Kubuś Fatalista i jego pan - Denis Diderot (jak czytac ksiazki za darmo w internecie .txt) 📖

Stary Byk, który za młodych lat nie lada komu dałby się zawstydzić, uśmiechnął się pod wąsem i dodał: „Chrzestny synaczku, musiała być ładna i nie żałowaliście sobie. Słuchaj: Byczek wyszedł z domu, drapże się na górę i kładź na jego łóżko... Ale jedno słowo, zanim powróci. Żyjecie w przyjaźni; otóż kiedy zobaczycie się w cztery oczy, powiedz mu, że jestem niezadowolony, bardzo niezadowolony. Ta szelma Justysia, którą musisz znać (któryż bowiem chłopak we wsi jej nie zna?), rozwłóczyła mi go na nic; oddałbyś mi prawdziwą przysługę, gdybyś go odstręczył od dziewuchy. Przedtem był to chłop jak malowanie; owóż od czasu jak wdał się w tę nieszczęśliwą znajomość... ale ty ani słuchasz; oczy ci się kleją: idźże, idź na górę i spocznij sobie”.

Wchodzę, rozbieram się, podnoszę kołdrę i prześcieradło, macam wszędzie, nie ma Justysi. Tymczasem Byk, mój chrzestny ojciec, mamrotał: „O, dzieci, przeklęte dzieci! a ten znowu, nie gotujeż on zgryzoty swemu ojcu?”. Nie znalazłszy Justysi w łóżku, domyśliłem się, że musi być pod łóżkiem. Na górce było zupełnie ciemno. Schylam się, szukam rękami, napotykam ramię, chwytam, ciągnę ku sobie; wysuwa się spod legowiska cała drżąca. Ściskam ją, ośmielam, daję znaki, aby się położyła. Składa ręce, rzuca mi się do nóg, obejmuje za kolana. Nie byłbym może oparł się tej niemej scenie, gdyby jasny dzień był ją oświecał; ale ciemność, skoro nie czyni człowieka trwożliwym, czyni go przedsiębiorczym. Zresztą miałem na wątrobie jej dawne grymasy. Za całą odpowiedź popycham ją ku schodkom prowadzącym do sklepu. Wydaje krzyk przerażenia. Byk usłyszał i rzekł: „Gada przez sen”. Justysia mdleje; kolana uginają się pod nią; na wpół przytomna powtarza zdławionym głosem: „On tu przyjdzie... już idzie... słyszę, jak idzie... zgubiona jestem!”... Nie, nie — odpowiadam przyciszonym głosem — uspokój się, bądź cicho i połóż się...” Upiera się w swoim wzdraganiu, ja upieram się również, w końcu daje za wygraną: i oto jesteśmy w łóżku, przytuleni do siebie.

PAN: Zdrajco! zbrodniarzu! Czy wiesz, jaką zbrodnię popełniasz w tej chwili? Dopuszczasz się na tej dziewczynie gwałtu: nie siłą, ale postrachem. Stawiony przez trybunałem, podpadłbyś całej surowości praw zastrzeżonych dla gwałcicieli.

KUBUŚ: Nie wiem, czy ją zgwałciłem, ale to wiem, że nie zrobiłem jej krzywdy i ona mnie także. Zrazu odwracając usta od moich pocałunków, szepnęła: „Nie, nie, Kubusiu, nie...” Na te słowa udałem, że wychodzę z łóżka i kieruję się ku schodkom. Powstrzymała mnie i rzekła, zbliżając usta do mego ucha: „Nigdy nie myślałam, że jesteś taki zły; widzę, że nie można spodziewać się po tobie litości; ale przynajmniej przyrzeknij mi, przysięgnij”...

— Co?

— Że on się nic nie dowie.

PAN: Przyrzekłeś, przysiągłeś i wszystko poszło bardzo dobrze.

KUBUŚ: I potem znów bardzo dobrze.

PAN: I potem jeszcze raz bardzo dobrze.

KUBUŚ: Jakby pan był przy tym. Tymczasem Byk, mój przyjaciel, niespokojny i znużony, nabłądziwszy długo dokoła domu i nie mogąc mnie nigdzie znaleźć, wraca do warsztatu, gdzie ojciec mówi zgryźliwie: „Długo się nasiedziałeś po próżnicy”... Byczek odpowiada jeszcze zgryźliwiej: „Po próżnicy! musiałem ścieńczać z obu końców tę przeklętą oś, która okazała się za gruba”.

— Przestrzegałem cię; ale ty zawsze chcesz robić swoim rozumem.

