Profesor Butrym - Jerzy Żuławski (czytanie książek TXT) 📖

Rozbierzże się przynajmniej — rzekła po chwili.

— Ach, głupstwo! — mruknęła Butrymowa i rzuciła futro, nie patrząc, gdzieś poza siebie na otomanę. Potem naraz przycisnęła obie pięści do ust i zaczęła powtarzać:

— To straszne! To straszne! Ja po prostu oszaleję!

Bergerowa nieznacznie wzruszyła ramionami.

— Właściwie nie wiem, o co ci chodzi tak dalece. Nie jesteś przecie panną, która się w takich razach musi ukrywać. Zresztą w dzisiejszych czasach i panny nie biorą tego zbyt tragicznie. Mogłabym ci zaraz przytoczyć przykład, jeśli mi tylko przyrzeczesz, że będziesz dyskretna...

— Ach, daj mi pokój z twymi przykładami!

Więc czegóż ty nareszcie chcesz?

— Rady, rady jakiej chcę od ciebie, pomocy ratunku, bo mi się już obłęd...

Urwała nagle i powstała.

— Właściwie nie chcę niczego. Przepraszam cię.

Zaczęła zbierać porozrzucane swe rzeczy, gotowa już do odejścia.

Bergerowi poskoczyła ku niej i objęła ją obiema rękami wpół.

— Zośka, Zośka! Zastanówże się, co ty robisz!

— Co?

Rzuciła to chłodno, trochę nieprzytomnie, patrząc z natężeniem na przyjaciółkę, której zresztą nie widziała, myślą swoją zajęta.

— Dokąd idziesz? Po co? Siadajże jeszcze. Przecież w takim usposobieniu ja cię na ulicę nie puszczę. Pogadamy. Może się co wymyśli, a może się ty uspokoisz i z tym ostatecznie bardzo zwykłym losem się pogodzisz...

Butrymowa potrząsnęła głową w milczeniu i usiadła.

— Przede wszystkim... czy jesteś pewna?

— Prawie że tak.

Naraz wdowa uderzyła się w głowę.

— Słuchaj no, przyznaj się, a może to... może to... mąż twój nie miał w tym udziału i dlatego...? Byłaś niedawno sama za granicą... Wiesz, że ja umiem dochować tajemnicy.

— Śmieszna jesteś.

— Więc powiedzże mi tak spokojnie, o co ci chodzi?

— Nie chcę! Nie chcę! I koniec! Nie chcę, słyszałaś!?

— Słyszę, ale...

— No. To powinno wystarczyć..

— Dobrze, ale dlaczego nie chcesz?

— Bo nie chcę. Nie chcę się czuć przez całe miesiące zwierzęciem, a po urodzeniu dziecka, o którym nie wiem nawet, jakie by było, być mamką, piastunką, służącą... Nie chcę! Dość tego miałam raz.

— Zdarza się to kobietom i po dziesięć razy.

— Niech się zdarza komu chce, ale nie mnie. Ja jestem człowiekiem i mam swoje ludzkie prawa. Jak może... jak się może coś dziać bez mojej woli!

Bergerowa uśmiechnęła się dyskretnie.

— Troszeczkę twojej woli jednak musiało w tym być...

Pani Zośka nie odpowiedziała. Przytknęła tylko chusteczkę do ust i do uszu. Bergerowa spostrzegła, że płacze. Przysiadła obok niej na dywanie i objęła ją rękami.

— Zochna, przecie się nie denerwuj niepotrzebnie! Trzeba jeszcze przeczekać, dotąd nic pewnego, a potem... potem może jaka rada się znajdzie. Ostatecznie w tym stanie nerwów, w jakim się znajdujesz, każdy lekarz przyzna ci słuszność!

— Tak, tak, ty dobra jesteś, Wandziu. Nie gniewaj się na mnie, ale ja już doprawdy nie wiem... Ty mi dopomożesz, prawda? Masz tu znajomości...

— Czy nie lepiej by było, aby sam mąż twój pomówił z kolegami z uniwersytetu?

— Och, on! On tego nie zrobi nigdy, nigdy!

Zaczęła płakać na głos i zanosić się aż od łez.

— To źle — mówiła Bergerowa. — Bez jego woli i zgody nic się stać nie może.

— Jak to? Nawet gdybym umrzeć miała? Gdyby to życiu mojemu groziło?

