Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

trzymać będą tak długo, iż oblężenie zdobyczy nie będzie warte.

Książę Brunświcki i hrabia Namur, którym pilno było rozpocząć i skończyć wojnę, ani słuchać chcieli o ogłodzeniu. Na wały trzeba się, zdaniem ich, drapać było koniecznie, dotrzeć do parkanów i rąbać je a palić.

Wielki Marszałek nazajutrz chciał bełtów zapalonych próbować i rzucania ognia na dachy.

Ciury obozowe, rozdrażnione niepowodzeniem pierwszej próby, nazajutrz wybierały się z dwu stron przypuścić szturm, który by siły załogi rozdzielił; nie spodziewano się, aby mogła starczyć na dwa ich oddziały.

Przy wyznaczeniu miejsc na obozowisko Bernardowi dostało się rozbić namiot z dwoma tylko towarzyszami, najbliżej stoku pagórka, w dole jakimś, który zdawał się opuszczoną numą, bo kilka kamieni, rzuconych w nim, jakby ognisko dawne znaczyły. Trochę łoziny tu rosło pomiędzy głazami, obok których wozy postawiono i namiot rozbito.

Gdy nadeszła noc, po długiej biesiedzie dla gości u Marszałka zastawionej, wszyscy się do swych stanowisk porozchodzili. Chociaż dotąd dość sobie lekceważono załogę i twierdzę, jednakże na noc straże postawiono. Nie spodziewano się wycieczki, lecz dowierzać nie było można.

Noc była cicha i spokojna; ludzie pochodem a potem wieczerzą znużeni. Godzinę jakąś straże chodziły, ziewając; w końcu, gdzie kto mógł, posiadały, i gdzie kto usiadł, bezpiecznie się pospały. Bernard nie mógł zmrużyć oka, chociaż dwaj jego towarzysze w namiocie chrapali już od dawna. Myślał o czymś smutnie.

Z całego obozu on jeden może czuwał. Milczenie grobowe go otaczało. Słychać tylko było głuche mruczenie rzeki, która u stóp wzgórza o ogromne w niej leżące rozbijała się głazy.

Wtem, dosyć blisko namiotu, Krzyżak posłyszał stąpanie ostrożne i szept. Straż to być musiała, bo któż inny ważyłby się chodzić po obozie?

Wtem z lekka uchylono opłotek, który wnijście zasłaniał, i Bernard ujrzał stojącą postać ciemną, w głąb namiotu zaglądającą. Poruszył się na posłaniu.

Mroki nocne nie dawały mu rozeznać podkradającego się tak do namiotu człowieka. Widział tylko, że krótki mieczyk miał w jednej ręce. Myśl o nieprzyjaciołach, jakich miał w Zakonie, o jakiejś zemście, przebiegła mu po głowie. Schwycił za leżący przy sobie oręż i, nie czekając już dłużej, z odwagą, która go nigdy nie opuszczała, rzucił się tak szybko na usiłującego wtargnąć do namiotu, iż ten cofnąć się nie miał czasu. Brzask słaby nocy wiosennej z bliska dozwalał rozpoznać rysy...

Jerzy stał przed nim.

Bernardowi podniesiona już nań ręka zadrżała, stanął. Chłopak czas miał się cofnąć. Zobaczył go także i mieczyk, wymierzony już w pierś jego, zawisł w powietrzu.

Oba nie wydali okrzyku nawet. Bernard, oprzytomniawszy nieco, drugą ręką usiłował pochwycić chłopca, który mu się wywinął zręcznie. Należało krzyknąć na straże i ująć zuchwałego, który ważył się wtargnąć do obozu; uczucie jakieś litości na ustach Bernarda wstrzymywało głos. Jerzy stał, gotując się do ucieczki.

Bernard namyślił się rychło.

— Szalony! — zawołał stłumionym głosem — szalony! życie ci niemiłe.

Kunigas o krok się cofnął.

— Ja wam wasze darowałem — odparł cicho — nie godźcież na moje.