— To dlatego, że łatwiej ująć niż dodać.

— Weź to dzwono i idź je skończyć przed domem.

— Dlaczego przed domem?

— Bo byś tu obudził Kubusia, swego przyjaciela.

— Kubusia?...

— Tak, Kubusia, jest na górze na stryszku, wypoczywa. Ach, biedni doprawdy ci ojcowie; nie jedno, to drugie! No cóż tam? ruszysz ty się? Z tego że będziesz stał jak gamoń, ze spuszczoną głową, otwartą gębą i zwieszonymi ramionami, robota sama się nie odrobi... Przyjaciel Byk, wściekły, rzuca się ku schodkom; Byk chrzestny ojciec zatrzymuje go, wołając: „Gdzie idziesz? dajże się wyspać nieborakowi; upada ze znużenia. Na jego miejscu czy byłbyś kontent, gdyby cię ktoś niepokoił?”.

PAN: A Justysia słyszała to wszystko?

KUBUŚ: Tak jak pan mnie słyszy.

PAN: I cóżeś ty zrobił?

KUBUŚ: Śmiałem się.

PAN: A Justysia?

KUBUŚ: Zerwała czepeczek z głowy, targała włosy; wznosiła oczy ku niebu, przynajmniej tak przypuszczałem; łamała ręce.

PAN: Kubusiu, jesteś barbarzyńca, masz kamień w piersiach.

KUBUŚ: Nie, panie, nie; mam serce, ale chowam je na lepszą okazję. Kto zbyt hojnie szafuje tym bogactwem, tyle go roztrwoni wówczas, kiedy trzeba było oszczędzać, że zbraknie mu go w porze, kiedy trzeba być rozrzutnym... Tymczasem, ubieram się i schodzę. Byk-ojciec powiada: „Potrzebowałeś tego, dobrze ci zrobiło; kiedy przyszedłeś, wyglądałeś jak z krzyża zdjęły, a teraz, ot: świeży i rumiany jak dzieciątko, gdy possało piersi. Sen, to dobra rzecz!... Byczku, mój synu, zejdź no do piwnicy i przynieś buteleczkę, pośniadamy sobie. Teraz, chrześniaczku, pośniadasz chętnie?” — Bardzo chętnie... Zjawia się butelka, stawia ją na warsztacie, my stoimy dokoła. Byk-ojciec nalewa sobie i mnie; Byk-syn, usuwając szklankę, powiada opryskliwie: „Nie miewam pragnienia tak rano”.

— Nie chcesz pić?

— Nie.

— Ho, ho! już ja wiem, co w trawie piszczy: wierz mi, chrześniaczku, to rączka Justysi; musiał wstąpić do niej i albo jej nie zastał, albo też zastał z innym: te dąsy na butelkę, to nie jest rzecz naturalna, ja ci to powiadam.

JA: Hm, może pan i trafił.

BYK SYN: Jakubie, dość tych żartów; trafił czy nie trafił, nie lubię tego.

BYK OJCIEC: Nie chcesz pić, to nie: nam to nie przeszkodzi. Twoje zdrowie, chrześniaczku.

JA: Za wasze, chrzestny ojcze; Byczku, przyjacielu, wypij z nami. Zanadto się sumujesz dla tak drobnej rzeczy.

BYK SYN: Powiedziałem już, że nie piję.

JA: I cóż? jeżeli ojciec zgadł, cóż u diaska, zobaczysz ją, porozumiecie się i przyznasz, że nie miałeś słuszności.

BYK OJCIEC: Ech, zostawże go; czyż nie godzi się, dalibóg, aby ta ladaco ukarała go za strapienie, jakiego mi przysparza? No, jeszcze łyk i przejdźmy do twojej sprawy. Domyślam się, że chodzi o to, abym cię odprowadził do ojca; ale co ja mu powiem?

JA: Co pan zechce; wszystko to, co pan słyszał od niego sto razy, ilekroć przyprowadzał tutaj pańskiego syna.

BYK OJCIEC: Chodźmy...

Wychodzi, idę za nim, zbliżamy się do drzwi, puszczam go do wnętrza samego. Ciekawy rozmowy Byka-ojca z moim, chowam się w jakimś zakątku, za przepierzeniem, skąd nie tracę ani słóweczka.

BYK OJCIEC: Ech, kumie, trzeba mu jeszcze darować tym razem.

— Darować, a co?

— Udajesz, że nie wiesz.

— Nie udaję, naprawdę nie wiem.

— Jesteś zgniewany i masz słuszność.

— Nie jestem zgniewany.