— Ha, w takim razie... Ale, o ile wiem, jesteś zupełnie zdrowa i w stanie twoim nie ma dla ciebie żadnego niebezpieczeństwa,

— Owszem, jest! Jest niebezpieczeństwo, bo ja się zabiję!

— Dajże pokój. Z powodu takiego głupstwa!?

— Dla ciebie to jest głupstwo, dla mnie nie.

Bergerowa nie mogła się powstrzymać od śmiechu.

— Moja droga, w danym wypadku to byłoby raczej przeciwnie, bo ja przecież nie mam żyjącego męża.

— Nie żartuj, bo mnie to nie w głowie w tej chwili.

— Owszem, najlepiej jest żartować, aby rzeczy nie brać zbyt tragicznie! I pomyśl! Namawiałaś mnie na romans ze swoim mężem! Ładna by była historia, gdyby to tak mnie było spotkało!

Butrymowa roześmiała się mimo woli.

— Wierz mi, że bym wolała.

— Ale ja nie. Dziękuję. Wolę zachować cnotę świętego stanu wdowiego — przynajmniej co do skutków.

— Ale mnie radź!

— Zrobię, co będę mogła. Musi się najpierw zebrać lekarskie konsylium, w tym cała rzecz, aby uznali, że stan twój jest niebezpieczny.

— Muszą uznać, gdy ja im powiem...

— Ech, to tam głupstwo, co ty im powiesz!

Pani Zośka zerwała się gwałtownie. Oczy jej płonęły, zaciśnięte szczęki zadrgały nerwowo.

— Jak mnie kto może zmuszać, gdy ja nie chcę! Jakim prawem? Jaką ustawą? Czyż ja nie mam swobody rozporządzać sobą i tym, co ode mnie zależy? Ja! Ja jedna tylko i nikt inny za mnie! Nikt na świecie!

— Dobrze, ale uspokój się, mówię ci, bo się jeszcze rozchorujesz. Prawa i ustawy są inne i nie bardzo o nas dbają.

— Tak, prawa i ustawy pisali mężczyźni.

— Przyznam ci się, że mimo wszystko wolę to. Bo choć sama jestem przypadkowo kobietą, ale bałabym się babskich praw.

— Kpisz ciągle, jakby mnie na złość...

— Więc będę mówić poważnie. Ale czyś się ty nad tym zastanowiła, co twój mąż powie? Zwłaszcza, gdy on jest przeciwnego zdania.

— Czy ja wiem? — wyruszyła ramionami. — Zresztą cóż jemu do tego? To przecież wyłącznie moja sprawa.

— Nie bardzo i uprzedzam cię, że musisz się z nim bezwarunkowo naprzód porozumieć. Bez tego nie ma nawet o czym myśleć.

Pani Zośka objęła skronie rękoma.

— Och, Boże! Po co ja na tym świecie żyję? Żebym już raz zdechła, toby było najlepiej.

— Cóż ty wygadujesz? Przecie masz syna!

— Ach, syn... Starszy już jest i obszedłby się beze mnie. Zapomniałby wkrótce... A teraz znowu te przejścia, te rozmowy, te tłumaczenia!

— Myślisz, że profesor może się uprzeć i niezgodzie?

— Musi się zgodzić, ale co mnie to będzie kosztowało! A potem znowu ta cała historia. — Och! Jakież to obrzydliwe! Świństwo, świństwo!

— Więc namyśl się. Może lepiej dać pokój i zostawić wszystko tak jak jest?

— Nie mogę. Po prostu nie czuję się na siłach. To nie frazes, co mówię, ale doprawdy boję się obłędu. Zaledwie w ostatnich tygodniach trochę się uspokoiłam i przyszłam do równowagi, i znowu... Nie wiem co ja Panu Bogu winna jestem, że się tak zawziął na mnie.

— Nie bluźnij! Masz życie szczęśliwe, którego ci tysiąc kobiet może pozazdrościć.

— A! Żeby pies miał takie szczęście!

Bergerowa zaczęła się głośno śmiać.

— Moja ty, nie gniewaj się na mnie, że się śmieję, ale doprawdy nie mogę już wytrzymać. Żeby cię tak kto zobaczył i posłyszał! Moja Zochno, jesteś taka okropnie zabawna, że ludzkie wyobrażenie przechodzi!

— Więc nie chcesz mi dopomóc?

— Ale owszem, owszem, tylko pozwól niech się na — śmieję... Jak to powiedziałaś? „Żeby pies miał takie szczęście!”

