Kubuś Fatalista i jego pan - Denis Diderot (jak czytac ksiazki za darmo w internecie .txt) 📖

zanieś ten temat Fragonardowi52, a zobaczysz, co zeń zrobi.

KUBUŚ: Po tym, co mi pan wyznał o swym znawstwie w sztuce malowania, mogę przyjąć pochwałę, nie spuszczając oczu.

PAN: Założyłbym się, że to jedna z przygód ojczulka Hudsona.

KUBUŚ: To prawda.

Czytelniku, podczas gdy nasi przyjaciele śpią, miałbym ochotę podsunąć ci do poduszki małe zagadnienie; czym byłoby dziecko urodzone z ojca Hudsona i pani de La Pommeraye? — Być może dzielnym człowiekiem. — Być może wspaniałym łajdakiem. — Opowiesz mi to jutro rano.

Nadeszło to rano i podróżni rozstali się; margrabia des Arcis jechał bowiem w inną stronę. — Usłyszymy tedy może dalszy ciąg amorów Kubusia? — Mam nadzieję: natomiast zupełnie pewne jest, że pan jego wie już, która godzina, zaczerpnął niuch tabaki i rzekł: „I cóż, Kubusiu, a twoje amory?”.

Kubuś zamiast odpowiedzieć na pytanie prawił: „Nie sąż to czorty! Od rana do wieczora wyklinają to życie, a nie mogą się zdobyć, aby je porzucić! Czyżby to znaczyło, iż wszystko razem wziąwszy, życie nie jest tak złą rzeczą, czy może obawiają się trafić na coś gorszego?”.

PAN: I jedno, i drugie. Ale, ale, Kubusiu: wierzysz ty w życie przyszłe?

KUBUŚ: Ani wierzę ani nie wierzę; nie myślę o nim. Cieszę się, jak umiem tym, które nam tu dano jako zadatek przyszłej sukcesji.

PAN: Co do mnie, uważam się niby za poczwarkę; chętnie wyobrażam sobie, że motyl, czyli moja dusza, przebiwszy jednego dnia skorupę, wzleci w górę, ku sprawiedliwości boskiej.

KUBUŚ: Prześliczny obrazek.

PAN: Nie mój; znalazłem go, zdaje mi się, u pewnego poety włoskiego nazwiskiem Dante, który napisał dzieło pod tytułem: Komedia Piekła, Czyśćca i Raju53.

KUBUŚ: To mi szczególny przedmiot do komedii!

PAN: Są tam, dalipan, ładne rzeczy, zwłaszcza w owym Piekle. Zamyka herezjarchów w grobowce z ognia, z których płomień wymyka się i szerzy daleko pożogę; niewdzięczników w jaskinie, gdzie łzy płynące z oczu ścinają się im w lód na twarzach; leniwców w innych znów jaskiniach; powiada o nich, że krew wycieka im z żył, a zbierają ją wzgardliwe robaki... Ale skąd ci się wzięła wycieczka przeciw naszej pogardzie dla życia, które wszelako lękamy się stracić?

KUBUŚ: Z tego, co mi sekretarz margrabiego des Arcis opowiadał o mężu pięknej pani w kabriolecie.

PAN: Jest wdową!

KUBUŚ: Straciła męża w czasie podróży do Paryża; kłopot był z tym, że ów człowiek, uparty jak diabeł, nie chciał słyszeć o sakramentach. Właśnie owej pani zamku, gdzie Ryszard spotkał ojca Hudsona, poruczono zadanie pojednania go z czepeczkiem.

PAN: Co chcesz powiedzieć przez swój czepeczek?

KUBUŚ: Czepeczek jest to ubranie głowy, które wkłada się niemowlętom.

PAN: Rozumiem. I jakżeż wzięła się do tych oczepin?

KUBUŚ: Wszyscy skupili się koło kominka. Lekarz, zmacawszy puls chorego i znalazłszy, że jest bardzo nietęgi, przysiadł sobie koło łóżka. Wspomniana dama zbliżyła się doń i nawiązała rozmowę, tak aby chory nie stracił ni słowa z tego, co mu zamierzali włożyć w mózgownicę.

DAMA: I cóż, doktorze, co nam powiesz nowego o pani de Parme?

DOKTOR: Przed chwilą upewniano mnie, że stan jest beznadziejny.

DAMA: Ta księżniczka zawsze zdradzała niezwykłą pobożność. Skoro tylko uczuła się w niebezpieczeństwie, sama zażądała natychmiast spowiedzi i sakramentów.

DOKTOR: Proboszcz św. Rocha ma jej zawieźć dzisiaj relikwie do Wersalu i zdaje się, że przybędą za późno.

