Kubuś Fatalista i jego pan - Denis Diderot (jak czytac ksiazki za darmo w internecie .txt) 📖

klucz od korytarza, zamyka drzwi wchodowe i oddala się. Po tych drobnych szczegółach udzielonych z lakońską zwięzłością Pan zabiera głos i mówi:

— Znałem rozkład mieszkania. Wstępuję na palcach, otwieram drzwi od korytarza, wchodzę do alkierzyka, gdzie znajduję lampkę nocną. Rozbieram się; zastaję drzwi od pokoju uchylone, wchodzę; kieruję się ku alkowie: Agata nie śpi. Rozsuwam firanki; czuję, jak para ramion oplata mnie i przyciąga; poddaję się, kładę, czuję się obsypany tysiącem pieszczot, które odwzajemniam. Jestem najszczęśliwszym z ludzi; jestem nim ciągle jeszcze, gdy...

Tu pan Kubusia spostrzegł, że sługa śpi albo też udaje, że śpi: „Ty śpisz — huknął — śpisz gamoniu w najbardziej przejmującej chwili mojej historii!...”. Tutaj właśnie Kubuś czekał swego pana. „Obudzisz ty się?”

— Nie sądzę.

— I czemu?

— Bo gdybym się obudził, ból gardła mógłby się obudzić również, a myślę, że lepiej, abyśmy sobie obaj wypoczęli...

I Kubuś opuszcza głowę na piersi.

— Kark sobie nakręcisz.

— Z pewnością, jeśli tak jest napisane w górze. Czy pan nie jesteś w objęciach panny Agaty?

— Tak jest.

— Czy nie czujesz się pan dobrze?

— Bardzo dobrze.

— Więc tkwij pan.

— Tkwij! łatwo ci mówić.

— Przynajmniej do chwili, w której się dowiem historii plastra pana Desglands.

PAN: Ha! mścisz się, zdrajco.

KUBUŚ: A gdyby nawet, panie? Skoro pan mi przerywał historię moich amorów tysiącem pytań, fantazyj, bez najmniejszego szemrania z mej strony, czy nie wolno mi błagać pana, abyś przerwał swoją, by mnie pouczyć o historii plastra zacnego Desglands? Człowiek, któremu tyle zawdzięczam, który wydobył mnie ze szponów chirurga, w chwili gdy będąc zupełnie odarty z pieniędzy, nie wiedziałem, co z sobą począć! W jego domu zawarłem znajomość z Dyzią; Dyzią, bez której nie byłbym panu powiedział ani słowa o całej tej podróży? Mój panie, drogi panie, historia plastra pana Desglands! Może pan być tak zwięzły, jak się panu podoba; tymczasem senność, która mnie dławi i której nie mogę poskromić, rozproszy się i będziesz pan mógł rachować na całą mą uwagę.

PAN powiada, wzruszając ramionami: Była w sąsiedztwie Desglands’a urocza wdowa, która miała wiele przymiotów wspólnych ze słynną kurtyzaną ubiegłego wieku82. Stateczna rozumem, rozwiązła temperamentem, żałująca nazajutrz głupstwa popełnionego wczoraj, spędziła całe życie przechodząc od rozkoszy do wyrzutów i od wyrzutów do rozkoszy, przy czym nigdy nie udało się wyrzutom zdławić chętki do używania. Widywałem ją w jej ostatnich chwilach; powiadała, iż wreszcie wymyka się swoim dwóm wielkim nieprzyjaciołom. Mąż pobłażliwie patrzący na jedyny błąd, jaki miał jej do rzucenia, czuł dla niej współczucie dopóki żyła; serdeczny żal długo po jej śmierci. Utrzymywał, iż byłoby równie śmieszne z jego strony przeszkadzać żonie kochać, co gdyby przeszkadzał jej pić. Przebaczał jej mnogość kaprysów w uznaniu wykwintnego smaku, jakim odznaczała się w wyborze. Nie uwieńczyła nigdy hołdu głupca albo człowieka złego; łaski jej były zawsze nagrodą talentów lub zacności charakteru. Powiedzieć o kimś, iż jest lub był jej kochankiem, znaczyło upewnić, iż był to człowiek z głębszą wartością. Znając swą zmienność, nie zobowiązywała się bynajmniej do wierności. Uczyniłam, mówiła, jedną w życiu fałszywą przysięgę; mianowicie pierwszą. Czy mężczyzna stracił uczucie, jakie powziął dla niej, czy też ona ostygła w swoim, zawsze kończyło się ono szczerą przyjaźnią. Nigdy nie zdarzył się w świecie wybitniejszy przykład rozbieżności charakteru i obyczajów. Nie można było powiedzieć, aby to była kobieta cnotliwa; ale każdy przyznawał, iż trudno spotkać zacniejszą i uczciwszą. Proboszcz rzadko widywał ją u stóp ołtarzy; ale o każdej porze znajdował sakiewkę jej otwartą dla biednych. Powiadała dowcipnie o religii i prawach, że to jest para kul, wielce użytecznych tym, którzy mają słabe nogi. Kobiety, które obawiały się jej towarzystwa dla mężów, pragnęły go dla synów.