To mówiąc, posunął się kilka kroków w mroki, padł na ziemię i goniący za nim Krzyżak, przyskoczywszy w to miajsce, gdzie się go schwycić spodziewał, już nie znalazł. Kilka wielkich kamieni na nim leżało. W dali szelest dał się słyszeć, jakby nadchodzących ostrożnie ludzi.

Bernard chwilę jeszcze stał niepewny, wahając się, co pocznie; litość wstrzymywała go, lecz w końcu na straże wołać począł.

Krzyk jego donośny, wśród ciszy nocnej rozlegając się, cały obóz poruszył. Na czarnych ścianach milczącego grodu przebiegło kilka światełek.

Z namiotów wybiegali na pół odziani, rozespani, wylękli bracia; knechty chwytali za oręż; uśpione wprzód straże kręciły się, biegały popod wałami. Nikt zrazu przyczyny tego postrachu odgadnąć nie mógł; lecz trwoga ogarnęła jednych, gniew innych, gdyż przypuścić nie mogli, ażeby im coś od Litwy zagrażać miało.

Ponieważ popłoch się wszczął od tej strony, gdzie był namiot Bernarda i towarzyszów jego, zbiegli się tu od Marszałka posłani dopytywać, co było jego powodem?

Ukazanie się i zniknięcie chłopca było tak dziwnym, że Krzyżak po namyśle sam poszedł do Marszałka, którego zastał na łożu, na pół ubranego, rozmarzonego snem po szlaftrunku i rozjątrzonego na ludzi, którym się coś przywidziało.

— Potrzeba ukarać głupca, co tej wrzawy narobił! — wołał Marszałek.

— Wrzawy narobiłem ja — odrzekł Bernard.

— Wy? to być nie może! z jakiego powodu?

— Obcy człek z mieczem w ręku wtargnął, a raczej wkraść się usiłował do mojego namiotu — począł Bernard.

— Śniło się wam?

— Miałem go prawie w ręku.

Marszałek się przeżegnał.

— To jakiś knecht pijany! — zawołał.

— Nie; Litwin był. Zbliżywszy się, mogłem poznać go po stroju, a zresztą i po twarzy. — (Tu się nieco zawahał Bernard). — To był dawny mój wychowaniec.

Marszałek zerwał się z posłania.

— Jakimże sposobem dostać się mógł do obozu! — krzyknął.

— Dziwniejsza jeszcze, w jaki sposób potrafił uciec! z oczu mi znikł, jakby wpadł w ziemię — odpowiedział Bernard.

— Tu idzie o sprawę Zakonu — dodał — rzecz jest zagadkowa a groźna. Mają sposób robić niepostrzeżone na nas wycieczki. Potrzeba lepiej zbadać całą miejscowość.

Marszałek siedział zadumany.

— Jakimże by sposobem ta dzicz miała tak misternych używać środków? Co był za powód do wtargnięcia?

— Domyślam się, że mój namiot wzięto za wasz, i że szło o życie wodza. Poznawszy mnie, chłopak się zawahał chwilę; ale nim go schwycić mogłem, uszedł mi w niepojęty sposób.

Gdy się to działo, krótka noc wiosenna już się miała ku końcowi, zaczynało dnieć.

Marszałek nie chciał się kłaść na spoczynek; on, Komtur Wielki i kilku Krzyżaków szli natychmiast miejsce około namiotu Bernarda opatrywać.

Wskazywał im dokładnie, gdzie Jerzy znikł i, jak mu się zdawało, padł na ziemię. Tu leżało kilka mchem obrosłych kamieni i najmniejszego znaku nie znaleźli ani podziemnego chodu, ni poruszonej ziemi. Większa część przypuszczała, że zręczny chłopiec musiał stąd podpełznąć pod zagrody i dostać się na powrót do zamku.

Jednakże z rozkazu Marszałka łopatami wkoło ziemię zaczęto odgrzebywać; Komtur kamienie precz odrzucić kazał i pod jednym z nich znalazł się ślad ciasnego otworu, który szedł w głąb ziemi. Ponieważ grunt był piaszczysty, przejście to belkami i dranicami od osypania się było zabezpieczone.

