Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖

Zwróciło to baczną uwagę innych państw europejskich, a prasa zagraniczna, a zwłaszcza w krajach rolniczych, domagała się od swoich rządów zastosowania „metody prezesa Dyzmy”.

Sam pan prezes stał się osobistością cieszącą się uznaniem sfer rządowych, a nawet opozycja traktowała go z szacunkiem, od czasu do czasu nie skąpiąc mu komplementów.

I nic w tym dziwnego.

Państwowy Bank Zbożowy dzięki jego żelaznej ręce był podawany jako wzór sprawnej organizacji, oszczędnej a mądrej gospodarki i rozmachu w akcji.

Nadto zasłynęła pracowitość prezesa Dyzmy.

Człowiek ten odznaczał się bowiem nie tylko zdumiewającą pomysłowością, lecz pracowitością niezwykłą. Jego gabinet był niedostępnym sanktuarium, do którego niezmiernie rzadko wpuszczani byli interesanci. Jedynie sekretarz Krzepicki miał tam wstęp nieograniczony. On to codziennie przedkładał prezesowi sprawozdania poszczególnych szefów działów, on referował korespondencję, prasę i wszystkie sprawy bieżące.

Codziennie o godzinie jedenastej zjawiał się u pana prezesa dyrektor Wandryszewski na krótką konferencję. Konferencja zaś polegała na tym, że dyrektor przedstawiał najbardziej skomplikowane sprawy, normalnie wymagające długiego i gruntownego namysłu, zaś prezes Dyzma nieodmiennie natychmiast wydawał ostateczną decyzję:

— Tę propozycję odrzucić.

Albo też:

— Załatwić przychylnie.

Początkowo dyrektor miał daleko idące wątpliwości, jednakże z biegiem czasu ku swemu najwyższemu zdumieniu przekonał się, że decyzje prezesa zawsze są najszczęśliwsze.

Oczywiście, nie przypuszczał nawet, by w tych decyzjach jakąkolwiek rolę mogły odgrywać rozmowy prezesa z sekretarzem Krzepickim.

W tymże czasie patera304 do biletów wizytowych w prywatnym mieszkaniu prezesa Dyzmy zaczęła napełniać się kartami, na których widniały nazwiska nie tylko wszystkich grubych ryb politycznych i finansowych, lecz i bardzo liczne nazwiska arystokratyczne. Nikodem własnoręcznie, za każdym razem, gdy inne bilety przykrywały kartę księcia Tomasza Roztockiego, wydobywał ją i kładł na samym wierzchu.

Wizyty przyjmował rzadko, tłumacząc się nawałem pracy. Niemniej jednak rewizytował wszystkich, bacząc, by ściśle przestrzegać przepisów zawartych w księdze „Bon-ton305”.

Stosunki z panią Przełęską i magiczne słowo „Oksford” otwarły przed Nikodemem wszystkie drzwi pluto306- i arystokracji. Książę Tomasz nazywał go głośno nowoczesnym Wokulskim307, a multimilioner Zbigniew Szwarcnagel — Neckerem308 dwudziestego wieku.

Toteż za rzecz normalną uznano, że gdy powstał ostry zatarg między rządem z jednej a przemysłem naftowym z drugiej strony, obie z ufnością zwróciły się do prezesa Dyzmy, prosząc o arbitraż309. Sprawa została przezeń rozstrzygnięta po Salomonowemu. Najpierw zwlekał z decyzją, co zapewniło mu wdzięczność przemysłowców, następnie zaś uznał, że premie wywozowe na ropę nie mogą być stosowane, co zadowoliło rząd.

Z racji tego arbitrażu prasa ponownie zamieściła podobiznę Nikodema, z czego ten nie cieszyłby się wcale, gdyby mógł przewidzieć, jakie to da skutki i w jak prędkim czasie.

Pewnego dnia urzędował w swym gabinecie, pochłonięty lekturą kroniki kryminalnej w sensacyjnych dziennikach, gdy dobiegły go podniecone głosy z sąsiedniego pokoju, który był gabinetem Krzepickiego.

Wyraźnie ktoś chciał uzyskać audiencję u prezesa i wbrew wyprosinom Krzepickiego ośmielał się robić awanturę.

Zirytowało to Dyzmę. Zerwał się i otworzył drzwi.

— Cóż to za wrzask, do diabła!

Krzepicki, który stał tuż przy drzwiach, zameldował:

— Panie prezesie, tu jakiś Bączek czy Boczek chce gwałtem...

Nie dokończył, gdyż gruby, niski człowiek wysunął się przed niego i zawołał:

— Serwus, panie Nikodemie, to ja.

Dyzma poczerwieniał. Przed nim z wyciągniętą łapą stał pan naczelnik urzędu pocztowego z Łyskowa. Trzeba było opanować się.

