Ojciec Goriot - Honoré de Balzac (wirtualna biblioteka txt) 📖

Goriot przyjechał fiakrem! — zawołali stołownicy — ależ to chyba koniec świata.

Stary poszedł prosto do Eugeniusza, który stał w kącie zadumany:

— Chodź pan — powiedział wesoło biorąc go za ramię.

— Pan nie wiesz, co się stało? — zapytał Eugeniusz. — Vautrin był galernikiem i policja ujęła go przed chwilą, a młody Taillefer już nie żyje.

— Mniejsza o to, co to nas obchodzi? — odparł ojciec Goriot. — Będę dziś jadł obiad z moją córką u pana, słyszysz pan? Ona cię czeka; chodź prędzej!

Porwał go silnie za ramię i uprowadził prawie przemocą, jak gdyby to była jego kochanka.

— Jedzmy obiad — zawołał malarz.

Wszyscy przysunęli sobie krzesła i usiedli przy stole.

— Masz tobie! — rzekła gruba Sylwia. — Dziś już same nieszczęścia, przypaliła mi się potrawa z baraniny z rzepą. No! cóż robić, musicie panowie zjeść przypaloną.

Pani Vauquer nie miała odwagi odezwać się, widząc tylko dziesięć osób u stołu, lecz wszyscy obecni usiłowali pocieszyć i rozweselić niebogę. Z początku rozmawiano o Vautrinie i o wypadkach dnia ubiegłego, lecz rozmowa ślizgająca się biegiem wężowym nie zatrzymała się długo na tym przedmiocie. Zaczęto mówić o pojedynkach, o galerach, o sprawiedliwości, o prawach potrzebujących reformy, o więzieniach i wkrótce rozmawiający zostawili o sto mil za sobą Jakoba Collin i Wiktorynę z bratem. Dziesięciu stołowników krzyczało za dwudziestu i rzekłbyś, że dnia tego grono ich było liczniejsze niż zwykle, to była jedyna różnica między tym obiadem, a obiadem dnia poprzedniego. Wzruszenie prędko ustąpiło przed zwykłą obojętnością tych ludzi samolubnych, którzy spodziewali się znaleźć nazajutrz nową pastwę dla siebie w codziennych wypadkach Paryża; nawet pani Vauquer uspokoiła się nadzieją, która przemawiała do niej przez usta grubej Sylwii.

Cały ten dzień miał być dziwną jakąś fantasmagorią dla Eugeniusza. Pomimo wielkiej trzeźwości umysłu i siły charakteru, student nie mógł zebrać myśli, gdy znalazł się w powozie, obok Goriota. Po całodziennych wzruszeniach, mowa starego, zdradzająca radość niezwykłą, dźwięczała mu w uszach, jak wyrazy przez sen słyszane.

— Skończyliśmy dziś wszystko. Mamy jeść obiad razem, razem, czy ty to pojmujesz? Cztery lata minęło, jakem nie jadł obiadu z Delfiną, z kochaną mą Delfinką. Będę ją miał przez cały wieczór przy sobie. Byliśmy w twym mieszkaniu od samego rana. Ja pracowałem w pocie czoła jak wyrobnik. Pomagałem przenosić sprzęty. Ach! Nie wiesz, jaka ona uprzejma u stołu, jak ona będzie się mną zajmowała. „Tatku, zjedz kawałek, to takie dobre.” A ja wówczas jeść nie mogę. O! Dawno już nie byliśmy z nią tacy spokojni, jak dziś będziemy!

— Ależ dziś chyba cały świat się przewrócił? — rzekł Eugeniusz.

— Czy się przewrócił? Ależ nigdy jeszcze nie było tak dobrze na świecie. Na ulicach spotykam dziś same wesołe twarze; widzę, jak przechodnie podają sobie dłonie i ściskają się serdecznie, a wszyscy wyglądają tak uszczęśliwieni, jak gdyby każdy z nich szedł do swej córki uraczyć się takim obiadem, jaki Delfina obstalowała przy mnie w kawiarni angielskiej. Ale, ba! przy niej piołun wydałby się miodem najsłodszym.

