Konopielka - Edward Redliński (gdzie za darmo czytać książki txt) 📖

— zamknięte oczy. [przypis edytorski]

4. duga (gw.) — tu: kabłąk, łukowaty element uprzęży końskiej. [przypis edytorski]

5. nima (gw.) — nie ma. [przypis edytorski]

6. ćma (daw., gw.) — ciemność. [przypis edytorski]

7. chręścić (daw., gw.) — chrzęścić. [przypis edytorski]

8. kułak — pięść. [przypis edytorski]

9. szczytek — ścianka łóżka od strony głowy lub nóg. [przypis edytorski]

10. przypieca (gw.) — przypiecek, rodzaj ławy wokół pieca w wiejskim domu, używanej do siedzenia i spania. [przypis edytorski]

11. traczy (gw.) — tracze, robotnicy z ręczną piłą do cięcia kłód drzewa. [przypis edytorski]

12. ceberek — zdr. od ceber; duże, drewniane naczynie z klepek, podobne do wiadra, najczęściej o dwóch uchach. [przypis edytorski]

13. szparko — szybko, żwawo. [przypis edytorski]

14. struchleć — gw. o roślinach: obumrzeć, zbutwieć. [przypis edytorski]

15. syrowe (gw.) — surowe. [przypis edytorski]

16. szadź — osad lodu powstały ze skroplonej mgły. [przypis edytorski]

17. cep — narzędzie do ręcznego młócenia zboża w celu wyłuskania ziaren z kłosów, zbudowane z dwóch pałek połączonych rzemieniem lub łańcuchem. [przypis edytorski]

18. nadwor a. nadwór (gw.) — przestrzeń na zewnątrz domu; podwórze. [przypis edytorski]

19. nogawice (daw., gw.) — spodnie. [przypis edytorski]

20. walonki — wysokie, ciepłe obuwie wytwarzane z wojłoku (filcowanej owczej wełny), z gumowymi lub skórzanymi podeszwami albo używane jak skarpety, pod obuwie skórzane lub kalosze; noszone podczas mrozów do chodzenia po suchym śniegu. [przypis edytorski]

21. skopek — drewniane wiaderko używane daw. na wsi na mleko i śmietanę. [przypis edytorski]

22. machorka — tytoń kiepskiej jakości. [przypis edytorski]

23. sokor (gw.) — sokora, rodzaj topoli. [przypis edytorski]

24. kądziel — pęk włókien do przędzenia. [przypis edytorski]

25. łych a. łycho (gw.) — łysina. [przypis edytorski]

26. zdymać (gw.) — zdejmować. [przypis edytorski]

27. roić — tu: snuć myśli; marzyć. [przypis edytorski]

28. adwent — okres (zwykle czterotygodniowy, liczony kolejnymi niedzielami) poprzedzający święta Bożego Narodzenia (25 grudnia a. 6 stycznia) w kościołach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

29. przed Wojciecha — tj. przed dniem św. Wojciecha, obchodzonym w kościele katolickim 23 kwietnia. [przypis edytorski]

30. zrzuciła — tzn. poroniła. [przypis edytorski]

31. gumno — część gospodarstwa wiejskiego, gdzie młócono i przechowywano zboże, niekiedy obejmująca stodołę, spichlerz itp., czasem oznaczająca klepisko. [przypis edytorski]

32. pościel — tu: posłanie, podściółka. [przypis edytorski]

33. gwałtować (daw., gw.) — robić gwałt o coś, krzyczeć, awanturować się; podnosić alarm. [przypis edytorski]

34. żywina (gw.) — zwierzęta gospodarskie. [przypis edytorski]

35. dośpieć (daw., gw.) — dojrzeć. [przypis edytorski]

36. siara — żółtawy, gęsty płyn wydzielany przez gruczoły mleczne samic ssaków bezpośrednio po porodzie, pierwszy pokarm każdego nowo narodzonego ssaka. [przypis edytorski]

37. temu (gw.) — dlatego. [przypis edytorski]

38. mięż (gw.) — między. [przypis edytorski]

39. had (gw.) — gad. [przypis edytorski]

40. stryk (daw., gw.) — stryj, brat ojca; używane także jako zwrot grzecznościowy do osób starszych. [przypis edytorski]

41. spokoić (gw.) — uspokajać. [przypis edytorski]

42. nazad (daw., gw.) — z powrotem. [przypis edytorski]

43. chwost (daw., gw.) — ogon. [przypis edytorski]

44. drapacz (gw.) — tu zapewne: stara miotła. [przypis edytorski]

45. krzyżowe ziele (pot.) — dziurawiec zwyczajny, ziele używane lecznictwie ludowym, uznawane też za odpędzające złe moce i zażegnujące skutki uroków. [przypis edytorski]

46. fokus — tu: sztuczka magiczna; por. hokus-pokus. [przypis edytorski]

47. wiszczeć (gw.) — krzyczeć, piszczeć. [przypis edytorski]

48. polica (daw., gw.) — półka. [przypis edytorski]

