Konopielka - Edward Redliński (gdzie za darmo czytać książki txt) 📖

z hołoblami łączono za pomocą użew, pętli rzemiennych. [przypis edytorski]

130. zasuponić — ścisnąwszy kleszcze chomąta, związać je suponiami, czyli służącymi do tego rzemieniami. [przypis edytorski]

131. kleszcze — tu: kleszczyny, element chomąta końskiego, rozwierany u dołu i wiązany rzemieniami. [przypis edytorski]

132. rozwora — długi drąg wykonany z mocnego drewna łączący przednią oraz tylną część wozu; dzięki możliwości umieszczania żelaznej zatyczki w różnych otworach w rozworze można było wydłużać lub skracać wóz zależnie od potrzeby. [przypis edytorski]

133. gnojawki a. gnojnice — deski zakładane po bokach wozu, używane podczas wożenia gnoju. [przypis edytorski]

134. spodówki — spodnie deski wozu konnego. [przypis edytorski]

135. tylnik — tu: tylny szczyt wozu. [przypis edytorski]

136. odziomek — bliższa ziemi, dolna część pnia drzewa. [przypis edytorski]

137. węgieł — narożnik budynku. [przypis edytorski]

138. popław — podmokła, bagnista łąka. [przypis edytorski]

139. kałdoba (gw.) — jama, wybój. [przypis edytorski]

140. plecha (gw.) — miejsce nieobsiane zbożem; por. daw. plecha: miejsce wyłysiałe, tonsura. [przypis edytorski]

141. hojdawka (gw.) — huśtawka. [przypis edytorski]

142. płosa (daw., gw.) — działka ziemi uprawnej, pole. [przypis edytorski]

143. broźna (gw.) — bruzda. [przypis edytorski]

144. Ryboły — wieś w pow. białostockim. [przypis edytorski]

145. duplawe (gw.) — o drzewie: mające w pniu dziurę, dziuplę (gw. dupla). [przypis edytorski]

146. zaczem (daw., gw.) — po czym, następnie. [przypis edytorski]

147. smulać (gw.) — trzeć jeden przedmiot o drugi. [przypis edytorski]

148. śnit (gw.) — miejsce przecięte przez piłę. [przypis edytorski]

149. rosocha — rozwidlony pień drzewa. [przypis edytorski]

150. kłonica — element wozu, drąg drewniany mocujący drabiny (burty wozu). [przypis edytorski]

151. wędoł (gw.) — wądół, wąska, głęboka dolina; dół, jama. [przypis edytorski]

152. Nie umarła dzieweczka wasza, ale śpi. Dzieweczko, mówie tobie wstań! — słowa Jezusa w podobnych okolicznościach wskrzeszającego dziewczynkę (por. Mt 9,18–26; Łk 8,49–56). [przypis edytorski]

153. fajerka — żeliwna obręcz, służąca do regulacji wielkości otworu w płycie kuchennej. [przypis edytorski]

154. kapieć (gw.) — marnieć, niszczeć; ginąć, umierać. [przypis edytorski]

155. szkaplerz — dwa małe kawałki materiału z imieniem lub wizerunkiem Matki Boskiej lub Chrystusa, połączone tasiemkami, noszone na piersiach, pod ubraniem; sukienny szkaplerz bywa zastępowany medalikiem. [przypis edytorski]

156. kądziołka — zdr. od kądziel: pęk włókien przygotowanych do przędzenia. [przypis edytorski]

157. wiedzieć (daw., reg.) — tu: znać. [przypis edytorski]

158. kopica — kopa siana a. zboża; kopiec. [przypis edytorski]

159. małanka (gw.) — błyskawica. [przypis edytorski]

160. kuzaka — na Białorusi: szczypawka, turkuć podjadek a. podobny owad; tu przypuszczalnie żmija. [przypis edytorski]

161. szlabanek — rozkładany, prosty mebel służący w dzień za ławę do siedzenia, a w nocy za łóżko. [przypis edytorski]

162. plejta (gw.) — pleciuga. [przypis edytorski]

163. kapiszon (daw.) — kaptur przyszyty do płaszcza a. innego okrycia. [przypis edytorski]

164. be, we, cze i że — nazwy rosyjskich liter б, в, ч i ж, zapisujących głoski b, w, cz i ż. [przypis edytorski]

165. konopielka — w wierzeniach ludowych demon opiekuńczy konopi; konopielka to także nazwa pieśni ludowej śpiewanej przez grupy młodzieży podczas wielkanocnego kolędowania (tzw. włóczebnego a. chodzenia z konopielką). [przypis edytorski]

166. kajet (daw.) — zeszyt. [przypis edytorski]

167. hadki (z białorus.) — wstrętny, przykry, obrzydliwy. [przypis edytorski]

168. gązwa — część cepa, rzemienny element łączący bijak z dzierżakiem. [przypis edytorski]

169. kopańka (gw.) — niecka, podłużne drewniane naczynie wydrążone w jednym kawałku drewna, służące do zagniatania ciasta a także do kąpania małych dzieci. [przypis edytorski]

