W osiemdziesiąt dni dookoła świata - Jules Gabriel Verne (tygodnik ilustrowany biblioteka cyfrowa .TXT) 📖

15. Morning Chronicle — gazeta londyńska zał. 1769, wydawana do 1862, na krótko wznowiona w 1864–1865. [przypis edytorski]

16. funt (szterling) — jednostka monetarna Wielkiej Brytanii; dawniej funt dzielił się na 20 szylingów po 12 pensów każdy. [przypis edytorski]

17. gwinea — dawna angielska moneta ze złota, później zwyczajowa nazwa jednostki obrachunkowej równej 21 szylingom (funt i jeden szyling), używana głównie do określania cen towarów luksusowych, honorariów itp. [przypis edytorski]

18. Bradshawa rozkład jazdy kontynentalnych kolei żelaznych (oryg.: Bradshaw’s Continental Railway Guide) — seria popularnych rozkładów jazdy połączonych z przewodnikami turystycznymi, publikowanych w Londynie od 1847 do 1939. [przypis edytorski]

19. Sydenham — stacja kolejowa w płd. części Londynu, ok. 12 km od dworca Charing Cross. [przypis edytorski]

20. Towarzystwo Żeglugi Indyjskiej i Orientalnej (ang. Peninsular and Oriental Steam Navigation Company) — brytyjska spółka przewozowa założona w 1837, najstarsze i jedno z największych przedsiębiorstw transportu morskiego, operujące na M. Śródziemnym, na trasie do Indii, Dalekiego Wschodu i Australii. [przypis edytorski]

21. Kanał Sueski — zbudowany przez Francuzów w 1859–1869, połączył M. Śródziemne z M. Czerwonym, umożliwiając Europejczykom żeglugę do Indii bez opływania Afryki. [przypis edytorski]

22. Stephenson, Robert (1803–1859) — wybitny ang. inżynier kolejnictwa i budownictwa, syn i współpracownik George’a Stephensona, konstruktora pierwszej lokomotywy parowej; krytyczne wobec idei Kanału Sueskiego wystąpienie Stephensona miało miejsce w bryt. Izbie Gmin w 1858 r. [przypis edytorski]

23. Sheppard, Jack (1702–1724) — słynny angielski złodziej z Londynu. [przypis edytorski]

24. fellah — chłop egipski. [przypis edytorski]

25. Mont Cenis — masyw górski wokół alpejskiej przełęczy o tej samej nazwie, na trasie z francuskiej Sabaudii do włoskiego Turynu; w latach 1857–1870 zbudowano pod nim tunel kolejowy, najdłuższy wówczas na świecie (13,7 km). [przypis edytorski]

26. Pére-Lachaise — największy i najsławniejszy cmentarz paryski. [przypis edytorski]

27. cebula (tu daw. pot.) — zegarek kieszonkowy na łańcuszku. [przypis edytorski]

28. pagoda — buddyjska świątynia w kształcie zwężającej się wieży z dachem na każdym piętrze. [przypis edytorski]

29. bajadera — hinduska tancerka. [przypis edytorski]

30. korona — daw. moneta brytyjska o wartości 5 szylingów. [przypis edytorski]

31. Mokka — miasto portowe w płd.-zach. Jemenie, nad M. Czerwonym; daw. gł. ośrodek wywozu kawy, od XIX w. straciło na znaczeniu na rzecz Adenu. [przypis edytorski]

32. kreton — cienka tkanina bawełniana. [przypis edytorski]

33. arcydzieła wyspy Elephanty (ob. Gharapuri) — w grotach wykutych w skale w VII w. znajduje się szereg posągów bóstw hinduskich, płaskorzeźb i ołtarzy. [przypis edytorski]

34. groty Kanheri na wyspie Salcette — buddyjski zespół klasztorny składający się z ponad stu wyciętych w skale grot, zawierających wiele rzeźb, płaskorzeźb i inskrypcji z I w. p.n.e.–X w. n.e. [przypis edytorski]

35. Bunhya, popr.: bunnia a. bunniah — hinduski handlarz, kupiec, szczególnie z płn.-zach. prowincji Gudżarat; przez wczesnych autorów używane na określenie dowolnego hinduskiego mieszkańca Indii. [przypis edytorski]