— A dzień dobry — powiedział — proszę wejść.

Zamknął drzwi, lecz licząc się z tym, że Krzepicki może podsłuchiwać, odprowadził gościa w najdalszy kąt pokoju i, siadając na kanapie, wskazał mu krzesło.

— Czego pan chce, panie Boczek?

Boczek teraz dopiero uczuł się onieśmielony.

— Ja tak po starej znajomości, panie Nikodemie...

— Panie Boczek — przerwał Dyzma — do mnie prezes Rady Ministrów mówi „panie Nikodemie”, a pan możesz wysilić się na pana prezesa.

— Ja przepraszam, ale tak wyrwało się po dawnemu, po koleżeńsku... panie prezesie.

— No, o tym pan zapomnij. Czego pan sobie życzy, panie Boczek?

— Ot tak, z uniżoną prośbą przyjechałem do pana prezesa, niby po starej znajomości.

— Dobrze, dobrze, więc co?

— O wstawienie się za mną. Od miesiąca już jestem bez posady, a żona, dzieci...

— Wyleli pana?

— Zwolnili, eee.... panie Nik... panie prezesie, nasłali wrogi jakąś komisję i tam był taki Skowronek z okręgu, pies, nie człowiek, to on doszperał się jakichś nieporządków w książce przesyłek wartościowych, w tej samej, wie pan, co to pan kiedyś prowadził...

— Ciszej, do cholery, czego pan wrzeszczysz!

Boczek ze zdumieniem otworzył szeroko małe, zarośnięte tłustymi powiekami oczy. Wcale nie mówił zbyt głośno, więc?... Czyżby jego dawny podwładny bał się, by ktoś nie usłyszał, że... Boczek był dość sprytny, by to spostrzec.

— No więc, czego pan chcesz?

— Prosiłbym pana prezesa o posadę, bo...

— Nie mam żadnych posad. Wszystko zajęte.

— Pan prezes żartuje. Na jedno kiwnięcie palcem wielmożnego pana prezesa...

— Ale ja nie myślę kiwać palcem, rozumiesz pan, panie Boczek? Ani myślę! Dlaczegóż to mam kiwać, co? Niby z jakiej takiej parady? Jak byłem pod panem, panie ładny, to pan mnie traktowałeś, pan wyrażałeś się do mnie, a teraz to koza do woza? Figa z makiem, o!

Boczek siedział ponury.

— Guzik panu, nie posadę! Widzisz go! Wielką szyszkę kroił, a teraz w pas się zgina.

Nikodem w podnieceniu wstał i tupnął nogą.

— Wiesz pan, z kim masz do czynienia? Z panem prezesem, z przyjacielem ministrów! Bałwan jeden! Wstać, kiedy ja stoję!

Boczek, ociągając się, wstał.

— Ja pana mogę zaraz ze schodów kazać zrzucić na zbity pysk! I nikt słowa nie powie! Wynoś się, pókim dobry, i gębę na kłódkę, rozumiesz pan?! Ani słówkiem nikomu o pańskiej z...j poczcie i o tym, że mnie znasz! Ani słówkiem! A teraz wont310!

Boczek nie ruszał się z miejsca i po chwili, patrząc w podłogę, powiedział:

— Dobrze, ja pójdę... Tylko chciałem powiedzieć, że co do zrzucenia ze schodów, to niby nie tak łatwo... Jest jeszcze sprawiedliwość na świecie... A jakby w jakiej gazecie napisali, że pan prezes swego byłego zwierzchnika...

— Co? — ryknął Dyzma.

— Czego pan krzyczy, panie prezesie, co pan myśli, że mi pan język zawiąże? Teraz pańskie na wierzchu, ale zobaczymy jeszcze. Idę... Do widzenia...

Ukłonił się i ruszył ku drzwiom.

— Czekaj pan! — zawołał Dyzma.

— Boczek stanął, patrząc spode łba.

— Czekam, panie prezesie.

— Co pan chciał zrobić?

— Cóż ja mogę zrobić?

— Uuu... gadzina! — Nikodem splunął na dywan.

Zatarł ślady nogą i siadając za biurkiem wziął słuchawkę telefonu. Wymienił jakiś numer i po chwili odezwał się:

— Tu mówi prezes Banku Zbożowego Dyzma. Dzień dobry panu dyrektorowi.

...

— Dziękuję. Tak sobie. A, panie dyrektorze, czy nie wsadziłby pan do swojej fabryki jednego faceta?...

...

— Owszem, niczego, zdolny... tak... tak... Nazywa się Boczek, Józef Boczek.

...

— Więc zrobione?... Dziękuję bardzo... zależało mi, owszem... Do widzenia.

Odwrócił się do uśmiechniętego Boczka i powiedział:

— No, niech tam pana szlag trafi. Dam panu miejsce.