170. ładyszka — gliniany dzbanek do przechowywania mleka, bez ucha i dziobka. [przypis edytorski]

171. klompy (gw.) — obuwie z drewnianą podeszwą. [przypis edytorski]

172. serdak — rodzaj wyszywanej ciepłej kamizelki a. krótkiego kożuszka bez rękawów. [przypis edytorski]

173. na szlachcie — tu: tam, gdzie żyje szlachta, nie wśród ludu. [przypis edytorski]

174. bydłować (gw.) — o krowach: przejawiać popęd płciowy, wykazywać objawy rui. [przypis edytorski]

175. lochać się (gw.) — o samicach świń a. dzików (lochach): przejawiać popęd płciowy, wykazywać objawy rui. [przypis edytorski]

176. wyraczyć oczy a. wyraczyć się (gw.) — wytrzeszczyć oczy. [przypis edytorski]

177. jnakszy (gw.), inakszy (daw.) — inny, odmienny. [przypis edytorski]

178. brzemię (daw., gw.) — ciężar, ładunek a. wiązka, którą się niesie, oburącz (naręcze) albo w chuście lub w płachcie na plecach. [przypis edytorski]

179. kromie (daw., gw.) — oprócz, poza. [przypis edytorski]

180. godzinki — katolicka modlitwa śpiewana pochodząca od liturgii godzin, najpopularniejsze są godzinki ku czci Matki Boskiej. [przypis edytorski]

181. żywioła (gw.) — stworzenie. [przypis edytorski]

182. Gody (daw., gw.) — święta Bożego Narodzenia albo okres od Bożego Narodzenia (25 grudnia) do Trzech Króli (6 stycznia). [przypis edytorski]

183. orelski (gw.) — właściwy orelowi, czyli flisakowi, człowiekowi spławiającemu drewno. [przypis edytorski]

184. łozina — gałązki wierzbowe. [przypis edytorski]

185. żulik (gw.) — łobuz. [przypis edytorski]

186. tłuczka (gw.) — maselnica, urządzenie do ręcznego wytwarzania masła. [przypis edytorski]

187. kaczać (gw.) — toczyć, turlać. [przypis edytorski]

188. familia (z łac.) — rodzina. [przypis edytorski]

189. budzień (gw.) — dzień powszedni. [przypis edytorski]

190. kobyłka — kozioł, konstrukcja z drążków lub desek zbitych w kształt litery X, służąca do podpierania pni i belek podczas piłowania. [przypis edytorski]

191. deka (gw., z niem.) — przykrycie (koc, pled, narzuta na łóżko); tu: chodnik tkany z ciętych szmat. [przypis edytorski]

192. kruczek (gw.) — pogrzebacz, zakrzywiony na końcu pręt, służący do przegrzebywania żaru w piecu. [przypis edytorski]

193. luft (z niem.: powietrze) — przewód wentylacyjny w piecu, odprowadzający dym. [przypis edytorski]

194. przystronek (gw.) — sąsiek, oddzielona przegrodą od klepiska część stodoły, w której składa się zboże a. siano. [przypis edytorski]

195. dyl — belka. [przypis edytorski]

196. reszoto (gw.) — rzeszoto, sito o dużych otworach. [przypis edytorski]

197. przystępy (daw.) — przystąpienie do kobiety branej za żonę, na jej gospodarkę. [przypis edytorski]

198. nyć (gw.) — doskwierać. [przypis edytorski]

199. szutka (gw.) — żart. [przypis edytorski]

200. Strabla — wieś w woj. podlaskim, w pow. bielskim, ze stacją kolejową na trasie Białystok–Lublin. [przypis edytorski]

201. kopny — o drodze, gruncie: pokryty grubą warstwą sypkiego śniegu a. piasku, trudny do przebrnięcia. [przypis edytorski]

202. pieróg — tu: potrawa kuchni wschodniej: pieczony placek z nadzieniem przygotowany na słodko (z białym serem lub jabłkami) lub na słono (z ziemniakami, ziemniakami z serem, kaszą, mięsem, rybą lub kapustą). [przypis edytorski]

203. kucia a. kutia — tradycyjna potrawa wigilijna kuchni wschodniej, robiona z gotowanej pszenicy lub kaszy z utartym makiem oraz miodem i różnymi bakaliami. [przypis edytorski]

204. połamaniec a. łamaniec — tradycyjny wigilijny deser kuchni wschodniej, rodzaj kruchych ciastek pszennych podawanych z masą makową. [przypis edytorski]

205. zorka (gw.) — gwiazda. [przypis edytorski]

206. wilijny — wigilijny. [przypis edytorski]

207. Herody — grupy kolędników odgrywające bożonarodzeniowe przedstawienie o przyjściu na świat Jezusa, rzezi niewiniątek i śmierci króla Heroda Wielkiego, nierzadko z wplecionymi zabawnymi wątkami ludowymi. [przypis edytorski]

208. Bogaty Wieczór a. Szczodry Wieczór — tradycji ludowej na Podlasiu: wieczór poprzedzający Nowy Rok. [przypis edytorski]

209. okołot (daw., gw.) — omłócony snop zboża. [przypis edytorski]