— Zdaje mi się, że powracam do życia — rzekł Eugeniusz.

— Poganiajże, woźnico — zawołał ojciec Goriot, otwierając przednie okno od powozu. Jedź prędzej, dam ci sto su na piwo, jeżeli za dziesięć minut staniemy na miejscu.

Usłyszawszy tę obietnicę, woźnica popędził przez ulice Paryża z szybkością błyskawicy.

— Ten woźnica jedzie żółwim krokiem — mówił ojciec Goriot.

— Dokąd mnie pan wieziesz? — zapytał Rastignac.

— Do twego mieszkania — rzekł ojciec Goriot.

Powóz zatrzymał się na ulicy d’Artois. Stary wyskoczył najpierwszy i rzucił woźnicy dziesięć franków z rozrzutnością wdowca, który o nic nie dba w paroksyzmie dobrego humoru.

— Dalejże, chodźmy — mówił prowadząc Rastignaca przez dziedziniec. Zatrzymali się na trzecim piętrze, u drzwi mieszkania położonego w tylnej części nowego i bardzo ładnego domu.

Ojciec Goriot nie potrzebował dzwonić. Teresa, pokojówka pani de Nucingen, otworzyła im drzwi. Eugeniusz znalazł się w prześlicznym kawalerskim mieszkaniu, które składało się z przedpokoju, niewielkiego saloniku, sypialni i gabinetu z oknem wychodzącym na ogród. Wszystkie sprzęty i ozdoby w saloniku odznaczały się wdziękiem niezrównanym. Delfina siedziała na kanapce przy kominie, na którym palił się ogień; spostrzegłszy Eugeniusza, odrzuciła ekran i wstała na jego spotkanie.

— Trzeba było posyłać po pana — rzekła głosem wzruszonym — bo sam nie chcesz nic zrozumieć.

Teresa wyszła. Student pochwycił Delfinę w objęcia, uścisnął ją żywo i zapłakał z radości. To, co teraz widział, odbijało tak silnie od tłumu wrażeń, które przez cały dzień szarpały mu serce i głowę, że nie mógł zapanować w tej chwili nad rozdrażnieniem nerwowym.

— Już ja wiedziałem, że on cię kocha — szepnął ojciec Goriot, zbliżając się do córki, gdy tymczasem Eugeniusz osunął się bezwładnie na kanapę, niezdolny przemówić, ani pojąć, w jaki sposób odbyło się to ostatnie skinienie łaski czarnoksięskiej.

— Chodźże pan zobaczyć — mówiła Delfina, biorąc go za rękę i wprowadzając do pokoju, w którym dywany, sprzęty i najdrobniejsze szczegóły naśladowały, tylko w mniejszych rozmiarach, wszystko to, co się znajdowało w pokoju Delfiny.

— Brak tutaj łóżka — rzekł Rastignac.

— Tak jest — powiedziała rumieniąc się i ściskając go za rękę.

Eugeniusz spojrzał na nią i pojął, choć tak młody, ile to wstydliwości niekłamanej ukrywa się w sercu kochającej kobiety.

— Należysz do tych istot, które zawsze ubóstwiać potrzeba — szepnęła mu do ucha. — Tak jest, my się tak dobrze rozumiemy, że ośmielam się powiedzieć, co myślę: im bardziej miłość jest gorąca i szczera, tym więcej powinna być ukrywana i osłonięta. Niech żaden człowiek żywy nie wie o naszej tajemnicy.

— O, ja przecie nie będę tym człowiekiem — rzekł ojciec Goriot z wymówką.

— Wiesz przecie, ojcze, że ty znaczysz tyle, co my...