Krzyżacy zdumieli się zuchwalstwu oblężonych i uradowali odkrytym podziemiem. Nikt się jednak wewnątrz nie ważył. Z wierzchołka zamku łatwo było dojrzeć, co się tu działo, i Marszałek pewien był, że podziemie zasypane wnet będzie.

Uczyniło to wielkie wrażenie na oblegających, którzy nie przypuszczali, aby z taką sztuką zamek się mógł obraniać.

Natychmiast dokoła zaczęto kołami i łopatami badać, kopać, szukać; lecz na żaden inny ślad nie trafiono.

Ranek cały upłynął na rozmaitych przygotowaniach. Ponieważ inaczej jak z pomocą ognia Pillen wziąć nie było podobna, zaczęto susz ściągać z pobliskich lasów; bełty sposobić, kłakami i smołą opatrzone; ciosać kobylice127 i wiązać drabiny, potrzebne do wdzierania się na parkany.

Na gródku i teraz żadnego ruchu i przygotowań widać nie było. Od czasu do czasu tylko przesuwały się postacie nieme, z pałkami sterczącymi nad głowy, w czapkach uszatych, które same tylko ponad parkanem wystawały.

Ten spokój oblężonych, pomimo przewagi sił krzyżackich, czynił wrażenie na nich; czuli w nim męstwo i gotowość na wszystko. Z ciurów i knechtów dnia tego nikt się nie ważył na nową wycieczkę; ograniczano się odgróżkami, oglądaniem z daleka i odgadywaniem wnijścia na zamek, które z żadnej strony nie było widocznym.

Starszyzna cały prawie dzień ucztowała. Szare płaszcze, serganty i zbrojni towarzysze, małą zrobili wycieczkę wewnątrz kraju, i nad wieczorem powrócili z niewielkim łupem, bo jednę tylko rodzinę w lesie, na ostrowiu, niespodzianie zagarnąć im się udało. Starą babę i dwoje młodych dziewcząt zabito na miejscu, a mężczyznę dla języka przygnano związanego za koniem.

Pierwszy to był jeniec tej wyprawy i nie dziw, że cały obóz się zbiegł go oglądać.

Okrwawiony, okryty pyłem i błotem, krępy, małego wzrostu mężczyzna lat średnich, pomimo, że zbity był straszliwie, nie wydał jęku, nie okazał cierpienia. Z przymkniętymi oczyma, z ustami, na których krew zakrzepła, z piersią oszarpaną, dawał sobą rzucać, bić się, znęcać i jak bez czucia kłoda, nawet głosu nie wypuścił.

Chciano go zmusić do mówienia, otaczali go tłumacze, targano go, deptano, grożono — nie pomagało nic. Można było sądzić, iż z niego już życie ubiegło; lecz krew sącząca się z ran, ciepłe ciało, niekiedy mimowolnie połyskujące oczy, zdradzały, iż nie wyzionął jeszcze ducha.

Zdawało się Krzyżakom, iż od niego o liczbie załogi, o zapasach twierdzy dowiedzieć się będą mogli; obiecywano mu więc życie, ale nie dał się niczym zniewolić do otwarcia ust.

Rzucono go tak związanego na ziemi, aby dogorywał. Zaledwie dyszącego znalazł tu biednego jeńca kapelan Marszałka, ojciec Antoniusz.

Był to jeden z tych duchownych, których dziwna ironia jakaś losu wpędziła w służbę krzyżacką: mąż pobożny, litościwy i bolejący nad tym, na co patrzał.

Słabowity, wychudły asceta, byłby dawno uwolnił się z Zakonu, a inny obrał sobie, dla życia kontemplacyjnego stosowniejszy, gdyby go tu nie trzymało uczucie obowiązku. Mówił sobie, że właśnie tu, gdzie miłosierdzia chrześcijańskiego nie było, on był je powinien nieść i pełnić.

Nie zważając na szyderstwa, jakie swym postępowaniem często ściągał na siebie, ojciec Antoniusz, nie przeciwiąc się nikomu, czynił, co mu serce dyktowało, w milczeniu, z cierpliwością i pokorą.

