pszenicznym złotem i kwiatami, cała przeszłość stanęła jej w oczach. Teraz dopiero zmierzyła przepaść dzielącą dwie Ludmiły i ta druga wydała jej się dziwnie poniżona przez Boga i ludzi. Nie potrafiła żebrać. Grosza podanego zbyt skwapliwie, który upadł na ziemię, nie chciała pokornie podnieść, nie umiała podziękować inaczej, jak tylko jakimś mruknięciem, które oziębiało serce ofiarodawcy.
Na uwagi Elżbiety odpowiadała:
— Masz rację, Elżuniu, jak zawsze masz rację. Ale ty już świętej ze mnie nie zrobisz. — Postanowiła jednak wykorzenić tę odrobinę dawnej pychy.
Sposobności do okazania pokory było wiele. Drogą nadjeżdżał jakiś orszak, liczny i strojny. Niewiasty ustąpiły z gościńca i przystanęły z boku, przyglądając się z zainteresowaniem.
Ludmiła wyrwała z rąk Elżbiety koszyczek z brzękadełkiem i rzekła:
— Poczekaj, ja poproszę.
— Dobrze, dobrze — odparła z uśmiechem Elżbieta i podała jej swój kostur. Ludmiła zawiesiła na nim koszyczek i wyciągnęła kij ku drodze, by odebrać jałmużnę. Ale kij zaczął drżeć w jej dłoniach, na widok orszaku ożyły wspomnienia.
— Czy słyszysz? Czy poznajesz tę piosenkę? — szepnęła i kurczowo chwyciła ramię Elżbiety.
Istotnie była znajoma. Gdzie i kiedy ją słyszały, nie mogły sobie przypomnieć, ale z melodią wiązał się jakiś obraz bardzo dawny i jakieś bardzo miłe wrażenie.
Świąteczny lub weselny orszak wyglądał imponująco. Na czapkach podróżnych, nawet na łbach końskich, zatknięte były zielone gałązki. Wszyscy śpiewali pojedynczo lub chórem. Właśnie teraz jakiś srebrzysty głos młodzieńczy zanucił słowa:
I cały chór powtórzył:
Niewiasty spojrzały po sobie i łzy błysnęły im w oczach. Orszak zaczynał się zbliżać. Przodem jechali małżonkowie, niezbyt już młodzi, ale zamożni, pięknie ubrani. Mężczyzna był pasowanym rycerzem, bo jechał za nim giermek, który wiózł zbroję pańską starannie spowiniętą; kopii nie mógł schować, więc trzymał ją w toku. Za nimi, na mniejszych konikach, jechała młodzież, zapewne dzieci; dwie panienki w różowych kapturach, z których ciekawie wyglądały różowe buzie, a między nimi starsza ochmistrzyni z białą podwijką wokół żółtej twarzy. Za panienkami harcował młodzieniec, syn pański. Po lewej stronie panicza jechał starszy człowiek z ogoloną głową, w długiej sukni; znać, że kleryk albo nauczyciel. Po drugiej stronie — młodzian, który śpiewał i przygrywał. Miał skrzypeczki zwieszone przez ramię i po każdej zwrotce rżnął cienką przygrywkę. Za nim jechało jeszcze dwóch trębaczy, dalej służba i konie objuczone zapasami.
— Matko Boska! — zawołała małżonka rycerskiego pana, przejeżdżając obok niewiast. — Cóż to za biedactwa! Musimy je wesprzeć, i to hojnie.
Małżonek zwrócił głowę w tył, ku klerykowi, i krzyknął:
— Słuchaj, wasze, rzuć jałmużnę tym niewiastom, a sowitą, bo to Łazarzowa świętość.
Kleryk zatrzymał konia i zaczął rozwiązywać sznury torebki, które mu się, jak na złość, zasupłały. Od czasu do czasu spoglądał spod oka, zastanawiając się, czy dosięgnie do koszyczka Ludmiły. Ale ta już dawno go odrzuciła. Zainteresowana i urzeczona śpiewem chwyciła znów ramię Elżbiety i zawołała:
— Słyszałaś? To piosenka mistrza Gaudentego! Piosenka o rycerzu Silentiusie!
Młody śpiewak, który właśnie w tej chwili przejeżdżał obok niewiast, usłyszał te słowa. Zdumiał się niesłychanie, aż mu ręka ze smyczkiem opadła na końską szyję. Przystanął i zawołał:
— Boże wielki! Jak to szeroko idzie sława mistrzów, kiedy to jeszcze w drugim i trzecim pokoleniu nawet żebraki mówią: „Oto piosenka Gaudentowa”!
— Młodzieńcze! — odparła z podniesioną głową Ludmiła. — Nie zawsze byłyśmy żebraczkami. Niegdyś słyszałyśmy tę piosenkę z ust samego mistrza, na komnatach królowej Kingi.
— Ehe, matusiu, wolne żarty... — naigrywał się młodzieniec.