— Dziękuję uprzejmie panu prezesowi.

— Tylko uważaj pan, panie Boczek — podszedł doń i grubą pięść podniósł pod sam nos byłego szefa — tylko uważaj pan: mordę na kłódkę!

— Rozumiem, panie prezesie, ani pary z gęby — ukłonił się i dziobnął nosem w pięść Dyzmy.

Nikodem usiadł przy biurku i na kartce z notesu napisał adres.

— Zgłosi się pan tam jutro o pierwszej.

— Dziękuję panu prezesowi.

Wyciągnął rękę na pożegnanie i cofnął ją, gdyż Nikodem swoje wpakował do kieszeni.

Ukłonił się jeszcze raz bardzo nisko i wyszedł.

— Cholera! — zaklął Dyzma.

Widział w oczach Boczka nienawiść i chociaż był pewien, że teraz go nie wysypie, postanowił coś wymyślić na zaradzenie niebezpieczeństwu.

Tymczasem wszedł Krzepicki z jakąś korespondencją i z najnowszą plotką, dotyczącą jednego z buchalterów311, który pisze listy miłosne do maszynistki z działu korespondencji.

— Która to? — zapytał Nikodem.

— Taka ładna brunetka. Siedzi przy oknie.

— A co na to dyrektor?

— Nie wie o niczym.

— Czy nie wylać tego buchaltera?

Krzepicki wzruszył ramionami.

— Cii... po co? Szkoda go, żonaty, dzieciaty...

— To świnia! Powiedz mu pan, że ja wiem o wszystkim i żeby uspokoił się z tymi romansami.

Krzepicki kiwnął głową i zaczął streszczać przyniesione papiery.

Nikodem słuchał z roztargnieniem i wreszcie przerwał:

— A ona jest ładna?

— Kto?

— No ta brunetka.

— Bardzo ładna.

Dyzma uśmiechnął się szeroko.

— A względem tego?...

Krzepicki przysiadł na rogu biurka.

— Panie prezesie, czy to można o jakiej kobiecie coś wiedzieć, che, che, che.

Nikodem klepnął go po kolanie.

— Z pana to też numer! Ale żeby pan wiedział, z jaką kobietą ja miałem okoliczność, tobyś pan zdębiał!

— Chyba nie mówisz pan o pani Jaszuńskiej?

— Tfu, klempa312!

— A ja ją znam?

— Znasz pan, nie, znałeś pan, jak jeszcze była panną. No?...

— Pojęcia nie mam.

Nikodem podniósł palec i wyrecytował:

— Pani Kunicka.

— Nina?... Nina?... Niemożliwe!

— Daję słowo honoru.

— Niemożliwe...

Dyzma zatarł ręce.

— Pierwszoklaśna baba! Powiadam panu tipes-topes!...

— Niech się pan prezes nie gniewa, ale ja nigdy nie uwierzę, żeby Nina puszczała się z każdym.

— A kto panu powiedział, że z każdym? Ze mną to nie z każdym.

— A choćby z panem — upierał się Krzepicki. — Już ja tam w swoim czasie próbowałem i nic. A teraz, jak ma męża...

— Idźże pan do bani z takim mężem — zirytował się Nikodem — stary piernik, gruchot, co ani be, ani me! A mnie ona kocha, rozumiesz pan, zakochała się w trymiga313!...

Krzepicki z niedowierzaniem oglądał zwierzchnika. Znał subtelne usposobienie Niny i nie mógł sobie wyobrazić, jak ona...

— No co, nie wierzysz pan?

— Wierzę, po kobietach można się wszystkiego spodziewać.

W gruncie rzeczy pomyślał, że fakt ten jeszcze bardziej potwierdza to, że prezes Dyzma włada jakąś tajemniczą siłą, której on, Krzepicki, nie zna i nie rozumie, lecz której objawy widzi na każdym kroku.

— W ogień rzuciłaby się za mną — dodał chełpliwie Dyzma.

— A może pan prezes się ożeni?

Wzruszył ramionami.

— Goła.

— A Koborowo? Ona tam pewno ma jakąś część?

— Na papierze to niby całe Koborowo jej własność. Ale tylko na papierze.

— Zaraz, bo już nie pamiętam, dlaczego?

Dyzma pokrótce wyjaśnił sytuację.

Krzepicki pokręcił głową.

— Hm, ciekawe...

Na tym urwała się rozmowa, gdyż zadzwonił telefon. Dyrektor Wandryszewski prosił Krzepickiego, by zajrzał doń na chwilę w ważnej sprawie.

Tegoż wieczora pan prezes Dyzma był na fajfie314 u księstwa Roztockich, w pierwszym salonie nie tylko w stolicy, lecz i całego kraju. Z tego powodu Nikodem chciał nawet nałożyć frak, żeby było uroczyściej i bardziej elegancko. Ponieważ zaś „Bon-ton” wyraźnie nakazywał smoking315, na wszelki wypadek zadzwonił do Krzepickiego i za jego radą zrezygnował z fraka.