— Jesteś, powiadam.

— Jeśli chcesz koniecznie, nie mam nic przeciw temu, ale niechże się wprzódy dowiem, co znów zmalował.

— No, zdarzy się, raz, drugi, z tego jeszcze dziury w niebie nie będzie. Ot, zdybie się gromadka chłopaków i dziewcząt: piją, baraszkują, tańczą; godziny lecą; szast, prast, brama zamknięta...

Tutaj Byk, zniżając głos, dodał: „Nikt nas nie słyszy; tedy, mówiąc szczerze, czy my byliśmy lepsi w ich wieku? Wiesz, jacy ojcowie są najgorsi? ci, co zapomnieli o błędach swej młodości. Powiedz, czy nam się nigdy nie zdarzyło przespać poza domem?”.

— A ty, Byczku, mój kumie, powiedz, czy nigdy nie trafiło się nam zadurzyć w spódniczce wbrew chęciom rodziców?

— Toteż ja krzyczę głośniej niż mnie boli. Rób tak samo.

— Ale Kubuś nie spał poza domem, przynajmniej nie tej nocy, jestem tego pewny.

— No, dobrze już, dobrze, jeśli nie tej, to innej. Zatem, nie masz urazy do chłopca?

— Nie.

— I gdy odejdę, nie będziesz się znęcał nad nim?

— Ani trochę.

— Dajesz słowo?

— Daję.

— Słowo honoru?

— Słowo honoru.

— Rzecz tedy załatwiona, wracam do domu...

Kiedy ojciec chrzestny był na progu, rodzony mój, klepiąc go lekko po ramieniu, mówił: „Byczku, mój przyjacielu, czuję w tym wszystkim jakieś szelmostwo. Nasze chłopaki to dwa szczwane lisy; boję się, że dziś wzięli nas grubo na kawał; ale z czasem oliwa wyjdzie na wierzch. Bywaj, kumie”.

PAN: A jakże się skończyła sprawa pomiędzy Byczkiem juniorem a Justysią?

KUBUŚ: Tak jak musiała. On się pogniewał, ona jeszcze mocniej; rozpłakała się, on się rozczulił; przysięgła, że jestem najwierniejszym z przyjaciół; ja przysiągłem, że jest najuczciwszą dziewczyną we wsi. Uwierzył, przeprosił, kochał i cenił nas odtąd tym więcej. I oto początek, środek i koniec utraty mego klejnotu. A teraz, panie, rad bym, aby mi pan wyłożył sens moralny całej tej głupiej historii.

PAN: Lepiej poznać kobiety.

KUBUŚ: I panu było trzeba tej nauki?

PAN: Lepiej znać przyjaciół.

KUBUŚ: I pan wierzyłeś kiedy, iż znajdzie się choć jeden zdolny stawić czoło pańskiej żonie lub córce, jeśli zagięła nań parol?

PAN: Lepiej znać ojców i dzieci.

KUBUŚ: Ech, panie! od wieków i po wsze wieki będą kolejno jedni drugich wystrychiwać na dudków.

PAN: To co mówisz, to wszystko wiekuiste prawdy, ale których nie można powtarzać nazbyt często. Jaka bądź będzie powiastka, którą przyrzekłeś mi jeszcze, bądź pewien, iż głupiec jeno nie doszuka się w niej nauki: jedź więc dalej.