49. cedziłko (gw.) — kawałek płótna używany do przecedzania mleka. [przypis edytorski]

50. gorzkie żale — nabożeństwo pasyjne w Kościele katolickim; tu przen.: jałowe narzekania. [przypis edytorski]

51. Marmytka — jeden z demonów w wierzeniach ludowych. [przypis edytorski]

52. glon chleba (gw.) — kromka chleba. [przypis edytorski]

53. smurgiel (gw.) — smarkacz. [przypis edytorski]

54. oskoma (daw., gw.) — apetyt, chęć zjedzenia lub wypicia czegoś. [przypis edytorski]

55. sagan — duży metalowy garnek. [przypis edytorski]

56. szczupać (gw.) — o kurach: macać, tj. sprawdzać, czy kura niedługo złoży jajko. [przypis edytorski]

57. krzyczelib (gw.) — krzyczeliby. [przypis edytorski]

58. wydundzić (gw.) — wypić szybko, dużymi łykami. [przypis edytorski]

59. grochowiny — słoma z wymłóconego grochu. [przypis edytorski]

60. oczap (daw.) a. oczapa (gw.) — belka nad wrotami. [przypis edytorski]

61. roszt (daw., gw.) — ruszt, konstrukcja z krzyżujących się prętów a. belek. [przypis edytorski]

62. pietuch (gw.) — kogut. [przypis edytorski]

63. pilch (daw., gw.) — popielica, szary gryzoń wielkości szczura, aktywny nocą. [przypis edytorski]

64. dziażyć (gw., z lit.) — smagać. [przypis edytorski]

65. kuryca (gw.) — kura (samica kury domowej). [przypis edytorski]

66. wrzeszcz (gw.) — krzykacz, człowiek krzykliwy. [przypis edytorski]

67. sobaka (pot.) — pies. [przypis edytorski]

68. szyderować (gw.) — szydzić. [przypis edytorski]

69. rozdziawa (obelż. gw.) — gapa, osoba nierozgarnięta. [przypis edytorski]

70. łuszczyna (daw., gw.) — łupina; tu: skorupka jajka. [przypis edytorski]

71. plewka (daw., gw.) — błonka. [przypis edytorski]

72. szkacina (gw., z białorus. skacina) — bydlę. [przypis edytorski]

73. kumpiak (gw.) — szynka, udziec; tu: udo zwierzęcia. [przypis edytorski]

74. okraszony — o potrawie: z dodaną okrasą, czyli tłuszczem. [przypis edytorski]

75. koło Zielonych Świątkow i przed Popielcem (...) w Przemienienie i na Gromnice (....) Pietrapawła (...) na Trzykróli — określenia czasu bazujące na ważnych świętach kościelnych: Zielone Świątki (oficjalnie: święto Zesłania Ducha Świętego) przypadają 7 tygodni po Wielkanocy, w maju lub w czerwcu, Popielec 46 dni przed Wielkanocą, pomiędzy 5 lutego a 10 marca, święto Przemienienia Pańskiego przypada 6 sierpnia, Gromnice (Matki Boskiej Gromnicznej) 2 lutego, apostołów Piotra i Pawła 29 czerwca, Trzech Króli 6 stycznia. [przypis edytorski]

76. rajko (gw.) — swat, człowiek pośredniczący w zawarciu małżeństwa; por. raić: polecać, swatać. [przypis edytorski]

77. jałoszka — młoda krowa niemająca jeszcze potomstwa. [przypis edytorski]

78. wyraj (gw.) — okres, kiedy ptaki odlatują do ciepłych krajów, jesień. [przypis edytorski]

79. chwoja a. chwojka (gw.) — sosna. [przypis edytorski]

80. miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

81. łoza — krzew z rodziny wierzbowatych; także: gałązki wierzbowe, tu jako narzędzie chłosty. [przypis edytorski]

82. wyraić — wyswatać. [przypis edytorski]

83. łypy (gw.) — wargi. [przypis edytorski]

84. Juchnowiec — wieś w pow. białostockim; istnieją trzy położone blisko siebie wsie o tej nazwie: Juchnowiec Dolny, Górny i Kościelny. [przypis edytorski]

85. breszyć (daw., reg.) — mówić głupoty. [przypis edytorski]

86. skiela (gw.) — skąd. [przypis edytorski]

87. furczeć — tu: prychać, parskać. [przypis edytorski]

88. tołkować (gw.) — tłumaczyć. [przypis edytorski]

89. bożyć się (daw.) — przysięgać na Boga, zaklinać się. [przypis edytorski]

90. Sodomagomora — zbitka wyrazów „Sodoma” i „Gomora”, nazw biblijnych miast będących symbolami grzechu, rozpusty i bezbożności, zniszczonych przez Boga deszczem ognia i siarki. [przypis edytorski]

91. Suraż — niewielkie miasteczko w pow. białostockim. [przypis edytorski]

92. sta (daw.) — daw. D. słowa „sto”, odmienianego jak rzeczownik, dziś: stu. [przypis edytorski]