36. Parsowie (daw.) — grupa religijna, uważana czasem za etniczno-religijną, wywodząca się od wyznających zaratusztrianizm staroż. Persów, którzy w ucieczce przed muzułmańskimi prześladowaniami w VIII–X w. osiedlili się w Indiach; w XIX w. stali się pośrednikami w handlu przy Kompanii Wschodnioindyjskiej. Gwebrowie (z pers. ghebr’: niewierny) to daw. nazwa wyznawców zaratusztrianizmu nadana im przez muzułmanów. [przypis edytorski]

37. opium — wysuszony sok makówek, szeroko stosowany w XIX w. w Europie i USA jako substancja przeciwbólowa, uspokajająca i odurzająca, eksportowany w wielkich ilościach z Indii do Chin. [przypis edytorski]

38. indygo — naturalny niebieski barwnik wytwarzany z indygowców, krzewów rosnących na Płw. Indyjskim. [przypis edytorski]

39. Kali — hinduska bogini czasu i śmierci, pogromczyni sił zła. [przypis edytorski]

40. Aurangzeb, właśc. Abu Muzaffar Muhi ad-Din Muhammad Aurangzeb Alamgir (1618–1707) — władca Indii z muzułmańskiej dynastii Wielkich Mogołów; rozszerzył granice imperium, wsławił się fanatycznym propagowaniem islamu i prześladowaniem innych religii. [przypis edytorski]

41. królestwo Nizam — królestwo Hajdarabadu w płd. Indiach, istniejące w latach 1724–1954, rządzone przez islamskich władców zwanych nizamami. [przypis edytorski]

42. stoicyzm — kierunek filozoficzny zalecający sumienność w obowiązkach, zachowanie umiaru i spokoju wewnętrznego niezależnie od okoliczności zewnętrznych, zapoczątkowany w III w. p.n.e. w Atenach przez Zenona z Kition. [przypis edytorski]

43. radża — tytuł lokalnego władcy w Indiach. [przypis edytorski]

44. bramin — kapłan hinduski. [przypis edytorski]

45. tam-tam — tu: odmiana gongu, azjatycki instrument muzyczny w postaci zawieszanej pionowo metalowej tarczy, w którą uderza się pałką o miękkiej główce. [przypis edytorski]

46. ochra — naturalny barwnik z żółtej lub brunatnej glinki. [przypis edytorski]

47. wóz Juggarnauta (z sanskr. Dźagannath: Pan Świata) — używany podczas corocznych procesji ogromny wóz z posągiem boga Kryszny. Rzekomy zwyczaj rzucania się wiernych pod koła tego pojazdu wzmiankuje XIV-wieczne dzieło podróżnicze Johna Mandeville’a. [przypis edytorski]

48. Jumma, popr. Jamuna — rzeka w płn. Indiach, gł. dopływ Gangesu; ma źródła w Himalajach. [przypis edytorski]

49. Ramajana — staroż. epicki poemat indyjski, przypisywany legendarnemu mędrcowi Walmikiemu. [przypis edytorski]

50. Brahma — bóg stwórca świata w hinduizmie. [przypis edytorski]

51. mocy czterystu koni — dawniej moc wyrażano w koniach mechanicznych (KM), jednostce wymyślonej w celu porównania mocy maszyn parowych z koniem. Jeden koń mechaniczny to ok. 735 watów. [przypis edytorski]

52. stopa — daw. jednostka długości równa ok. 0,3 m. [przypis edytorski]

53. salangan — ptak z rodziny jerzykowatych, budujący gniazda ze swojej śliny, czasem z dodatkami roślinnymi. [przypis edytorski]

54. Państwo Środka — Chiny. [przypis edytorski]

55. dżonka — niewielki drewniany statek żaglowy używany na Dalekim Wschodzie. [przypis edytorski]

56. traktat w Nankinie (1842) — zakończył tzw. pierwszą wojnę opiumową, pomiędzy Wlk. Brytanią a Chinami; na jego podstawie Chiny musiały otworzyć pięć dużych portów dla europejskich statków i przekazać Brytyjczykom Hongkong. [przypis edytorski]

