Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖

Pan prezes Nikodem Dyzma opuszcza pałac Rady Ministrów w towarzystwie swego przyszłego współpracownika, nowo mianowanego dyrektora Banku Zbożowego, p. Władysława Wandryszewskiego, b. wiceministra Skarbu.

„Ha — pomyślał Nikodem — teraz cała Polska mnie zna”.

Nagle przeraził się. Przyszło mu na myśl, że przecież dzienniki dotrą też do Łyskowa, że pan Boczek, Jurczak i oni wszyscy, którzy go tak dobrze znają, dobrze wiedzą, że to bujda z tą Kurlandią i z tym gimnazjum, i z Oksfordem.

Choroba!

A jeżeli któremu z nich strzeli do głowy napisać do jakiego dziennika całą prawdę?

Po plecach przebiegły mrówki. Chodził po pokoju i klął, później znowu wziął się do przeglądania pism i przyszedł do przekonania, że jakakolwiek denuncjacja284 ze strony dawnych znajomych jest mało prawdopodobna. Olśni ich i onieśmieli jego stanowisko i stosunki. Chyba że donosić będą anonimowo... Ale anonimów poważnie się nie bierze.

Uspokoił się znacznie. Natomiast podczas rozczytywania się w przypisywanych mu talentach zatroskała go inna myśl: jak sobie da radę?

Niby największa praca spadnie na tego dyrektora Wandryszewskiego, ale przecie i on sam będzie musiał coś robić, mówić, podpisywać, decydować... I to wszystko w sprawach przerażająco niezrozumiałych! Nie ma innego sposobu, tylko trzeba znaleźć kogoś sprytnego... Żeby taki Kunicki zechciał, ale nie zechce... W ogóle teraz będzie musiał rozstać się z posadą w Koborowie. Zrobiło mu się przykro na myśl, że rozstanie się także z Niną, ale powiedział sobie:

„Trudno. Jak trzeba, to trza. Nie ona jedna na świecie”.

Gorzej będzie z wynalezieniem takiego gościa, co by za niego robił... Mógłby go zrobić, na przykład, swoim sekretarzem...

Nagle klepnął się w czoło.

„Krzepicki”!

Aż podskoczył z radości. Krzepicki to cwaniak, kuty na cztery łapy, ten wie, co w trawie piszczy. W butelkę nabić się nie da, ale swój chłop, brat łata, jak zrobi się z nim sztamę285, będzie ruszał mózgiem za dwóch.

Tak go ucieszył ten pomysł, że postanowił zaraz odszukać Krzepickiego.

Ubrał się szybko i po kwadransie dzwonił już do drzwi pani Przełęskiej. Właśnie wstawano od obiadu. Oprócz pani domu był Krzepicki i cherlawa286 panienka, bardzo piegowata, panna Hulczyńska.

Przyjęto Dyzmę głośnymi gratulacjami. Pani Przełęska nazwała go zbawcą ziemiaństwa. Zyzio Krzepicki — Napoleonem gospodarczym, a panna Hulczyńska patrzyła weń jak w słońce.

Zaczęła się rozmowa o Koborowie i wszyscy bardzo się zmartwili, gdy Dyzma oświadczył, że teraz nie będzie miał czasu zajmować się sprawą Żorża Ponimirskiego.

— Zresztą — dodał — z jego klepkami jest tak źle, że nic nie dałoby się zrobić.

Zyzio zaklął, piegowata panienka zrobiła smutną minę, a pani Przełęska wyraziła nadzieję, że nie trzeba tracić nadziei.

Kulminacyjnym momentem wizyty Nikodema Dyzmy u pani Przełęskiej była chwila, gdy pociągnąwszy łyk kawy, powiedział:

— A ja tu przyszedłem z propozycją. Panie Krzepicki, pan nie posiada żadnej posady?

— Nie.

— A ma pan chęć?

— Naturalnie! — klasnęła pulchnymi rączkami pani Przełęska.

— Bo widzi pan — ciągnął Nikodem — ja będę teraz potrzebował sekretarza. Sekretarz prezesa banku to przecież nie byle co. To musi być, znaczny, inteligentny, sprytny i w ogóle, faktycznie odpowiedzialny. Uważasz pan?

Krzepicki oblizał wargi i zrobił niedbałą minę.

— Dziękuję, panie prezesie, ale nie wiem, czy potrafię. Poza tym... hm... powiem otwarcie, pan prezes mi tego za złe nie weźmie, ale ja chyba nie nadaję się do funkcji urzędniczych. Stałe godziny biurowe, codzienne wczesne wstawanie...

Dyzma klepnął go po kolanie.