KUBUŚ mruknąwszy między zębami: „Zapłacisz mi drogo ten przeklęty portret”, rzekł: „Szalałeś pan za tą kobietą?”.

PAN: Nie omieszkałbym z pewnością, gdyby mnie Desglands nie wyprzedził. Desglands zakochał się w niej...

KUBUŚ: Panie, czy historia jego plastra i miłości są tak ściśle związane z sobą, że nie można ich rozdzielić?

PAN: Można; plaster jest szczegółem, historia opowiadaniem wszystkiego, co się działo w czasie, gdy się kochali.

KUBUŚ: A działo się dużo rzeczy?

PAN: Dużo.

KUBUŚ: W takim razie, jeśli pan każdej z nich dasz te same rozmiary co portretowi bohaterki, nie wybrniemy do Zielonych Świątek i przepadły moje i pańskie amory.

PAN: Bo też, Kubusiu, dlaczego przerwałeś mi tok?... Czy gdyś bawił u Desglands’a, nie zwrócił twej uwagi mały dzieciak?

KUBUŚ: Zły, uparty, zuchwały i chorowity? Owszem, zauważyłem.

PAN: To syn naturalny Desglands’a i pięknej wdowy.

KUBUŚ: To dziecko przysporzy mu sporo strapienia. Po pierwsze jedynak: dobra racja, aby wyrósł na nicponia; wie, że będzie bogaty: druga racja, aby wyrósł na nicponia.

PAN: A ponieważ jest chorowity, niczego go nie uczą, nie krępują, nie sprzeciwiają się w niczym: trzecia racja, aby wyrósł na nicponia.

KUBUŚ: Pewnej nocy ten miły kwiatek zaczął wydawać przeraźliwe krzyki. W jednej chwili cały dom stanął do góry nogami; wszystko się zbiega. Malec domaga się, aby ojciec wstał.

— Ojciec śpi.

— To nic, ja chcę, żeby wstał, ja chcę, ja chcę...

— Jest chory...

— To nic, ja chcę, żeby wstał, ja chcę, ja chcę...

Budzą Desglands’a, zarzuca jakiś płaszcz na ramiona, zjawia się.

— I cóż, mały, jestem, o co chodzi?

— Chcę, żeby tu przyszli.

— Kto?

— Wszyscy, którzy są w zamku.

Sprowadza się wszystkich: panów, służbę, gości, Joannę, Dyzię, mnie z moim chorym kolanem, wszystkich, z wyjątkiem starej sparaliżowanej odźwiernej, której pozwolono mieszkać kątem w chałupie o ćwierć mili od zamku. Malec żąda, aby po nią posłać.

— Ale, dziecko, już po północy.

— Ja chcę, ja chcę.

— Wiesz, że mieszka daleko.

— Ja chcę, ja chcę.

— Że jest stara i nie może chodzić.

— Ja chcę, ja chcę.

Trzebaż było sprowadzić biedną staruchę! przynieść raczej, prędzej bowiem wyzionęłaby ducha, niż przebyła na nogach ten kawałek drogi. Skoro wszyscy się zgromadzili, malec oświadcza, iż chce wstać i żąda, by go ubrano. Wstaje tedy i ubiera się. Żąda, abyśmy wszyscy przeszli do wielkiej sali i aby go tam posadzono w fotelu ojca. I to się stało. Abyśmy wszyscy wzięli się za ręce. Abyśmy tańczyli w kółko; zaczynamy wszyscy tańczyć w kółko. Ale to, co teraz następuje, jest wprost nie do wiary...

PAN: Mam nadzieję, że mi darujesz resztę?

KUBUŚ: Nie, nie, panie, usłyszy pan wszystko... Myśli, że mi tu będzie mógł bezkarnie smarować portret matki długi na cztery łokcie...

PAN: Kubusiu, ja cię psuję.

KUBUŚ: Tym gorzej dla pana.

PAN: Widzę, że masz na sercu ów długi i nudny portret wdowy; ale odpłaciłeś mi to, jak sądzę, z nawiązką długą i nudną historią kaprysu jej progenitury.