57. porter — ciemne, mocne piwo. [przypis edytorski]

58. szkuner — żaglowiec mający co najmniej dwa maszty z ożaglowaniem skośnym. [przypis edytorski]

59. grot, marsel, foki i topsle — rodzaje żagli. [przypis edytorski]

60. stoicyzm — kierunek filozoficzny zalecający sumienność w obowiązkach, zachowanie umiaru i spokoju wewnętrznego niezależnie od okoliczności zewnętrznych, zapoczątkowany w III w. p.n.e. w Atenach przez Zenona z Kition. [przypis edytorski]

61. Edo — dawna nazwa faktycznej stolicy Japonii w okresie władzy szogunów, zanim w roku 1868 rezydujący w Kioto cesarz przeniósł do niej swoją siedzibę i zmienił nazwę Edo na Tokio. [przypis edytorski]

62. ziemia Synów Słońca — mitycznym przodkiem japońskiego rodu cesarskiego był Ninigi, wnuk bogini słońca Amaterasu. [przypis edytorski]

63. Hotentoci — lud zamieszkujący płd.-zach. Afrykę, spokrewniony z Buszmenami. [przypis edytorski]

64. kreton — cienka tkanina bawełniana; tu: uniform z takiej tkaniny. [przypis edytorski]

65. mikado — tytuł cesarza Japonii. [przypis edytorski]

66. zauważył w trawie kilka fiołków (...) „Będę miał kolację” — liście fiołka pachnącego (Viola odorata) są jadalne, nadają się do sałatek i zup wiosennych. [przypis edytorski]

67. omnibus (łac. dosł.: dla wszystkich) — dawny środek komunikacji (XVII–XIX w.), duży, kryty pojazd konny o wielu miejscach, kursujący w miastach lub między miastami. [przypis edytorski]

68. Nie widać tu sombrero — sombrera, miękkie hiszpańskie kapelusze z szerokim rondem były początkowo powszechne w San Francisco, mieście założonym w 1776 przez kolonizatorów hiszpańskich; do 1848 Kalifornia stanowiła część Meksyku. [przypis edytorski]

69. bulwar des Italiens w Paryżu — w XIX w. zdobył popularność dzięki słynnym kawiarniom; jego nazwa (bulwar Włochów) wywodzi się od XVII-wiecznego teatru, w którym wystawiano gł. komedie włoskie. [przypis edytorski]

70. sherry — białe, mocne hiszpańskie wino. [przypis edytorski]

71. karabin Enfield — jeden z modeli karabinów produkowanych seryjnie od 1858 w Enfield przez brytyjską firmę Royal Small Arms Factory, używanych również w innych państwach. [przypis edytorski]

72. mityng (z ang. meeting: spotkanie) — zgromadzenie wielu osób w miejscu publicznym; tu: wiec wyborczy. [przypis edytorski]

73. Kongres — nazwa parlamentu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. [przypis edytorski]

74. sprawa „Alabamy” — podczas amerykańskiej wojny secesyjnej (1861–65) po stronie zbuntowanych stanów walczyły krążowniki parowe budowane i wyposażane na zamówienie w stoczniach Wlk. Brytanii, która oficjalnie deklarowała neutralność. Najskuteczniejszy z nich, „Alabama”, zatopił na Atlantyku i Pacyfiku ponad 60 statków handlowych Unii. Po wojnie rząd USA wysunął wobec rządu Wlk. Brytanii roszczenia za złamanie neutralności i skutki działań okrętów konfederackich, tzw. „roszczenia »Alabamy«”. Ostatecznie oba państwa uzgodniły, że sprawa zostanie osądzona przez powołaną w tym celu międzynarodową komisję. W 1872 w Genewie uznała ona działania Wlk. Brytanii za umyślne i przyznała St. Zjednoczonym kwotę 15,5 mln dolarów odszkodowania za straty bezpośrednie. [przypis edytorski]

75. Jankes — określenie Amerykanina, czasem używane jako pogardliwe, szczególnie przez Brytyjczyków w stosunku do zbuntowanych Amerykanów podczas amerykańskiej wojny o niepodległość (1775–1783). [przypis edytorski]