Czytelniku, przyszedł mi skrupuł: a to iż Kubusiowi i jego panu użyczyłem zaszczytu wygłoszenia paru uwag, które należały z prawa tobie; jeżeli tak, możesz im je odebrać bez żadnej ceremonii. Spostrzegłem też, o ile mi się zdaje, iż słowo Byk55 ci się nie podoba. Chciałbym bardzo wiedzieć dlaczego. To jest istotne nazwisko rodowe mego stelmacha; metryki chrztu, metryki zgonu, kontrakty ślubne podpisane są Byk. Potomkowie Byka, którzy prowadzą dzisiaj warsztat, nazywają się Bykami. Kiedy dzieci ich, miłe dziateczki, przechodzą ulicą, ludzie powiadają: „Oto małe Byczki”. Kiedy wymawiacie imię Boule, przypominacie sobie najwykwintniejszego mistrza meblarstwa, jakiegoście mieli. Owóż do tej pory nie zdarzy się nikomu w okolicy wymówić imienia Byk, aby nie wspomnieć największego stelmacha za ludzkiej pamięci. Byk, którego imię czyta się na końcu wszystkich nabożnych książek z początku wieku, był jednym z jego krewniaków. Jeżeli kiedykolwiek prawnuk naszego Byka odznaczy się jakim wielkim czynem, imię własne Byk brzmieć wam będzie niemniej wspaniale jak imię Cezara albo Kondeusza. Bo też jest Byk i Byk, jak Wilhelm i Wilhelm. Kiedy mówię po prostu Wilhelm, nie będzie to ani zdobywca Wielkiej Brytanii, ani też sukiennik z Adwokata Patelin56; imię Wilhelm po prostu, bez dodatku, nie będzie ani heroiczne, ani mieszczańskie; tak samo Byk. Krótko: Byk to nie jest ani ów słynny stelmach, ani żaden z jego pospolitych przodków lub potomków. Bo też, po prawdzie, alboż imię własne może być ładne lub nieładne? Na każdej ulicy spotkacie pełno drabów imieniem Pompejusz. Pozbądźcie się tedy fałszywej delikatności albo też postąpię z wami jak milord Chatham57 z członkami parlamentu; powiedział im: „Cukru, cukru, cukru; i cóż w tym śmiesznego?...” A ja wam powiem:. Byka, Byka, Byka; dlaczego nie ma się kto nazywać Byk?”. Powiedziawszy, co miałem na sercu, oddaję głos Kubusiowi.

 

KUBUŚ: Było to w dzień świąteczny; brat Jan wydawał za mąż córkę jednego z sąsiadów. Ja byłem drużbą. Posadzono mnie do stołu między dwoma najtęższymi kpiarzami z całej parafii; miałem minę wielkiego bajbardzo, mimo że nie byłem znów takim, za jakiego mnie brali. Zadali mi kilka jowialnych pytań na temat poślubnej nocy; odpowiedziałem dość głupio: dalejże oni parskać śmiechem, aż żony obu żartownisiów zaczęły krzyczeć z końca stołu: „Co się stało? co wam tak wesoło?”. „Tarzać się ze śmiechu! — odparł jeden z żonkosiów — opowiem ci to wieczorem”. Druga, niemniej ciekawa, zadała mężowi toż samo pytanie i otrzymała podobną odpowiedź. Uczta ciągnie się dalej; takoż i pytania, i moje niezgrabstwa, i wybuchy śmiechu, i zdziwienia u kobiet. Po uczcie tańce; po tańcach pokładziny państwa młodych, uroczystość podwiązki; w końcu znajduję się w moim łóżku, a owi dwaj kpiarze w swoich, gdzie każdy z nich skwapliwie rozpowiada żonie rzecz niezrozumiałą, niepodobną do wiary, iż w dwudziestym drugim roku chłopak duży i krzepki jak ja, wcale przystojny, rześki i niegłupi jest tak naiwny, ale to tak naiwny, jak kiedy wychodził z żywota matki. Obie kobiety okrzykiwały się z podziwu na równi z mężami. Ale zaraz nazajutrz pani Zuzanna kiwa na mnie palcem i mówi: „Kubusiu, nie masz nic do roboty?”.

— Nie, pani sąsiadko; w czym mogę usłużyć?

— Chciałabym... chciałabym... — i mówiąc to chciałabym, ściska mi rękę i spogląda dość szczególnie — chciałabym, abyś wziął gnip58 i pomógł mi wyciąć parę naręczy wikliny, za ciężka to bowiem robota na mnie samą.

— Bardzo chętnie, pani Zuzanno...

Biorę gnip i ruszamy. Po drodze Zuzanna opiera się głową o moje ramię, bierze mnie pod brodę, ciągnie za uszy, daje kuksańce w bok. Przybywamy. Miejsce było spadziste. Pani Zuzia wyciąga się na ziemi z nogami nieco rozsuniętymi i rękami założonymi pod głową. Ja, nieco poniżej, uwijam się z moim nożem. Zuzanna przyciągnęła nogi ku sobie, zbliżając pięty do pośladków; wniesione kolana czyniły spódniczkę mocno kusą. Ja ciągle macham gnipem, prawie na oślep. W końcu Zuzanna rzecze: „Kubusiu, kiedy ty skończysz?”.

— Kiedy pani zechce, pani Zuzanno.

— Czy nie widzisz — rzekła półgłosem — że ja chcę, abyś skończył?”... Kończę tedy, nabieram tchu, kończę jeszcze raz; pani Zuzia zaś...

PAN: Wzięła ci dziewictwo, którego nie miałeś?

KUBUŚ: W istocie; ale Zuzia nie dała się oszukać, uśmiechnęła się i rzekła: „Ładnie