Kubuś Fatalista i jego pan - Denis Diderot (jak czytac ksiazki za darmo w internecie .txt) 📖

sobie zakpiłeś z mego kpiarza: hultaj z ciebie”.

— Co pani chce przez to powiedzieć, pani Zuzanno?

— Nic, nic; wiesz dobrze, o czym myślę. Oszukaj mnie tak samo od czasu do czasu, a przebaczę ci... — Związałem wiklinę, wziąłem na plecy i wróciliśmy każde do siebie, do domu.

PAN: Bez małego odpoczynku w drodze?

KUBUŚ: Bez.

PAN: Tak niedaleko było z pastwiska do wsi?

KUBUŚ: Nie dalej niż ze wsi do pastwiska.

PAN: Tylko tyle była warta?

KUBUŚ: Była może warta więcej dla kogo innego, w innym dniu: każda chwila ma swoją cenę.

W jakiś czas potem pani Małgorzata (była to żona drugiego kpiarza) miała zboże do zmielenia i nie miała czasu iść do młyna; przyszła prosić mego ojca, aby pozwolił jednemu z synów ją wyręczyć. Ponieważ byłem najroślejszy, nie wątpiła, iż wybór padnie na mnie, co się też stało. Pani Małgorzata wychodzi; ja za nią; ładuję worek na osła i prowadzę go sam do młyna. Zboże zmielono i oto wracamy do domu, osioł i ja dość smutno, ponieważ myślałem, że wrócę z kwitkiem za swoje trudy. Myliłem się. Pomiędzy wsią a młynem znajdował się mały lasek; tam ujrzałem panią Małgorzatę siedzącą na kraju drogi. Zaczynało się zmierzchać. „Kubusiu — rzecze — jesteś wreszcie! Czy wiesz, że już całą śmiertelną godzinę czekam na ciebie?”...

Czytelniku, jesteś zanadto skrupulatny. Zgoda: „śmiertelna godzina” jest dla pań z miasta; „dobra godzina” dla pani Małgorzaty.

KUBUŚ: Ano było mało wody, młyn szedł powoli, młynarz był pijany i choć śpieszyłem, jak mogłem, nie mogłem być gotów wcześniej.

MAŁGORZATA: Usiądźże tu obok i pogwarzmy trochę...

KUBUŚ: Z miłą chęcią, pani Małgosiu...

I oto zasiadam koło niej, aby gwarzyć, milczymy wszelako oboje uparcie. Powiadam tedy: „Ale, pani Małgorzato, pani nic nie mówi”.

MAŁGORZATA: Tak sobie myślałam o tym, co mąż mi powiedział o tobie.

KUBUŚ: Niech pani nic nie wierzy; to figlarz.

MAŁGORZATA: Przysięgał mi, że ty się nigdy nie kochałeś.

KUBUŚ: Och, co do tego, to mówi szczerą prawdę.

MAŁGORZATA: Jak to! nigdy w życiu?

KUBUŚ: Nigdy w życiu.

MAŁGORZATA: Jak to! ty, w twoim wieku, nie wiedziałbyś, co to kobieta?

KUBUŚ: O, przepraszam bardzo, pani Małgorzato.

MAŁGORZATA: Więc co to takiego kobieta?

KUBUŚ: Kobieta?

MAŁGORZATA: Tak, kobieta.

KUBUŚ: Zaraz, zaraz... Ano, to taki chłop, co ma spódnicę, czepek i tłuste piersi.

PAN: Ha! łotrze!

KUBUŚ: Tamta się nie złapała, chciałem, aby się ta złapała. Na tę odpowiedź jejmość Małgorzata zaczęła śmiać się i chichotać bez końca; ja, niby ogłupiały, pytam, co w tym widzi tak śmiesznego. Jejmość Małgorzata rzekła, iż śmieje się z mej naiwności. „Jak to! ty, taki dryblas, w istocie nie wiedziałbyś nic więcej?”

— Nie, pani Małgorzato.

Pani Małgorzata umilkła i ja także. „Ale, pani Małgorzato — rzekłem — usiedliśmy, aby gwarzyć i jakoś nam nie idzie. Pani Małgorzato, co pani jest? pani nad czymś myśli...”

MAŁGORZATA: Tak, myślę... myślę... myślę...

I gdy wymawiała owe „myślę”, pierś jej wznosiła się, głos omdlewał, ciało drżało, oczy się przymknęły, usta wpół rozchyliły. Wydała głębokie westchnienie; omdlała, ja zaś udałem, iż myślę, że umiera i zacząłem krzyczeć przerażony: „Pani Małgorzato! pani Małgorzato! proszę się odezwać; pani Małgorzato, czy pani niedobrze?”.