Zobaczywszy człowieka dogorywającego, przyszedł ku niemu, jak ów pobożny Samarytanin, siadł przy nim na ziemi; a że nie śmiał więzów porozrywać, do spalonych warg przyłożył kubek z wodą, rany twarzy i piersi obmywać począł.

Naówczas konający ów człek oczy otworzył, spojrzał i targnął się, jakby chciał rękę, co go dotknęła, odepchnąć.

Ojciec Antoniusz dla katechizowania Prusaków wyuczył się był ich języka, zrozumiałego całej Litwie.

Z cicha więc, pochyliwszy się nad nim, szeptać mu począł słowa pociechy.

Dźwięk tej mowy oczy powtórnie otworzył umierającemu. Westchnął, słuchając ich i głos ochrypły, ledwie dosłyszany, dobył się z piersi potłuczonych.

— Po co mi przedłużasz życie! — mruczeć począł. — Daj mi raczej skonać prędzej, a jeśli masz litość, to dobij. Kołem uderz w serce; nie każ mi cierpieć.

— Życie ci może ocalę, a jeśli doczesnego nie dam, wieczne ci otworzę, gdy westchniesz do Boga jedynego — rzekł kapłan. — Nieszczęście, które cię spotkało, szczęściem być może, jeśli cię nawrócić potrafię.

Litwinowi usta się skrzywiły, głowę odwrócił wysiłkiem wielkim, milczał.

Ojciec Antoniusz wlał mu w usta trochę wina, które miał przy sobie; życie podbudzone wracało.

Naówczas kapelan począł mu mówić o Bogu chrześcijan, o Synu Jego, o Niebie, którego tylko zapragnąć potrzeba było, aby je pozyskać.

Jeniec milczał długo; na ostatek ta cierpliwa mowa, która wciąż brzmiała w uszach jego, wydobyła z niego znowu szemranie.

— Waszego nieba nie chcę — począł — tam moich nie znajdę; nie ma tam nikogo oprócz wrogów. Skonać mi daj.

Nie dawał się zrazić ojciec Antoniusz i wciąż siedział nad związanym. Znalazł go tu Marszałek, który po żołniersku nogą kopnął leżącego, naganiając księdza, że próżno dla źwierzęcia tego czas i siły swe marnował.

Ksiądz prosić począł, aby życiem darowano nieszczęśliwego.

— Aby poszedł w las i mścił się — rzekł Marszałek zimno — znamy to plemię gadów niewdzięczne. Byłbym go może oszczędzić kazał, gdyby mówić chciał; ale katować się dał i ust nie otworzył.

Litwin, jakby tę mowę rozumiał, oczy otworzył. Błyskała w nich nienawiść.

— Spróbuj ty pytać go, ojcze; może będziesz szczęśliwszym — odezwał się Marszałek — znasz ich ten język szatański, do żadnego innego niepodobny.

Ojciec Antoniusz zbliżył się do dyszącego.

— Okup życie! — rzekł — powiedz, o co cię pytają.

— A mnie życie na co? — odparł jeniec i zachrapał straszliwie śmiechem bolesnym.

Ksiądz, jakby tego nie słyszał, powtórzył pytanie.

— Mów! ocal życie! Wiele jest na zamku załogi? Na długo żywności mają? Potrafią się oni nam opierać??

Słuchając, Litwin marszczył czoło. Wargi mu się kurczyły.

— Wielu tam jest — zakrzyczał gniewnie — nie liczył ich nikt i oni się nie rachowali; żywności mają więcej, niż trzeba; a tego pewni bądźcie, że nikogo tam żywego nie weźmiecie! nikogo! i gródek jeśli zdobędziecie, to tylko kupą węgla. Wszyscy umrą, was padnie dosyć, przeklętych!... bodaj byście wyginęli do nogi!.. niechby was pioruny wybiły, psy niemieckie!

Zachrapał, oczy mu na wierzch głowy wysadziło, krew się polała ustami — skonał.