93. kluczka (gw.) — tu: laska z wygiętym końcem, którą sołtys zwołuje mieszkańców, obsyłając ją po całej wsi. [przypis edytorski]

94. Czasu minęło jak płachte wysiać — tj. tyle, ile potrzeba na ręczne wysianie partii zboża z przewieszonej przez ramię płachty. [przypis edytorski]

95. zapust (gw.), zapusty (daw.) — ostatnie dni karnawału; ostatki. [przypis edytorski]

96. pedałówka (pot.) — harmonia pedałowa, ludowy instrument muzyczny, rodzaj harmonii, w której powietrze tłoczone jest miechami nożnymi, za pomocą naciskania na pedały. [przypis edytorski]

97. obsadka — element służący do mocowania stalówki na piórze. [przypis edytorski]

98. spor (gw.) — dostatek, powodzenie. [przypis edytorski]

99. dola — tu: dobry los, szczęście. [przypis edytorski]

100. kózytka, kozytka a. łaskotucha — w wierzeniach ludowych demon opiekuńczy zbóż, mający postać pięknej, szczupłej dziewczyny z długimi, rozpuszczonymi włosami, w powiewnych szatach, która depczących uprawy chwyta i łaskocze (gw. kozytać: łaskotać) na śmierć. [przypis edytorski]

101. Łapy — miasto w pow. białostockim. [przypis edytorski]

102. parszuk a. parsiuk (gw.) — prosiak, wieprzek. [przypis edytorski]

103. Bokiny — wieś w pow. białostockim, w gminie Łapy, na płn.-zach. brzegu Narwi. [przypis edytorski]

104. chrap, zwykle w lm: chrapy (daw., gw.) — zarośla w miejscach podmokłych, na bagnach. [przypis edytorski]

105. tram — duża belka biegnąca pod pułapem. [przypis edytorski]

106. kulik a. kulig — zabawa polegająca na przejażdżce saniami, odwiedzaniu wszystkich sąsiadów i przyłączaniu ich do orszaku. [przypis edytorski]

107. blejkot (gw.) — blekot, trujący chwast, daw. używany w med. ludowej do sporządzania odurzającego, przeciwbólowego wywaru. [przypis edytorski]

108. kaczać (się) (gw.) — toczyć (się), turlać (się). [przypis edytorski]

109. ślozy (daw., gw.) — łzy. [przypis edytorski]

110. szczelubina (gw.) — szczelina, szpara. [przypis edytorski]

111. plewa — tu: osłona ziarna, odpadki pozostające po młóceniu zboża. [przypis edytorski]

112. stawać na dybkach (gw.) — stawać na palcach u nóg. [przypis edytorski]

113. wiorsta — dawna rosyjska jednostka długości, nieco ponad kilometr. [przypis edytorski]

114. poćko (gw.) — puszczyk. [przypis edytorski]

115. zanadzić się (gw.) — zanęcić się, skusić się czymś. [przypis edytorski]

116. ołatek (gw.) — placek smażony na oleju, ziemniaczany albo z mąki i mleka (racuch). [przypis edytorski]

117. kumpiak (gw.) — szynka, udziec. [przypis edytorski]

118. szyber — zasuwa do regulowania przepływu powietrza w przewodzie kominowym pieca. [przypis edytorski]

119. kądzielnik a. prządki — wiejskie spotkanie w jednym domu, podczas którego kobiety przędły, wyszywały, robiły na drutach itp.; młode dziewczyny zwykle zbierały się osobno, przychodzili tam także młodzi kawalerowie, korzystając z okazji do rozmów, żartów i zalotów. [przypis edytorski]

120. żorżeta — lekka, przejrzysta tkanina o nieregularnie zmarszczonej powierzchni. [przypis edytorski]

121. krasić — czerwienić a. upiększać, ozdabiać. [przypis edytorski]

122. kole (daw., gw.) — koło, wokół, obok. [przypis edytorski]

123. czuć (gw.) — omal; odrobinę, trochę; por.: ciut. [przypis edytorski]

124. pleć a. pielić — wyrywać chwasty spomiędzy roślin uprawnych. [przypis edytorski]

125. sini (gw.) — siny, niebieski. [przypis edytorski]

126. kryszka (gw.) — okruch, okruszek. [przypis edytorski]

127. Kirelejson — tu jako wykrzyknienie, zniekszt. gr. formuła modlitewna Kyrie eleison (Κύριε, ἐλέησον: Panie, zmiłuj się), wielokrotnie występująca w liturgii katolickiej odprawianej po łacinie, przed powszechnym przyjęciem mszy w językach narodowych, a także w litaniach. [przypis edytorski]

128. chomont (gw.) — chomąto, część uprzęży konia pociągowego, rodzaj wyściełanej drewnianej ramy zakładanej na szyję zwierzęcia. [przypis edytorski]

129. duga, użwy, hołoble — elementy uprzęży końskiej w zaprzęgu jednokonnym używanym na wschodzie: duga to kabłąk z drewna ponad chomątem, utrzymujący je w stałym położeniu i rozpychający na boki dwa boczne dyszle, zwane hołoblami; chomąto z dugą oraz