— Nic się pan nie bój! Żadnych stałych godzin. Będziesz pan siedział w pracy tylko wtedy, gdy ja będę siedział, a co panu się zdaje, że prezes to ma siedzieć kamieniem? Od tego jest, panie, dyrektor. My będziemy tylko od głównych spraw, od ważniejszych. No, daj pan rękę!

Pani Przełęska wybuchnęła entuzjazmem. Z emocji zaczęła Krzepickiego tykać287, namawiając go gwałtownie do natychmiastowego przyjęcia propozycji.

Zyzio uśmiechnął się i podał rękę.

— Bardzo dziękuję panu prezesowi. Ale czy można spytać, jaką gażę288 pan prezes mi przeznaczy?

Nikodema mile połechtał „pan prezes”. Wziął się w boki i zapytał:

— No, a ile pan chciałbyś?

— Czy ja wiem?...

— No, śmiało — zachęcał Nikodem.

— Jak pan prezes uważa.

Dyzma uśmiechnął się dobrotliwie.

— Pan prezes uważa, że pan sekretarz sam musi powiedzieć.

Wszyscy uprzejmie roześmiali się.

— Mój Boże — wtrąciła pani Przełęska — mnie się zdaje, że jakieś tysiąc złotych...

— Tysiąc dwieście! — śpiesznie skorygował Krzepicki.

— Co? Tysiąc dwieście? No, więc ja panu dam tysiąc pięćset.

Obrzucił triumfującym spojrzeniem pokój, a Krzepicki wśród zachwyconych „ochów” pani Przełęskiej zerwał się i, głośno szurgając nogami, dziękował panu prezesowi.

Pani Przełęska oświadczyła, że to nie może skończyć się na sucho, i kazała służącemu przynieść butelkę szampana.

— No — rzekł Dyzma podnosząc szklaneczkę — no, panie Krzepicki, tylko jeden jedyny warunek: sztama! Rozumiesz pan? Sztama! Sztama! To znaczy, musimy trzymać jeden z drugim. I ani pary z gęby o tym, czym ze sobą gadamy...

— Rozumiem, panie prezesie.

— A ja panu powiem, że jak będę z pana zadowolony, to na święta czy przy innej okazji dwa, trzy tysiączki gratyfikacji...

Krzepicki odprowadził Dyzmę do hotelu. Po drodze rozmawiali jeszcze o organizacji banku i Nikodem zapowiedział, że zaraz jutro poznajomi Krzepickiego z dyrektorem Wandryszewskim.

— Nie będę miał zbyt wiele czasu, bo muszę załatwić inne sprawy, więc tak się umówmy, że organizacją zajmie się Wandryszewski, a sprawozdania będzie składał nie mnie, tylko panu, rozumiesz pan? A pan będzie gadał ze mną i referował, i moje rozporządzenia powtarzał tamtemu.

— Tak będzie najlepiej — potwierdził Krzepicki.

— Umiejętność kierowania, panie Krzepicki, zapamiętaj to pan sobie, polega na umiejętności szybkiej decyzji!

W hotelu zastał Ulanickiego, który powitał go tubalnym „na zdar289!”

— Wiesz, Nikusiu, że jeszcze mi we łbie huczy po wczorajszej bibie290. Ale! Czyś ty złożył już wizyty?

— Jakie wizyty?

— No, wiesz, wypada. Premierowi, Jaszuńskiemu, Brożyńskiemu i jeszcze kilku, bo Terkowskiemu pewno nie chcesz? Chociaż, wiesz, widziałem wczoraj, że on żalu do ciebie nie ma.

— Sądzisz, że koniecznie trzeba?

— No, niby tak.

— Hm — zakłopotał się Dyzma — kiedy, wiesz, tak samemu... Gdybyś ty ze mną poszedł...

— No, mogę pójść...

Ułożyli się291, że jutro złożą wizyty, gdyż tego wieczora musieli jeszcze odbyć konferencję w sprawie terminu otwarcia banku i rozpoczęcia jego działalności.

W niespełna dwa tygodnie wstępne prace organizacyjne znajdowały się już w pełnym biegu. Wyznaczono lokal w nowym gmachu przy ulicy Wspólnej; przeznaczając na biura banku dwa piętra oraz ośmiopokojowe mieszkanie dla pana prezesa.

Wprawdzie sama ustawa była jeszcze wałkowana na komisjach sejmowych, lecz nie ulegało wątpliwości, że obie izby uchwalą projekt rządowy bez większych poprawek.

Dyzma nie miał z tym wszystkim kłopotu, gdyż wszelkie sprawy załatwiali Wandryszewski i Krzepicki.

Ten ostatni okazał się nieoceniony. Zabrał się do pracy z zapałem, a że istotnie nie brakło mu sprytu, przeprowadzał, co chciał, zasłaniając się wciąż stanowczo wypowiadanym zdaniem:

— Pan prezes tego sobie życzy.