— Ach! Tego tylko pragnąłem. Nie będziecie zwracali na mnie uwagi, nieprawdaż? Ja będę przychodził i wychodził, niby jaki duch dobroczynny, którego nie widzimy, choć jest tuż przy nas. No cóż? Delfineczko, Nineczko, Dedelko! czy nie miałem słuszności, gdym ci mówił: „Jest piękne mieszkanie przy ulicy d’Artois, urządźmy je dla niego.” Tyś nie chciała. Ach! jam ci dał radość tak, jak dałem życie. Ojciec musi zawsze dawać, żeby być szczęśliwym. Dawać zawsze, to znaczy być ojcem.

— Jak to? — zapytał Eugeniusz.

— A tak, ona nie chciała, bała się plotek, jak gdyby dla świata warto było szczęścia się wyrzekać! Zresztą wszystkie kobiety marzą tylko o tYm, żeby postępować tak, jak ona postępuje...

Nikt nie słuchał ojca Goriot; pani de Nucingen wprowadziła Eugeniusza do gabinetu, w którym rozległ się szmer leciuchnego pocałunku. Pokój ten harmonizował z wykwintnością całego mieszkania, w którym nie zbywało na niczym.

— Cóż, czy trafiono panu do gustu? — zapytała Delfina, wracając do salonu, gdzie już stół był nakryty.

— O, najzupełniej — odpowiedział. — Niestety! Oceniam ten przepych, to spełnienie snów najpiękniejszych, całą tę poezję życia młodego i wykwintnego, oceniam ją tak dobrze, że przez to samo już na nią zasługuję; lecz od pani tego przyjąć nie mogę, a sam jestem jeszcze zbyt biedny, żeby...

— Ach, ach! Już mi się pan opierasz — wyrzekła z komiczną powagą, robiąc przy tym piękną minkę, którą kobiety przybierają, gdy potrzeba jakiś skrupuł w żart obrócić, aby później rozproszyć go z większą łatwością.

Eugeniusz zadał dziś sobie tyle pytań uroczystych, a przygoda Vautrina, odkrywająca całą głąb przepaści, w którą się omal nie stoczył, wzmocniła w nim tak bardzo dobre i szlachetne uczucia, że słowa Delfiny nie zdołały ich obalić. Ogarnął go tylko smutek głęboki.

— Jak to! — zawołała pani de Nucingen — miałżebyś pan odmówić? A wiesz, co taka odmowa znaczy? Wątpisz pan o przyszłości i dlatego nie śmiesz zbliżyć się do mnie. A więc obawiasz się, że zdradzisz moje uczucie? Jeżeli pan mnie kochasz, jeżeli ja... kocham ciebie, to dlaczegóż obawiasz się tak małego zobowiązania. Gdybyś wiedział, z jaką przyjemnością urządzałam ci to kawalerskie mieszkanko, to przepraszałbyś mnie za swoje wahanie. Miałam w ręku pieniądze należące do ciebie i zrobiłam z nich dobry użytek, oto i wszystko. Zdaje ci się, żeś wielki, a w rzeczy samej jesteś mały. Żądasz nieskończenie więcej... (A! — wyrzekła, pochwyciwszy wyraz namiętności we wzroku Eugeniusza), a drożysz się o lada głupstwo. Jeżeli mnie nie kochasz, o! w takim razie nie powinieneś przyjmować. Jedno słowo los mój rozstrzyga. Mów pan! Mój ojcze, choć ty postaraj się go przekonać — dodała po chwili, zwracając się do ojca. Czy on sądzi, że ja jestem mniej drażliwa od niego, gdy chodzi o nasz honor?

Ojciec Goriot słuchał tej wdzięcznej sprzeczki z posągowym uśmiechem.