76. Lincoln, Abraham (1809–1865) — amer. polityk i prawnik, prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas wojny secesyjnej, zginął z ręki zamachowca. [przypis edytorski]

77. Laramie — niewielkie miasto w USA, w stanie Wyoming, w dolinie Laramie, pomiędzy pasmami górskimi Snowy Range i Laramie Range, nad rzeką o tej samej nazwie; powstałe w 1868 jako kolejowe miasteczko namiotowe podczas budowy trasy transkontynentalnej, na krótki czas stało się znane jako zachodnia stacja końcowa. [przypis edytorski]

78. Oakland — miasto na wsch. brzegu Zatoki San Francisco, zał. 1852. [przypis edytorski]

79. Cisco — tu: niewielka osada kolejowa w Kalifornii, u podnóża gór Sierra Nevada, obecnie opuszczona. [przypis edytorski]

80. opłatek (tu daw.) — krążek papieru z klejem, do pieczętowania listu. [przypis edytorski]

81. poligamia — związek małżeński z wieloma osobami, tu: wielożeństwo, małżeństwo mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami. [przypis edytorski]

82. Joe Smyth, popr. Joseph Smith (1805–1844) — założyciel i przywódca wspólnoty religijnej mormonów (Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dnia Ostatniego), zamordowany razem z bratem przez wzburzony tłum, czczony jako prorok i męczennik. [przypis edytorski]

83. Unia — zbiorcze określenie amerykańskich stanów, które pozostały w składzie Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas domowej wojny secesyjnej (1861–1865), z powodu ich wygranej używane także jakiś czas po wojnie na określenie całego państwa. [przypis edytorski]

84. Young, Bringham (1801–1877) — drugi prorok (przywódca) mormońskiego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych Dnia Ostatniego; po śmierci Josepha Smitha pod jego przywództwem mormoni przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. [przypis edytorski]

85. Hugo, Victor (1802–1885) — francuski pisarz, poeta, dramaturg i polityk, czołowy prozaik francuskiego romantyzmu, autor m. in. Nędzników. [przypis edytorski]

86. honor (tu daw.) — w grach karcianych: karta starsza od dziesiątki, figura. [przypis edytorski]

87. John Bull — narodowa personifikacja Wielkiej Brytanii, powstała z literackiej postaci stereotypowego porywczego i grubiańskiego Anglika, występującej w serii pamfletów z 1712 r. szkockiego pisarza Johna Arbuthnota. [przypis edytorski]

88. tender — specjalny wagon kolejowy do przewozu węgla i wody dla parowozu. [przypis edytorski]

89. kwinta, oktawa — w teorii muzyki: nazwy interwałów, tj. różnic w wysokości dźwięku pomiędzy dwoma następującymi po sobie lub współbrzmiącymi dźwiękami. [przypis edytorski]

90. Chicago, już powstałego z ruin — po wielkim pożarze, który w 1871 zniszczył jedną trzecią miasta. [przypis edytorski]

91. inne miasta o starożytnych nazwach — od końca XVIII do poł. XIX w. popularne było tzw. „odrodzenie greckie” w kulturze i sztuce, dlatego w Stanach Zjednoczonych wielu miastom nadano nazwy związane z klasyczną kulturą grecko-rzymską. [przypis edytorski]

92. Inman Line — jedna z trzech największych XIX-wiecznych spółek brytyjskich zajmujących się przewozem pasażerów przez Atlantyk; zał. w 1850, w 1893 została wchłonięta przez American Line. [przypis edytorski]

93. hotel St. Nicolas na Broadwayu — luksusowy hotel w Nowym Jorku, mieszczący tysiąc pokoi, otwarty w 1853; od połowy lat 70. XIX w. tracił na popularności, został zamknięty w 1884. [przypis edytorski]

94. sążeń — daw. jednostka długości, równa szerokości rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny, tj. ok. 1,8–2 m. [przypis edytorski]

95. Cardiff — tu: niewielka wioska w stanie Nowy Jork, słynna z oszustwa archeologicznego z 1869 r., znanego jako „Gigant z Cardiff”; nazwana na cześć miasta w Walii, w XIX w. głównego brytyjskiego portu transportu węgla. [przypis edytorski]