DAMA: Nie tylko pani Infantka świeci tak budującym przykładem. Książę de Chevreuse, który był ciężko chory, nie czekał, aż mu podsuną sakramenta, zażądał ich sam z siebie: czym sprawił wielką przyjemność rodzinie.

DOKTÓR: Już się ma znacznie lepiej.

JEDEN Z OBECNYCH: To pewna, że to nie przyspiesza śmierci; całkiem przeciwnie.

DAMA: W istocie, z chwilą gdy się pojawi niebezpieczeństwo, każdy powinien by uczynić zadość tym obowiązkom. Chorzy nie zdają sobie widocznie sprawy, jak bardzo ciężkim, a jednak nieodzownym jest dla otoczenia namawiać ich do tego!

DOKTÓR: Wracam od pewnego chorego, który mi rzekł przed dwoma dniami: „Doktorze, jak mnie znajdujesz?”.

— Hm, panie drogi, gorączka silna, nawroty częste...

— Czy myślisz, że grozi niebawem taki nawrót?

— Nie, obawiam się go dopiero wieczór.

— Skoro tak, muszę dać znać pewnej osobie, z którą mam załatwić drobną sprawę osobistą. Pragnę ukończyć ją, póki jeszcze mam swobodną głowę... Wyspowiadał się, przyjął sakramenty. Przychodzę wieczorem, gorączki ani śladu. Wczoraj miał się znacznie lepiej, dziś jest na nogach. Wiele razy w ciągu mej praktyki widywałem taki skutek świętych sakramentów.

CHORY do służącego: Przynieś mi kurczę.

KUBUŚ: Podają; chce krajać, ale nie ma siły, rozskubują mu skrzydełko na drobne kawałeczki; woła o chleb, chwyta łapczywie, robi wysiłki, aby zżuć kąsek, którego nie jest w stanie przełknąć i zwraca go w serwetę; żąda czystego wina, macza w nim usta i mówi: „Czuję się znacznie lepiej”... Tak, ale w pół godziny potem już nie żył.

PAN: Wszelako ta dama dobrze się brała do rzeczy... A twoje amory?

KUBUŚ: A warunek, na który się pan zgodził?

PAN: Rozumiem... Siedzisz tedy w zamku Desglands’a jak u pana Boga za piecem; stara Joanna nakazała młodej Dyzi, aby cię odwiedzała cztery razy na dzień i pielęgnowała najtroskliwiej. Ale zanim posuniemy się naprzód, powiedz mi, czy panna Dioniza posiadała jeszcze swój klejnot panieński?

KUBUŚ zakaszlnąwszy się: Tak sądzę.

PAN: A ty?

KUBUŚ: Ech, mój, to już sporo czasu, jak wędrował po świecie.

PAN: Więc to nie była twoja pierwsza miłość?

KUBUŚ: Dlaczego?

PAN: Bo powiadają, iż kocha się tę, której się go oddało, a jest się kochanym przez tę, której się go weźmie.

KUBUŚ: Czasami tak, czasami nie.

PAN: A jak go straciłeś?

KUBUŚ: Wcale nie straciłem; przeszachrowałem po prostu.

PAN: Opowiedz mi coś o tej szacherce.

KUBUŚ: To będzie pierwszy rozdział Ewangelii św. Łukasza, litania samych genuit bez końca, począwszy od pierwszej aż do Dyzi na ostatku.

PAN: Która myślała, że jest pierwszą, a nie była.

KUBUŚ: A przed Dyzią dwie sąsiadki moich rodziców.

PAN: Które mniemały, że są pierwsze, a nie były?

KUBUŚ: Nie.

PAN: Chybić takiego ptaszka we dwie strzelby, to diabelne pudło.

KUBUŚ: Ot, panie, zgaduję, po kąciku pańskiej prawej wargi, który się podnosi, i lewej dziurce od nosa, która się kurczy, iż lepiej będzie, gdy spełnię rzecz z dobrej woli, niż żebym się miał dać prosić; tym bardziej, że czuję silniejszy ból gardła i starczy mi tchu ledwie na jedną albo dwie powiastki.

PAN: Gdyby Kubuś chciał mi sprawić wielką przyjemność...

KUBUŚ: Jakżeby się wziął do rzeczy?

PAN: Rozpocząłby od utraty swego klejnotu. Mam ci powiedzieć prawdę? Zawsze byłem łasy na opowieści o tym wielkim wydarzeniu.

KUBUŚ: A dlaczego, jeśli łaska?