KUBUŚ: Jeśli takie pańskie zdanie, możesz pan podjąć historię ojca; ale już bez portretów, panie; nienawidzę portretów.

PAN: I dlaczegóż tak nienawidzisz portretów?

KUBUŚ: Bo są tak mało podobne, że kiedy przypadkiem spotka się oryginał, nigdy by go się nie poznało. Opowiadaj pan fakty, oddaj wiernie słowa, a wnet będę wiedział, z kim mam do czynienia. Jedno słowo, jeden ruch nauczyły mnie nieraz więcej niż gadulstwo całego miasta.

PAN: Jednego dnia Desglands...

KUBUŚ: Kiedy pana nie ma w domu, wchodzę niekiedy do biblioteki i biorę jaką książkę; najczęściej jest to książka historyczna.

PAN: Jednego dnia Desglands...

KUBUŚ: Opuszczam troskliwie wszystkie portrety.

PAN: Jednego dnia Desglands...

KUBUŚ: Niech pan daruje, ale maszyna była nastawiona i musiała wykręcić się aż do końca.

PAN: Czy to już nastąpiło?

KUBUŚ: Nastąpiło.

PAN: Jednego dnia Desglands zaprosił na obiad piękną wdowę, jak również kilku młodych ludzi z sąsiedztwa. Panowanie Desglands’a miało się ku schyłkowi; pomiędzy zaś biesiadnikami znajdował się szczęśliwiec, ku któremu niestałość damy zaczynała się przechylać. Siedzieli przy stole; Desglands i jego rywal obok siebie, naprzeciw pięknej wdowy. Desglands przywoływał na pomoc cały swój dowcip, aby ożywić rozmowę; zwracał się ku wdowie z najbardziej dwornymi komplementami; ale ona, roztargniona, nie słyszała nic i oczy miała utkwione w jego rywala. Desglands trzymał w ręku świeże jajko; chwyta go konwulsyjny skurcz wywołany zazdrością, ściska pięść i oto jajko wyskoczyło ze skorupki i rozbryzgnęło się na twarzy sąsiada. Ten czyni wymowny ruch ręką. Desglands chwyta go za rękę, zatrzymuje i mówi do ucha: „Panie, wystarczy: uważaj że otrzymałem”... Zapada głęboka cisza; pięknej wdowie robi się słabo. Obiad był krótki i niewesoły. Gdy wstano od stołu, pani każe wołać Desglands’a i jego rywala do osobnej komnaty. Wszystko, co kobieta bez ujmy dla siebie mogła uczynić, aby ich pojednać, uczyniła; błagała, płakała, mdlała i to na dobre; ściskała ręce Desglands’a, odwracała oczy zalane łzami ku tamtemu. Mówiła jednemu: „I pan mnie kochasz!”... drugiemu: „I pan mnie kochałeś”... obydwom: „I wy chcecie mnie zgubić, chcecie mnie uczynić bajką całej okolicy, przedmiotem wzgardy i nienawiści! Wiedzcie, ktokolwiek z was wydrze życie przeciwnikowi, nie chcę widzieć go na oczy; nie może być ani moim przyjacielem, ani kochankiem; ślubuję mu nienawiść, która nie skończy się aż z życiem...” Następnie znowu popadła w omdlenie i mdlejąc, mówiła: „Okrutni, dobądźcie szpad i zatopcie je w mym łonie; jeśli wydając ostatnie tchnienie, ujrzę was obejmujących się uściskiem, skonam bez żalu”... Desglands i jego rywal stali nieruchomo albo też nieśli jej pomoc; parę łez dobyło się z ich oczu. Wszelako trzeba było się rozstać. Piękną wdowę na wpół żywą odwieziono do domu.

KUBUŚ: I cóż, panie, na cóż mi było portretu, którym mnie uraczyłeś? Czyż nie wiedziałbym w tej chwili wszystkiego, co mi pan o niej powiedział?

PAN: Nazajutrz Desglands złożył wizytę uroczej zmiennicy; zastał rywala. Jakież było zdziwienie obojga, gdy ujrzeli Desglands’a z policzkiem zakrytym wielkim kręgiem czarnej kitajki. „Co to takiego?” — rzekła wdowa.

DESGLANDS: To? nic.

RYWAL: Mała fluksja?

DESGLANDS: To przejdzie.