Woźny bankowy Ignacy, pełniący jednocześnie funkcję lokaja pana prezesa, otwierając przed nim drzwi oświadczył:

— Jaśnie pan prezes wygląda niczym Valentino316!

— Dobrze, co?

— Wszystkie kobity: trup! — uderzył się w piersi Ignacy.

To dodało Dyzmie pewności siebie. W istocie miał dużą tremę. Co innego ministrowie czy tam pani Przełęska, a co innego prawdziwa wielka arystokracja. Kiedyś, jeszcze w Łyskowie, wyobrażał sobie książąt i hrabiów tak, jak ich poznał w najpiękniejszej powieści na świecie, w „Trędowatej317”. Nawet śniło mu się raz, że sam jest ordynatem318 Michorowskim i jako taki zdobywa względy młodszej panny Boczkówny, córki tego samego łajdaka Boczka. Od czasu jednak pobytu w Koborowie i zawarcia znajomości z tym zwariowanym hrabią nabrał obawy, że wszyscy arystokraci będą go traktowali na sposób Ponimirskiego.

To wstrzymało go nawet na czas dłuższy przed bywaniem w domach arystokratycznych, które go zapraszały. Ograniczał się do rzucania kart wizytowych i dopiero wieczór dzisiejszy miał być pierwszą próbą.

Pocieszał się myślą, że w salonie księcia Roztockiego od razu znajdzie oparcie o Jaszuńskiego i Waredę. Istotnie już w sieni ujrzał tego ostatniego, oddającego garderobę służbie.

Przywitali się serdecznie i razem weszli po szerokich marmurowych schodach na pierwsze piętro, gdzie już było kilkanaście osób.

Tuż przy progu stał książę Tomasz, wysoki i smagły319 brunet o siwiejących włosach. Rozmawiał z dwoma panami po niemiecku.

— Uważasz, Nikuś — poinformował Wareda — ten myszkowaty mały to baron Reintz, dyplomata berliński, rekordzista samochodowy, wiesz?...

— Aha, a ten drugi?

— Hrabia Hieronim Koniecpolski. Wygląda jak burłak320 znad Wołgi, bo podobno jego matka...

Nie dokończył, gdyż w tej chwili książę Tomasz spostrzegł Dyzmę i przeprosiwszy towarzyszy, zbliżył się ku nowo przybywającym.

— Witam, witam, nareszcie pan prezes był łaskaw. Kiedyż, pułkowniku, ujrzymy pana w generalskich szlifach?... Proszę, panowie pozwolą...

Ruchem ręki skierował ich na prawo i przedstawił tamtym Dyzmę, pułkownik znał obu od dawna.

Mówiono po niemiecku. Książę podniósł pod niebiosa geniusz gospodarczy Dyzmy i raz po raz nazywał go Napoleonem ekonomicznym, na co dyplomata uprzejmie kiwał głową, a hrabia Koniecpolski przytakiwał żarliwie.

Nagle z kanapy powstała wysoka i niezwykle szczupła dama. Książę przerwał swój wywód i wziął Dyzmę pod rękę.

— Pozwoli prezes, że go przedstawię mojej żonie. Od dawna pragnęła pana poznać.

Wyprowadził go na spotkanie chudej damy mogącej liczyć równie dobrze lat dwadzieścia pięć, jak i czterdzieści. Uśmiechnęła się już z daleka i nim książę zdążył wymienić nazwisko Nikodema, zawołała:

— Ależ wiem, wiem, już mi powiedziano. Witam pana, prezesie. Jakże się cieszę, że nareszcie mam możność podania ręki człowiekowi, który uratował egzystencję rdzenia narodu, jakim jest ziemiaństwo321.

Wyciągnęła ku Dyzmie szeroką brzydką rękę z małym skromnym pierścionkiem.

— Rolnictwo, rolnictwo — lekko poprawił książę.

— Czyż to nie synonim? — uśmiechnęła się księżna do Nikodema.

— Przepraszam państwa — skłonił się jej mąż — ale mam obowiązki gospodarza.

— Czy zechce pan być przedstawiony hrabinie Koniecpolskiej? To pańska wielbicielka. Chociaż wychowała się w Wiedniu i bardzo źle mówi po polsku, żywo się interesuje naszymi sprawami. À propos322, woli pan mówić po niemiecku czy angielsku?

— Wolę po polsku.

— Ach, to bardzo patriotyczne. Rozumiem pana. Można poznać języki obce, by zaznajomić się bezpośrednio z literaturą obcą, ale przecie najwyżej cenić swój własny. Na przykład Jean Ogiński... zna