PAN: Dlatego, że ze wszystkich tego rodzaju przygód ta jedynie jest interesująca; inne są jeno bezbarwnym i pospolitym powtórzeniem. Ze wszystkich grzeszków ładnej penitentki, jestem pewien, że spowiednik tego jednego słucha z pełną uwagą.

KUBUŚ: Panie, panie, widzę, że pan jest porządnie zepsuty i że przy skonaniu diabeł mógłby się snadnie panu ukazać pod tą postacią co Ferragusowi54.

PAN: Możliwe. Ale co do ciebie, założyłbym się, że patent na mężczyznę zawdzięczasz jakiejś starej ladacznicy z waszej wioski.

KUBUŚ: Niech się pan nie zakłada, bo pan przegra.

PAN: Zatem gospodyni księdza proboszcza?

KUBUŚ: Niech się pan nie zakłada, bo pan znów przegra.

PAN: Zatem jego siostrzenica...?

KUBUŚ: Jego siostrzenica aż dławiła się od złości i nabożeństwa; dwie cnoty, które bardzo dobrze czują się w swoim sąsiedztwie, ale w których sąsiedztwie ja czuję się fatalnie.

PAN: No, teraz myślę, że już zgadnę...

KUBUŚ: Ja wcale nie myślę.

PAN: W pewien dzień jarmarczny lub targowy...

KUBUŚ: Ani jarmarczny, ani targowy.

PAN: Poszedłeś do miasta.

KUBUŚ: Nie poszedłem wcale do miasta.

PAN: I było napisane w górze, że spotkasz w jakimś szynczku uczynną istotę; zaprószywszy sobie nieco głowę...

KUBUŚ: Nie wypiłem ani kropli; było natomiast napisane w górze, iż w godzinie, którą mamy obecnie, będzie się pan wysilał na błędne przypuszczenia i popadnie w wadę, z której mnie pan wyleczył, to jest manię zgadywania, a zawsze fałszywie. Zatem, trzeba panu wiedzieć, iż pewnego pięknego dnia ochrzczono mnie.

PAN: Jeśli historię utraty dziewictwa masz zamiar zacząć od chrzcin, nie dopłyniemy zbyt rychło do końca.

KUBUŚ: Miałem tedy chrzestnego ojca i chrzestną matkę. Stary Byk, najsławniejszy stelmach we wsi, miał syna. Byk-ojciec był moim chrzestnym ojcem, Byk-syn moim przyjacielem. Mając po osiemnaście czy dziewiętnaście lat, zadurzyliśmy się obaj w szwaczusi imieniem Justyna. Nie uchodziła w ogóle za zbyt okrutną; ale uważała za właściwe poprawić sobie reputację pierwszym koszykiem i wybór jej padł na mnie.

PAN: Oto jedno z dziwactw kobiecych, które człowiek daremnie sili się pojąć.

KUBUŚ: Całe mieszkanie majstra Byka, mego chrzestnego ojca, składało się z warsztatu i stryszku. Łóżko majstra stało w głębi warsztatu. Młody Byczek, mój przyjaciel, sypiał na stryszku, na który wchodziło się po drabince znajdującej się w równej mniej więcej odległości od ojcowskiego łóżka i od drzwi sklepu.

Skoro Byk, mój ojciec chrzestny, zasnął na dobre, przyjaciel Byczek otwierał ostrożnie drzwi i Justysia wsuwała się na stryszek po drabince. Nazajutrz z pierwszym brzaskiem, zanim Byk-ojciec się obudził, Byczek, syn jego, schodził ze stryszku, otwierał drzwi i Justysia wymykała się tak, jak weszła.

PAN: Aby śpieszyć na inny stryszek, własny lub cudzy?

KUBUŚ: Czemu nie? Pożycie Byczka i Justysi płynęło dość słodko, ale niebawem miało ulec zmąceniu: tak było napisane w górze, tak więc się słało.

PAN: Ze strony ojca?

KUBUŚ: Nie.

PAN: Matki?

KUBUŚ: Nie, nie żyła.

PAN: Jakiegoś rywala?

KUBUŚ: Ech, nie, nie, do stu tysięcy par diabłów, nie. Mój panie, napisane jest w górze, że się pan z tego nie podźwigniesz do końca swoich dni; dopóki będziesz żył, będziesz zgadywał, powtarzam panu, i to zgadywał fałszywie.