— Dziecko! — poczęła znowu chwytając dłoń Eugeniusza — spotykasz na progu życia zaporę, której wielu ludzi przebyć nie może, i cofasz się, gdy ręka kobiety chce ci ją otworzyć! Ale ty będziesz szczęśliwy w życiu, masz świetną przyszłość przed sobą, powodzenie wyryte jest na twym pięknym czole. Czyż wówczas nie będziesz mógł oddać mi tego, co ci dziś pożyczam? Wszak za dawnych czasów dama dawała swemu rycerzowi zbroję, miecz, hełm, kolczugę i konia, żeby rycerz mógł iść na turnieje walczyć w jej imieniu. Otóż, Eugeniuszu, to co ja ci daję, jest bronią naszej epoki, narzędziem, bez którego nie obejdzie się człowiek pragnący stać się czymkolwiek na świecie. Wyobrażam sobie, że stodoła, w której mieszkasz obecnie, musi być piękna, bo pewnie przypomina pokój mego ojca. No cóż, nie będziemy dziś jedli obiadu? Czy pragniesz mnie zasmucić? Odpowiedz przecie — mówiła wstrząsając go za rękę. — Mój Boże! Przekonaj go, tatku, albo pójdę stąd i nigdy już nie będę się z nim widziała.

— Ja cię przekonam — rzekł ojciec Goriot, budząc się z zachwycenia. Powiedz mi, kochany panie Eugeniuszu, wszak będziesz pożyczał pieniądze u żydów?

— Zmuszony jestem — powiedział student.

— Dobrze, trzymam za słowo — począł stary, wyjmując z kieszeni pugilares wytarty i zniszczony. Ja stałem się żydem i zapłaciłem wszystkim dostawcom. Nie winieneś ani grosza za wszystko, co się tutaj znajduje. Nie tak wielka to suma, najwyżej pięć tysięcy franków. Otóż, pożyczam ci te pieniądze. Nie odmówisz mi, jam przecie nie kobieta. Napiszesz rewers na jakim świstku, a z czasem uiścisz mi się z długu.

Łzy zakręciły się w oczach Eugeniusza i Delfiny; oboje spojrzeli po sobie ze zdumieniem, po czym student pochwycił dłoń starego i ścisnął ją gorąco.

— No cóż! Czy nie jesteście mymi dziećmi? — rzekł ojciec Goriot.

— Biedny mój ojcze, jak żeś ty to zrobił? — zapytała pani de Nucingen.

— Gdym cię nakłonił, byś go tu sprowadziła, gdym zobaczył, że kupujesz rzeczy piękne jak dla panny młodej, wtedy pomyślałem sobie: „Nabawi się ona kłopotu!” Adwokat powiada, że proces, którym mamy zmusić twego męża, by ci oddał twe mienie, będzie trwał przeszło pół roku. Otóż ja sprzedałem tymczasem tysiąc trzysta pięćdziesiąt liwrów dożywotniego dochodu; wziąwszy piętnaście tysięcy franków, zapewniłem sobie na dobrej hipotece tysiąc dwieście franków dochodu, a pozostałymi pieniędzmi zaspokoiłem waszych dostawców, drogie dzieci. Za pięćdziesiąt talarów będę miał pokój tu na górze, w którym mogę żyć jak książę nie wydając nawet czterdziestu su na dzień. Odzienia prawie wcale nie potrzebuję, bo nie niszczę tego, co mam. Już od dwóch tygodni śmieję się potajemnie i myślę sobie: „Toż dopiero będą szczęśliwi!” No cóż, alboż nie jesteście szczęśliwi?

— O! tatku, tatku! — zawołała pani de Nucingen rzucając się ku ojcu, który wziął ją na kolana. Przytuliła do niego swą głowę złotowłosą, okrywając pocałunkiem i łzami twarz starca pomarszczoną, na której malował się w tej chwili wyraz błogiego zadowolenia.

— Ojcze drogi, ty jesteś prawdziwym ojcem! Nie, drugiego takiego ojca nie ma pod słońcem. Eugeniusz kochał cię już przedtem, a cóż to teraz będzie?

— Dzieci moje — mówił ojciec Goriot, który po dziesięciu latach pierwszy raz przyciskał swą córkę do piersi — Delfinko, chcesz chyba, żebym ja umarł z radości! Biedne moje serce rozerwać się gotowe. Patrz, panie Eugeniuszu, jam za wszystko wynagrodzony, już mi się nic od ciebie nie