— Jesteście młodzi, to jeszcze nie wiecie, jak dola bywa przewrotna! — tłumaczyła Ludmiła, boleśnie ugodzona słowami chłopca.
Elżbieta, chcąc przerwać zbyt ostrą wymianę zdań, zagadnęła łagodnie:
— Łaskawcze, a nie moglibyście nam powiedzieć, co się stało z mistrzem Gaudentym? Czy on jeszcze żyje?
Śpiewak milczał przez chwilę. Zastanawiał się, czy ma się wdawać w rozmowę z żebraczkami. Ale w ich ruchach, w mowie było coś niezwykłego, coś, co go przyciągało i budziło dziwną ciekawość.
— Szczęśliwe z was niewiasty — odrzekł — że znałyście mistrza Gaudentego! Ja go osobiście nie znałem, ale w jego piosenkach tak się kocham, dalibóg, więcej niż we własnych. Czy żyje? Ach, i tego nie wiem. Prawią ludzie, jakoby okrutnie miłował jakąś białogłowę, ale imienia jej nigdy nie zdradził. I usychał z miłowania, aż nasza królowa Kinga dała mu radę: „Pójdź do Grobu Pańskiego, a Pan cię uleczy”.
— I cóż? Poszedł?
— Pojechał z krucjatą i nie wrócił; dawno temu. Niektórzy gadają, że Saraceny go zabiły jako męczennika, inni znowu prawią, że śpiewając umarł przy Grobie Jezusa.
— A księżna Kinga156 żyje?
— Czemu ma nie żyć? Siedzi sobie w sądeckim klasztorze. Ludzie nawet gadają, że święta, bo tam cuda się dzieją.
— W klasztorze mówicie? A jej małżonek, książę Bolesław?
— A skąd wy przychodzicie, że o niczym nie wiecie? Książę Bolesław już od roku spoczywa w grobie.
— Mój Boże, jaka szkoda! — utyskiwały niewiasty. — A kto sprawuje teraz rządy w Krakowie?
— Któż ma sprawować? Książę Leszek157.
— Aha, Leszek. Jaki Leszek?
— Ten, co go Czarnym zowią. Jego książę Bolesław za syna przybrał.
— Jezu miłosierny! Wszystko inaczej. Jedni powymierali! Drudzy powyrastali, niczego nie można poznać!
Tymczasem kleryk rozsupłał worek. Elżbieta wzięła koszyczek i pokłoniwszy się za hojny datek, zapytała:
— Dobrodzieju, powiedzcie nam jeszcze, jak na imię temu miłościwemu panu, abyśmy się mogły za niego pomodlić.
— Nazywa się rycerz Sylwester.
— Sylwester... A skąd on?
— Skąd jedzie? Z Kalisza! — kleryk opacznie zrozumiał pytanie. — Z wesela. Z dwóch wesel! Właśnie brat księcia Leszka, ów, co ma przezwisko Łokietek158, brał dziewkę po księciu kaliskim159. A drugą brał książę legnicki. Więc my naprzód odprowadzili jedną parę do Brześcia, a drugą do Legnicy, a potem zabawiliśmy u księcia we Wrocławiu, a teraz jedziemy do domu, bo gadają ludzie o wojnie z Halickim, czas panu jechać do chorągwi. A wy, dobre matki, skąd idziecie, czy nie z pielgrzymowania? Może z Loreto?
— Oj, nie, dobrodzieju. Wracamy z niewoli, od Tatarów.
Słuchacze osłupieli. W tej chwili przycwałował panicz.
— Jak dobrze, że jesteście tu jeszcze — zawołał. — Siostry, jak zaczęły szukać po węzełkach, tak znalazły jałmużnę. — I sypnął białe pieniążki do koszyka. — No, a wy, co tak stoicie? — zwrócił się do jeźdźców.
— Dziwimy się... — odparł kleryk. — Te niewiasty prawią, że wracają od Tatarów...
— Oj, szkoda, że pana ojca tu nie ma. On także był wzięty do niewoli tatarskiej. Dawno, dawno temu, ale im się wyśliznął szczęśliwie. Sto razy nam opowiadał, jak to z rozłupaną głową przeprawiał się wpław przez rzekę... jaka to jej nazwa? A niechże ją...
— Przez Prut — podpowiedziała Elżbieta.
— A juści! Prut! Prut! — A skąd wy to wiecie?
— Znałyśmy pańskiego ojca. On wtedy miał wasze lata.
Chłopcu zaiskrzyły się oczy. Ale w tej chwili zabrzmiała trąbka.
— Oho! Pan ojciec nas przyzywa! Trza lecieć, bo się będzie gniewał. — panicz co żywo zawrócił konia.
Śpiewak rzucił niewiastom uprzejme: „Szczęść Boże!” i puścił się za paniczem, tym bardziej, że trąbka coraz niecierpliwiej nawoływała rozpierzchniętych jeźdźców. Kleryk jechał najwolniej.
— Dobrodzieju! Dobrodzieju! — wołała Ludmiła, biegnąc za nim.
—
Uwagi (0)