Jednego ranka, kiedy przyjaciel Byk, bardziej znużony niż zazwyczaj, czy to pracą dnia poprzedniego, czy trudami nocy, odpoczywał słodko w ramionach Justysi, nagle rozlega się straszliwy głos u stóp drabinki: „Byk! Byk! przeklęty leniuchu! Anioł Pański już wydzwoniono, jest blisko wpół do szóstej, a ty jeszcze na stryszku! Czy masz zamiar gnić tam do południa? Chcesz, abym wylazł na górę i sprowadził cię nieco szybciej niżbyś miał ochotę? Byk! Byk!”.

— Słucham ojca?

— A oś, na którą czeka ten stary zrzęda, dzierżawca z sąsiedztwa; chcesz, aby znów nas nachodził i wyprawiał brewerie?

— Oś jest gotowa i nim upłynie kwadrans, będzie ją miał... Może pan sobie wyobrazić, co tymczasem przechodziła Justysia i mój biedny druh, Byk młodszy.

PAN: Jestem pewien, że Justysia poprzysięgła sobie nigdy nie wrócić na stryszek i że się tam znalazła jeszcze tego samego wieczora. Ale w jaki sposób wydostanie się owego ranka?

KUBUŚ: Jeżeli pan się czuje w obowiązku zgadywać, ja milknę... Owóż Byk-syn wyskakuje z łóżka, boso, z portkami w rękach i kamizelą na ramieniu. Podczas gdy się ubiera, Byk-ojciec mruczy przez zęby: „Od czasu, jak sobie nabił głowę tą łajdaczką, wszystko się rozłazi w domu. To się musi skończyć, to nie może trwać długo: zaczyna mnie to nudzić. Żeby jeszcze dziewczyna była warta; ale taka, taka!... Ha, gdyby biedna nieboszczka, kobieta uczciwa i honorna jak mało, widziała to, dawno by już chłopaka wyłoiła kijem, a dziewusze wydrapała oczy pod bramą kościoła, po sumie, na oczach ludzi. Ho, ho! z nią nie było żartów! ja byłem za miętki; ale jeśli wyobrażają sobie, że i nadal tak pójdzie, to się mylą”.

PAN: Czy Justysia słyszała to wszystko ze stryszku?

KUBUŚ: Nie ma wątpienia. Tymczasem Byk-syn powędrował do dzierżawcy z osią na ramieniu, Byk-ojciec zaś wziął się do roboty. Po kilku machnięciach hebla nos majstra zaczął domagać się niucha tabaki; szuka tabakierki w kieszeniach, pod poduszką; nie znajduje. „To ten hultaj — powiada — musiał ściągnąć jak zazwyczaj; zobaczmyż, czy nie zostawił na górze...” I oto stary drapie się na stryszek. W chwilę później spostrzega, że zapodziała mu się gdzieś fajka i nóż; znów gramoli się na stryszek.

PAN: A Justysia?

KUBUŚ: Zgarnęła pospiesznie odzież i wśliznęła się pod łóżko, gdzie ułożyła się na płask na brzuszku, wpół żywa ze strachu.

PAN: A twój przyjaciel, Byczek?

KUBUŚ: Oddawszy oś, założywszy ją jak należy i odebrawszy zapłatę, przybiegł do mnie i zwierzył mi się ze swego straszliwego kłopotu. Zabawiwszy się nieco jego strapieniem, rzekłem: „Słuchaj, Byczku, idźże się przejść na wieś albo gdzie ci się podoba; już ja to biorę na siebie. Proszę cię tylko o jedno: byś mi zostawił nieco czasu”... Ale pan się uśmiecha, co panu chodzi po głowie...?

PAN: Nic.

KUBUŚ: Byk młodszy, mój przyjaciel, wychodzi. Ja się ubieram, zastał mnie bowiem jeszcze w łóżku. Idę wprost do starego, który ujrzawszy mnie, zaczął wydawać okrzyki zdziwienia i radości i rzekł: „Ho, ho, chrzestny synaczku, tyżeś to! skąd przybywasz i co porabiasz tu tak wczesnym rankiem?...” Chrzestny ojciec miał dla mnie wiele prawdziwej przyjaźni; toteż rzekłem otwarcie: „Nie chodzi o to skąd idę, ale jak wrócę do domu”.

— He, he, chrzestny synalku, nicpoń się robi z ciebie; lękam się, że mój Byczek i ty tworzycie dobraną parę. Nie spałeś w domu?

— A ojciec nie zna, co to żarty na tym punkcie.

— Ma słuszność, chrzestny synaczku, ma słuszność. Ale zacznijmy od śniadania, butelka nam coś podszepnie.

PAN: Kubusiu, ten człowiek wyznawał zdrowe zasady.

KUBUŚ: Odpowiedziałem, że nie czuję potrzeby i chęci jedzenia ani picia, jeno upadam ze znużenia oraz bezsenności.