MAŁGORZATA: Nie, dziecko, zostaw mnie chwilę w spokoju... Nie wiem, co mi się stało... Tak jakoś przyszło nagle.

PAN: Kłamała.

KUBUŚ: Tak, kłamała.

MAŁGORZATA: Tak mi się coś marzyło.

KUBUŚ: Czy marzy się tak pani czasem w nocy, obok męża?

MAŁGORZATA: Niekiedy.

KUBUŚ: Musi go to przerażać.

MAŁGORZATA: Oswoił się...

Małgorzata przyszła nieco do siebie z omdlenia i rzekła: „Chodziło mi po głowie, że na weselu przed tygodniem mąż mój i Zuzi dworowali sobie z ciebie; żal mi się ciebie zrobiło i tak na mnie przyszło, sama nie wiem co”.

KUBUŚ: Za dobra jest pani.

MAŁGORZATA: Nie lubię jak sobie z kogo żartują. Myślałam o tym, że przy pierwszej sposobności zaczną na nowo i że mi to znowu sprawi przykrość.

KUBUŚ: Ależ od pani zależałoby tylko, aby był temu koniec.

MAŁGORZATA: A jak?

KUBUŚ: Gdyby mnie pani nauczyła...

MAŁGORZATA: Czego?

KUBUŚ: Tego, czego nie wiem i co ich tak pobudza do śmiechu; wtedy by już nie żartowali ze mnie.

MAŁGORZATA: Och! nie, nie. Wiem, że jesteś dobry chłopiec i nie powiedziałbyś nikomu; ale nie śmiałabym.

KUBUŚ: Dlaczego?

MAŁGORZATA: Bo bym nie śmiała.

KUBUŚ: Pani Małgorzato, niech mnie pani nauczy, ja będę strasznie wdzięczny, niech mnie pani nauczy... — Błagając w ten sposób, ściskałem jej ręce; ona ściskała również moje; całowałem ją w oczy, ona mnie w usta. Tymczasem zapadła zupełna noc. Rzekłem tedy: „ Widzę, pani Małgorzato, że pani nie jest dość życzliwa, aby mnie nauczyć; bardzo mnie to smuci. Ano, trudno, wstańmy, wracajmy do domu...”. Pani Małgorzata zamilkła; wzięła mnie za rękę, nie wiem, gdzie ją poprowadziła, ale faktem jest, iż wykrzyknąłem: „Nie ma nic! nie ma nic!”.

PAN: Łotrze! dubeltowy łotrze!

KUBUŚ: Faktem jest, iż była bardzo lekko odziana, ja także. Faktem jest, że trzymałem ciągle rękę tam, gdzie nie było nic u niej, ona zaś umieściła swoją tam, gdzie rzeczy miały się niezupełnie tak samo u mnie. Faktem jest, iż ja znalazłem się pod nią, a tym samym ona na mnie. Faktem jest, iż, ponieważ ja nie czyniłem nic, aby jej dopomóc, ona musiała wziąć cały trud na siebie. Faktem jest, iż oddawała się memu pouczeniu z takim przejęciem, iż przyszła chwila, w której myślałem, że umrze z wysiłku. Faktem jest, iż równie zamroczony jak ona i nie wiedząc sam, co mówię, wykrzyknąłem: „Ach, pani Zuziu, jak pani mi dobrze robi”.

PAN: Chcesz powiedzieć: pani Małgosiu.

KUBUŚ: Nie, nie. Faktem jest, iż pomieszałem jedno imię z drugim; i że zamiast powiedzieć: pani Małgosiu, powiedziałem: pani Zuziu. Faktem jest, iż wyznałem pani Małgorzacie, że tegoż samego, czego ona w swoim mniemaniu nauczyła mnie tego dnia, pani Zuzanna, nieco odmiennie co prawda, nauczyła mnie trzy albo cztery dni wprzódy. Faktem jest, iż rzekła: „Jak to! to Zuzia, nie ja?...” Faktem jest, iż odparłem: „Ani jedna ani druga”. Faktem jest, iż dworując sobie z niej samej, z Zuzi, z obu mężów (przy czym ona nie szczędziła mi pieszczotliwych obelg), znalazłem się na niej, a tym samym ona pode mną. Faktem jest, iż następnie, wyznawszy iż, robi jej to przyjemność, ale nie tyle, co w inny sposób, ona znalazła się na mnie, a tym samym ja pod nią. Faktem jest, iż po niejakiej chwili odpoczynku i milczenia nie znaleźliśmy się ani ona na spodzie, ani ja na górze, ani ona na górze, ani ja na spodzie; leżeliśmy bowiem i jedno, i drugie na boku, przy czym ona miała głowę pochyloną ku przodowi, a oba pośladki przyklejone od moich ud. Faktem jest, iż gdybym był mniej uczony, dobra pani Małgorzata byłaby mnie nauczyła wszystkiego, czego jeden człowiek może drugiego nauczyć. Faktem jest, iż dowlekliśmy się do wsi z niejaką trudnością. Faktem jest, iż mój ból gardła powiększył się mocno i nie ma nadziei, abym był zdolny mówić prędzej niż za dwa tygodnie.