Początkowo Wandryszewski i inni, niekontenci292 z wścibiania się Krzepickiego w najdrobniejsze kwestie, zapytywali Dyzmę, czy istotnie tak postanowił, a nie inaczej, lecz Dyzma, chociaż częstokroć nawet nie wiedział, o co chodzi, nieodmiennie powtarzał:

— Jak co mówi Krzepicki, to znaczy, że ja tak zdecydowałem i nie ma o czym gadać.

Toteż wkrótce musiano się pogodzić z wścibstwem Krzepickiego. On sam zresztą zaprzyjaźnił się z panem prezesem na dobre. Oczywiście stykając się z nim nieustannie, szybko zorientował się w licznych brakach swego szefa. Te mu wszakże raczej szły na rękę, czyniąc sekretarza niezbędnym dopełnieniem prezesa. Niemniej Dyzma i wobec Krzepickiego stale się trzymał na baczności, a że był otoczony ogólnym podziwem i szacunkiem, że wciąż rosły jego potężne wpływy i stosunki, Krzepicki przyznawał mu w duchu posiadanie jakiejś tajemniczej siły i dziwnego umysłu.

Często dziwiły go wprawdzie momenty jakby przyćmienia umysłu Nikodema, kiedy zdawał się nie orientować w najprostszych sprawach, lecz doszedł do przekonania, że pan prezes umyślnie „udaje frajera”, by tym lepiej przyłapać podwładnych na jakichś kombinacjach. Zresztą wiedział, że jego pozycja zależy wyłącznie od prezesa, że znowu osiadłby na lodzie, gdyby tylko kto inny został prezesem, że w jego interesie leży wzmacnianie stanowiska swego szefa, i robił wszystko, by jego osobę otoczyć aureolą nieprzystępności i olimpijskości.

To znowuż całkowicie konweniowało293 Dyzmie.

Oszałamiające zaszczyty, jakie nań spadły, wprawdzie utwierdziły go w przekonaniu, że sam siebie dotychczas nie doceniał, lecz w najmniejszym stopniu nie zmniejszyły jego ostrożności, wynikającej ze świadomości braków we własnej inteligencji, obyciu, wychowaniu i wykształceniu. Najswobodniejszym był w stosunku do Krzepickiego, lecz i tu zawsze starał się być tajemniczym.

Wkrótce zasłynął dzięki temu jako „najmałomówniejszy człowiek w Polsce”. Jedni kładli to na karb angielskiego sposobu bycia, inni przyjęli do wiadomości to, co powiedział na fajfie294 u premiera, gdy go panie nagabywały o rozmowę:

— Nie mam o czym mówić.

Oczywiście, kto ma tyle do myślenia, nie ma nic do mówienia.

Ponieważ wszakże Nikodema, chociaż tego po sobie nie pokazywał, doprowadzała nieraz do rozpaczy jego nieznajomość różnych form i nierozumienie wielu słów, postanowił uzupełnić zasób swej wiedzy.

W tym celu wstąpił do jednej z księgarni na Świętokrzyskiej i nabył trzy dzieła: „Słowniczek wyrazów obcych”, „Encyklopedię Powszechną” oraz „Bon-ton295”.

Zwłaszcza ta ostatnia książka oddawać mu poczęła wielkie usługi. Zaraz pierwszego dnia znalazł w niej rozwiązanie tajemnicy, dlaczego Ulanicki kazał mu wrzucić do skrzynki u premiera nie jeden, lecz dwa bilety wizytowe.

Co do „Słowniczka”, używał go systematycznie. Każde słowo, którego znaczenia nie znał, zapamiętywał, by później odszukać objaśnienie.

Natomiast do encyklopedii zabrał się z całą systematycznością. Zaczął ją czytać od początku i do wyjazdu zdążył dojść do litery „f”. Nie bawiła go wprawdzie ta lektura, lecz widząc doraźne jej skutki w obcowaniu z ludźmi, postanowił wszystko przeczytać do końca.

Było to bodaj jedyne zajęcie Nikodema w owym okresie, jeżeli nie liczyć lektury listów Niny. Codziennie otrzymywał przynajmniej jeden. Były to listy długie i Dyzma, chociaż przyznawał, że są piękne, w końcu stracił cierpliwość i przestał je czytać. Zaglądał tylko na koniec, gdzie bywały zwykle informacje. Z nich dowiedział się, że Kunicki nie zamierza wyrzec się genialnego administratora, lecz uważa, że Nikodem będzie mógł łatwo pogodzić stanowisko prezesa banku ze stanowiskiem plenipotenta296, gdyż Kunicki absolutnie żadnych zajęć mu nie narzuca, pozostawiając wolną rękę.