210. dymnik — w chatach bez komina otwór albo rura do odprowadzania dymu. [przypis edytorski]

211. koźliny — skrzyżowane drągi na szczycie strzechy wzmacniające poszycie dachu. [przypis edytorski]

212. kulik (gw.) — mały snop słomy. [przypis edytorski]

213. dubeltowy — podwójny. [przypis edytorski]

214. gula (gw.) — przedmiot w kształcie kuli. [przypis edytorski]

215. mamałyga — potrawa z mąki kukurydzianej; przen.: nieapetyczna papka. [przypis edytorski]

216. kczortumatiery — przekleństwo, dosł.: do matki diabła. [przypis edytorski]

217. czortbiery — do diabła, dosł.: niech diabeł weźmie. [przypis edytorski]

218. kort — tkanina wełniana o skośnym splocie używana głównie na ubrania męskie. [przypis edytorski]

219. piętka — element pługa, stalowa płytka na końcu płozu, zabezpieczająca go przed ścieraniem. [przypis edytorski]

220. Zawyki — wieś w pow. białostockim, na płn. brzegu Narwi. [przypis edytorski]

221. orel (gw.) — flisak, człowiek spławiający tratwami drewno i in. towary. [przypis edytorski]

222. Tykocin — miasto w pow. białostockim, położone nad Narwią, na zach. od Białegostoku. [przypis edytorski]

223. pościel — tu: rozścielone do młócki zboże. [przypis edytorski]

224. półpoście — środek Wielkiego Postu, środa w czwartym tygodniu postu. [przypis edytorski]

225. prątki (daw., gw.) — cienkie pręty do ręcznego przerabiania różnego rodzaju nici i włóczek na wyroby dzianinowe; druty do robótek. [przypis edytorski]

226. Niedziela Palmowa — święto chrześcijańskie przypadające 7 dni przed Wielkanocą, obchodzone na pamiątkę przybycia Jezusa do Jerozolimy i rozpoczynające Wielki Tydzień, związane z tradycją wykonywania palm wielkanocnych. [przypis edytorski]

227. Gorzkie Żale — śpiewane nabożeństwo pasyjne w Kościele katolickim, odprawiane w okresie Wielkiego Postu. [przypis edytorski]

228. roić sobie — wyobrażać sobie. [przypis edytorski]

229. wituszki (gw.) — zwijadło, przyrząd do zwijania nici. [przypis edytorski]

230. kołko (gw.) — kołowrotek, urządzenie do wytwarzania przędzy z włókien. [przypis edytorski]

231. końska chwościna — włosie z końskiego ogona. [przypis edytorski]

232. pakule (gw.) — pakuły, splątane odpady włókna lnu lub konopi, wykorzystywane m.in. do wyrobu grubego płótna. [przypis edytorski]

233. kiernoz — samiec świni domowej, knur. [przypis edytorski]

234. zapowiedź — tu: zapowiedzi, uroczyste ogłoszenie w kościele mającego się odbyć ślubu. [przypis edytorski]

235. zabyć (daw., reg.) — zapomnieć. [przypis edytorski]

236. Kalwaria (z łac.) — miejsce kaźni, gdzie ukrzyżowano Jezusa (hebr. Golgota). [przypis edytorski]

237. sprośny (daw.) — występny, odrażający, potworny, godny potępienia. [przypis edytorski]

238. jeroplan (gw.) — aeroplan, samolot. [przypis edytorski]

239. odelga (daw., gw.) — zelżenie mrozu, odwilż. [przypis edytorski]

240. szczoki (gw.) — policzki. [przypis edytorski]

241. oparzel, częściej: oparzelisko a. oparzysko (daw., gw)— bagno, trzęsawisko niezamarzające w czasie zimy. [przypis edytorski]

242. zajdy (gw.) — dwuczęściowe drewniane sanie, połączone łańcuchem, wykorzystywane gł. do transportu kloców drzewa. [przypis edytorski]

243. półkoszek (daw.) — wiklinowa plecionka w kształcie podłużnego kosza bez jednej ścianki, wstawiana na tylną lub przednią połówkę wozu i wyścielająca jego ścianę szczytową, burty i dno; także wóz wyścielony takimi plecionkami. [przypis edytorski]

244. kadłuszek (gw.) — kadłubek, dawne drewniane naczynie do mierzenia zboża, wykonane z wydrążonego, grubego pnia. [przypis edytorski]

245. juszka — zdr. od jucha: krew. [przypis edytorski]

246. Dominus Wobiskum — fonetycznie zapisane łac. Dominus Vobiscum: Pan z wami; formuła używana podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

247. czyż nie podobny do Kirelejsona? Mało gada, dużo myśli: usiądzie, podeprze brode: myśli, myśli! — mowa o popularnych w sztuce ludowej rzeźbach przedstawiających tzw. Chrystusa frasobliwego. [przypis edytorski]

248. Sekulase Kulorum — fonetycznie zapisane, z odmiennym podziałem na wyrazy, łac. secula seculorum: wieki wieków; wyrażenie używane podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

249. jaż