Po chwili rozmowy Desglands wyszedł; wychodząc, uczynił rywalowi znak; tamten zrozumiał. Schodzą, opuszczają dom, jeden jedną stroną ulicy, drugi drugą, spotykają się poza ogrodem pięknej wdowy, biją się; rywal Desglands’a zostaje na placu, ciężko, ale nie śmiertelnie zraniony. Podczas gdy go odnoszą do domu, Desglands wraca do wdowy, siada, rozmawiają jeszcze o wczorajszym wydarzeniu. Ona pyta, co znaczy ta ogromna i śmieszna muszka pokrywająca mu twarz. Wstaje, spogląda w lustro. „W istocie — powiada — uważam, iż jest nieco za duża...” Bierze nożyczki damy, odkleja krążek kitajki, uszczupla go dokoła o parę linij, przykleja z powrotem i powiada: „Jakże mnie pani znajduje obecnie?”.

— O parę linii mniej śmiesznym niż poprzednio.

— To już zawsze coś.

Rywal Desglands’a wyzdrowiał. Drugi pojedynek; zwycięstwo znów zostało przy Desglandzie, tak samo pięć czy sześć razy z rzędu. Po każdym spotkaniu Desglands zmniejszał krążek kitajki, przyklejając resztę z powrotem na policzek.

KUBUŚ: Jakiż był koniec tej przygody? Kiedy mnie zawieziono do zamku Desglands’a, zdaje mi się, że nie miał już czarnego krążka.

PAN: Nie. Koniec przygody stał się końcem pięknej wdowy. Długa zgryzota, w jaką ją wtrąciło to zdarzenie, podkopała do reszty jej wątłe i nadwerężone zdrowie.

KUBUŚ: A Desglands?

PAN: Jednego dnia, kiedyśmy się przechadzali razem, otrzymał bilecik, otworzył i rzekł: „Był to bardzo dzielny człowiek, ale nie mogę smucić się jego śmiercią”... I w tejże chwili zerwał z policzka resztkę czarnego plastra sprowadzonego częstymi przycinaniami niemal do rozmiaru zwyczajnej muszki. Oto historia Desglands’a. Czy Kubuś zadowolony? Mogęż mieć nadzieję, że teraz wysłucha historii moich amorów albo też podejmie historię swoich?

KUBUŚ: Ani jedno, ani drugie.

PAN: A przyczyna?

KUBUŚ: Że jest gorąco, że czuję się zmęczony, że okolica jest prześliczna, że pod drzewami jest cień i że wypoczniemy sobie, zażywając chłodu nad brzegiem strumienia.

PAN: Zgoda; ale twój katar?

KUBUŚ: Pochodzi z gorąca; lekarze zaś powiadają, iż najskuteczniej leczy się każdą rzecz jej przeciwieństwem.

PAN: Co jest prawdą zarówno w świecie moralnym jak fizycznym. Zauważyłem jedną rzecz, dosyć szczególną; mianowicie iż nie masz maksymy moralnej, z której by nie uczyniono aforyzmu lekarskiego, i na odwrót niewiele aforyzmów lekarskich, z których by nie uczyniono maksymy moralnej.

KUBUŚ: To bardzo proste.

Zsiadają z koni, wyciągają się na trawie. Kubuś powiada do pana: „Czy pan śpi, czy czuwa? Jeśli pan czuwa, ja śpię; jeśli pan śpi, ja czuwam”.

Pan rzecze: „Śpij, śpij”.

— Mogę tedy liczyć, że pan będzie czuwał? Tym razem bowiem moglibyśmy stracić oba konie.

Pan dobywa zegarek i tabakierkę; Kubuś zabiera się do spania; ale co chwileczkę budzi się i na wpół zrywając się nagle, bije w powietrzu obiema dłońmi o siebie. Pan powiada: „Co ciebie trapi za diabeł?”.

KUBUŚ: Muchy i komary. Rad bym, aby mi kto powiedział, na co są potrzebne na świecie te nieznośne bydlęta?

PAN: I ponieważ tego nie wiesz, sądzisz, że na nic? Natura nie uczyniła nic bezpożytecznego i zbędnego.

KUBUŚ: Wierzę; skoro bowiem jakaś rzecz jest, trzeba było, by była.

PAN: Kiedy masz za dużo krwi albo we krwi humorów, co czynisz? Wołasz chirurga, który ci odpuszcza parę uncyj. Więc widzisz! komary, na które się żalisz, to ćma małych skrzydlatych chirurgów, którzy przylatują kłuć cię swymi lancecikami i wyciągać krew kropelka po kropelce.

KUBUŚ: Tak, ale na chybił trafił, nie pytając, czy mam jej za dużo, czy za mało. Posadź tu pan najostatniejszego suchotnika, a zobaczysz, czy mali skrzydlaci chirurgowie nie będą go kłuli jak wściekli.