Nina bardzo się tym cieszyła i błagała Dyzmę, by na to się zgodził. Nikodem długo namyślał się, lecz zdecydował się przyjąć propozycję dopiero wówczas, gdy Krzepicki z całą stanowczością stwierdził, że od przybytku głowa nie boli.

Nie napisał o tym Ninie, gdyż zgodnie z jej prośbą w ogóle do niej nie pisywał. W Koborowie listy zawsze przechodziły przez ręce Kunickiego i Nina obawiała się, by ten nie otworzył koperty, jak to już przed paru laty zdarzyło się z listami Kasi.

Urządzeniem mieszkania pana prezesa zajmował się Krzepicki, i to z taką energią, że w ciągu dwóch tygodni wszystko było wykończone i Nikodem przeprowadził się z hotelu na Wspólną.

Nazajutrz wyjechał do Koborowa, by zabrać rzeczy i rozmówić się z Kunickim.

Była to niedziela, a że zapomniał zadepeszować po konie, musiał iść pieszo. Odległość nie przekraczała dwóch kilometrów, a że ranek był piękny, przechadzka ta Dyzmie sprawiła nawet przyjemność.

W pobliżu tartaku spotkał starszego majstra z papierni, który z szacunkiem ukłonił się Dyzmie. Dyzma przystanął i zapytał:

— Cóż tu u was słychać w Koborowie?

— Dzięki Bogu, nic nowego, proszę pana administratora.

— Nie jestem już administratorem, tylko prezesem banku. To nie czytaliście tego w gazecie?

— Czytaliśmy, a jakże, że nas taki zaszczyt spotkał.

— No więc? Więc mówi się do mnie „panie prezesie”. Rozumiecie?

— Rozumiem, panie prezesie.

Dyzma włożył ręce w kieszenie, kiwnął głową i ruszył dalej. Po paru krokach odwrócił się jednak i zawołał:

— Hej, człowieku!

— Słucham, panie prezesie.

— A pan Kunicki jest w pałacu?

— Nie, panie prezesie, pan dziedzic pewnikiem w Siwym Borku, bo tam kolejkę zakładają.

— Przecież dziś niedziela, święto.

— O, u pana dziedzica to święto jest wtedy, jak roboty nie ma, panie prezesie — rzekł majster z gorzką ironią.

Dyzma nasrożył się.

— Tak powinno być. Praca to grunt! A wy to byście wiecznie świętowali. Naród z was taki.

Założył ręce na plecy i poszedł w stronę pałacu.

Drzwi frontowe były zamknięte i dopiero po kilku dzwonkach otworzył je lokaj, który struchlał, ujrzawszy minę Dyzmy.

— Co do cholery, powymieraliście tutaj! Dodzwonić się nie można!

— Moje uszanowanie jaśnie panu, przepraszam najmocniej, byłem w kredensie297.

— Co w kredensie! Bałwanie jeden! Pół godziny czekam, a on w kredensie. Bydlę nieskrobane! No, zdejmujże palto, co patrzysz jak wół na malowane wrota. Gdzie pani?

— Nie ma, proszę pana administratora, jaśnie pani pojechała do kościoła.

— Po pierwsze, nie żaden pan administrator, tylko pan prezes, ćwoku jeden, a po drugie, to jak państwa nie ma, to wy tutaj sobie święto urządzacie, próżniaki! Nie ma święta! Święto jest wtedy, jak roboty nie ma, rozumiesz! Za mordę was trzeba trzymać! No, czego stoisz?

Lokaj ukłonił się i wyśliznął się do hallu.

— Za mordę tych draniów trzeba trzymać — mruczał Dyzma do siebie — inaczej na łeb włażą.

Włożył ręce w kieszenie i zaczął chodzić. Wszystkie pokoje były już sprzątnięte, w sypialni Kunickiego natomiast na środku pokoju stała szczotka do zamiatania. Zadzwonił i bez słów wskazał służącemu szczotkę.

— Uch, cholera! — burknął, gdy ten zniknął za drzwiami.

Obszedł cały parter i wszedł na górę. W saloniku Niny były otwarte okna. Nie był tu jeszcze nigdy i z ciekawością zaczął oglądać meble, obrazy, fotografie.

Tych najwięcej było na biurku. Nikodem usiadł na małym foteliku i przyglądał się im. Od niechcenia spróbował otworzyć szufladę, lecz była zamknięta. Druga też, natomiast środkowa była otwarta.

„Co też ona tu ma?” — pomyślał i odsunął szufladkę do połowy.

Wewnątrz panował takiż uderzający ład, jak i na biurku. W opaskach z niebieskich i zielonych wstążek leżały listy. Zaczął je przeglądać. Były to przeważnie listy koleżanek Niny z klasztoru, niektóre były pisane po francusku.

Tuż