PAN: I nie widziałeś już potem tych jejmości?

KUBUŚ: Z przeproszeniem pańskim, niejeden raz.

PAN: Obie?

KUBUŚ: Obie.

PAN: I nie poróżniły się z sobą?

KUBUŚ: Potrzebując nieraz wzajem swoich usług, tym serdeczniej się pokochały.

PAN: Nasze panie byłyby uczyniły to samo, ale każda ze swoim każdym... Śmiejesz się?

KUBUŚ: Za każdym razem, kiedy sobie przypomnę małego człowieczka krzyczącego, przeklinającego, pieniącego się, miotającego głową, nogami, rękami, całym ciałem i gotowego rzucić się ze sterty siana na łeb na szyję z narażeniem karku, nie mogę powstrzymać się od śmiechu.

PAN: A ten mały człowieczek, któż to taki? Mąż Zuzi?

KUBUŚ: Nie.

PAN: Małgosi?

KUBUŚ: Nie... Zawsze ten sam! do śmierci się nie odmieni!

PAN: Któż zatem?

Kubuś nie odpowiedział na pytanie, pan zaś dodał: „Powiedz tylko, kto był ów człowieczek”.

KUBUŚ: Jednego dnia, dziecko siedzące opodal straganu matki krzyczało ze wszystkich sił. Matka doprowadzona do rozpaczy wrzaskiem rzekła: „Moje dziecko, czemu tak krzyczysz?”.

— Bo chcą, żebym powiedział A.

— A czemuż nie chcesz powiedzieć A?

— Bo skoro tylko powiem A, zaraz zechcą, żebym powiedział B...

Owóż skoro tylko powiem panu imię małego człowieczka, będę zmuszony powiedzieć i resztę.

PAN: Może.

KUBUŚ: Na pewno.

PAN: No, Kubusiu, Kubusieczku, powiedz, kto był mały człowieczek. Umierasz z ochoty, nieprawdaż? Ulżyj sobie.

KUBUŚ: Było to coś w rodzaju karła, garbaty, kulawy, jąkała, ślepy na jedno oko, zazdrosny, lubieżny, zakochany (być może z powodzeniem) w Zuzi. Był to wikary z naszej wioski.

Kubuś podobny był do dziecka straganiarki jak dwie krople wody, z tą różnicą, że od czasu jak go bolało gardło, trudno go było doprowadzić do powiedzenia A, ale skoro raz ruszył z miejsca, jechał już sam z siebie do końca alfabetu.

— Byłem tedy w spichlerzu Zuzi, sam na sam z nią.

PAN: I nie byłeś tam bez kozery?

KUBUŚ: Nie. Naraz zjawia się wikary; wpada we wściekłość, łaje, pyta rozkazującym tonem Zuzię, co robi sam na sam z najrozpustniejszym chłopakiem z całej wsi w najodleglejszym zakątku domostwa.

PAN: Widzę, że miałeś już reputację.

KUBUŚ: Dosyć dobrze zasłużoną. Wpadł w szczerą furię; do tych słów dodał parę innych, jeszcze mniej pochlebnych. Z kolei ja wpadam w złość. Od słowa do słowa, przyszliśmy wreszcie do gestów. Chwytam widły, pakuję mu je między nogi, na wdziewam, rzucam go na stertę siana ni mniej ni więcej jak wiązkę słomy.

PAN: A siano było wysokie?

KUBUŚ: Dziesięć stóp co najmniej, tak iż człeczyna nie byłby z niego zlazł z całym karkiem.

PAN: Potem?

KUBUŚ: Potem rozchylam chusteczkę Zuzi, dobieram się do piersi, pieszczę ją; broni się, ot tak, nie zanadto. Leżały tam juki ośle, nieraz wypróbowane przez nas jako wcale dogodne; popycham ją na te juki...

PAN: Podnosisz spódniczki?

KUBUŚ: Podnoszę spódniczki.

PAN: I wikary widzi to?

KUBUŚ: Jak ja pana widzę.

PAN: I siedzi cicho?

KUBUŚ: Co to, to nie! Nie panując już nad wściekłością, zaczyna krzyczeć co tchu: „Mor... mor... mordercy!... go... go... gore!... zło... zło... złodziej!...” Na to, mąż, o którym myśleliśmy, że jest daleko, nadbiega.

PAN: Bardzo żałuję: nie lubię księży.

KUBUŚ: I byłby pan zachwycony, gdybym na oczach...

PAN: Przyznaję.

KUBUŚ: Zuzia miała czas pozbierać się; ja poprawiam ubranie, daję nogę; co się dalej stało, wiem od Zuzi. Mąż, widząc wikarego na stercie siana, zaczyna się śmiać. Wikary mówi: „Śmiej... się... śmiej... się... cie... mięgo głupi...” Mąż, idąc za jego radą, śmieje się do rozpuku i pyta, kto go tam posadził. Wikary: „Ze... ze... zesadź mnie na zie... zie... ziemię”. Mąż wybucha znowu śmiechem i pyta, jak się wziąć do tego. Wikary: „Tak... tak... ja... jak... wla... wla... wlazłem; wi... wi... widłami”. Do paralusza, masz słuszność; patrzcie, co to znaczy uczyć się łaciny!... Bierze widły, podstawia, wikary nawdziewa się na nie tak, jak ja go nawdziałem; mąż okręca go parę razy po spichrzu, intonując uroczystym falsetem coś w rodzaju psalmu, wikary zaś drze się: „Po... po... postaw mnie, gał... gał... gałganie; po... po... postawisz ty mnie, gał... gał... gałganie?”... A mąż: „Cóż byś pan na to, panie wikary, gdybym pana tak obniósł po całej wiosce? W życiu nie widzieli ludzie piękniejszej procesji”... Ale skończyło się na strachu, mąż postawił wreszcie wikarego na ziemi. Nie wiem, co on tam powiedział mężowi, Zuzia bowiem umknęła, dosłyszałem tylko: „Nie... nie... nieszczęśniku! po... po... po... podnosisz rę... rę... rękę na ka... ka... kapłana; wy... wy... wyklinam cię; bę... bę... będziesz po... po... potępiony”... Tak wołał mały człowieczek, mąż zaś pędził go przed sobą widłami. Ludzie zbiegają się ze wszystkich stron; ja przybiegam również; zaledwie mąż Zuzi zoczył mnie z daleka, zaczął wołać zamierzając się widłami: „Zbliż no się, zbliż”.

PAN: A Zuzia?

KUBUŚ: Wykręciła się.

PAN: Jak?

KUBUŚ: Doskonale; kobieta zawsze się wykręci, o ile nie przyłapano jej na gorącym uczynku... Z czego się pan śmieje?

PAN: Z tego, z czego zawsze będę się musiał śmiać, tak samo jak ty, ilekroć sobie przypomnę tego księżyka na widłach mężowskich.

KUBUŚ: Owóż w niedługi czas po tej przygodzie (doszła ona do uszu mego ojca, który uśmiał się również) zaciągnąłem się do wojska...

 

Po kilku chwilach milczenia czy też kaszlu Kubusia (powiadają jedni), lub też skoro obaj uśmiali się do syta (powiadają drudzy), pan, zwracając się do sługi, rzekł: „A historia twoich amorów?” — Kubuś potrząsnął głową i nie odpowiedział.

 

W jaki sposób człowiek rozumny, obyczajny, który chce uchodzić za filozofa, może szukać zabawy w opowiadaniu równie bezwstydnych bajeczek? — Po pierwsze, czytelniku, to nie bajeczki, to historia; kiedy opowiadam figielki Kubusia, nie czuję się bardziej winnym, a może mniej, niż Swetoniusz, kiedy wam przekazuje wyuzdania Tyberiusza. Pomimo to czytacie Swetoniusza i nie czynicie mu z tego żadnego zarzutu. Dlaczego nie marszczycie takoż brwi przy Katullu, Marcjalu, Horacym, Juwenalu, Petroniuszu, La Fontainie i tylu innych? Czemu nie powiadacie stoikowi Senece: „Na co nam wiedzieć plugastwa twego niewolnika ze zwierciadłem?”. Dlaczego jesteście pobłażliwi tylko względem zmarłych? Zastanówcie się nieco nad tą stronniczością, a ujrzycie, iż rodzi się z jakowejś zdrożnej zasady. Jeśliście niewinni, nie będziecie mnie czytać; jeśli jesteście zepsuci, będziecie czytać bez szkody.