Butrymowa ruszyła ramionami i bez pożegnania wyszła od przyjaciółki.

Szła przez planty wolno z pochyloną głową w bezradnym, tępym zamyśleniu. Wszystko to, co się z nią działo, przedstawiało jej się w wypotworniałych, nielitościwych kształtach. Głucha rozpacz w niej wybierała, a razem z nią żal niezgłębiony do męża, do ludzkich praw i urządzeń, do przyrody całej, do losu wreszcie, choć niewątpliwie z trudnością by jej przyszło określić stopień ich przewiny. Czuła się tylko strasznie, strasznie nieszczęśliwą. Chwilami wrzał w niej bunt tym straszniejszy, że zupełnie bezsilny.

— Nie chcę, nie chcę! — powtarzała w sobie z zawziętym, ślepym i coraz twardszym uporem, zapominając już prawie, dlaczego nie chce właściwie. Nie opuszczała jej tylko świadomość, że zrobi raczej wszystko, co będzie w jej mocy, że waży się raczej na rzeczy jakieś całkiem nieprawdopodobne, niżby miała dopuścić, aby się działo coś, przeciw czemu oto cała wola jej się opiera.

— Nie dam się skrzywdzić — szeptała przez zaciśnięte zęby — jestem człowiekiem i mam prawo rozporządzać sobą, mam prawo, mam, mam!

Do żadnego dalszego rozumowania umysł jej w tej chwili nie był zdolny. Poglądała przed siebie z nienawiścią, jak gdyby wszyscy mijający ją ludzie byli jej osobistymi wrogami, czyhającymi tylko na to, aby jej jakąś straszliwą krzywdę wyrządzić. Miała uczucie, że jest osaczonym zwierzęciem, które musi się bronić, bronić wszelkimi siłami.

Ktoś jej się ukłonił i przywitał ją głośno.

Wzniosła głowę, przywołując z przyzwyczajenia uprzejmy uśmiech na usta.

Stal przed nią adwokat Dzióbek i ze swym zwykłym, trochę impertynenckim uśmiechem wyrzucał monokl z prawego oka.

— A, to pan...

— Mówi to pani ze zdziwieniem. Czy mam to tak rozumieć, że mnie pani nierada spotyka? W takim razie idę dalej, jeśli pani przeszkadzam.

— To nie, ale przestraszył mnie pan — rzekła, podając mu dłoń na powitanie.

— Aż tak? Szła pani zamyślona... Czy można znać przynajmniej powód tego zamyślenia.

— Nie.

Powiedziała to krótko i twardo i zaśmiała się naraz.

— Ależ owszem. To jest... Myślałam właściwie o rzeczach zupełnie obojętnych.

— Ciekaw jestem w takim razie, jak pani wygląda, myśląc o rzeczach poważnych!

— Przecież kobiety według was nigdy podobno o poważnych rzeczach nie myślą.

— Przepraszam panią, co to znaczy to „według was”?

— Miałam mężczyzn na myśli.

— Nie lubię być podciąganym pod miano ogólne, Zwłaszcza w tym wypadku. Jestem bowiem zdecydowanym i gorącym zwolennikiem kobiet.

Mówił dalej, banalnie i potoczyście; ona odpowiadała odruchowo, nie słysząc właściwie zgoła tego, co on mówi.

Chwilami przebłyskiwało jej przez świadomość, że adwokat prawi jej jakieś komplimenta98, uśmiechała się zdawkowo i usiłowała być uprzejmą, bez jawnego wyobrażenia o tym, co robi.

Skręciła mimo woli i bez celu w jedną ze starych ulic, wiodących ku Rynkowi, adwokat szedł ciągle za nią. Ośmielony jej uprzejmym i nieodpornym zachowaniem się wobec tego, co jej prawił, począł być coraz „przyjemniejszym” i natarczywszym. Zauważyła nareszcie, że on jej robi zupełnie formalne wyznanie miłości. Właściwie nic ją to nie obchodziło. Nie odrzekła ani słowa, nie dbając zgoła o to, jak mecenas będzie sobie jej milczenie tłumaczył. W pewnym miejscu zatrzymała się bezwiednie i podnosząc głowę, spojrzała w okna, oświetlone słońcem, które przed zachodem z za chmur wyjrzało.

— Pani mi nie odpowiada — usłyszała natarczywe słowa adwokata.

— Ach, przepraszam, zamyśliłam się. O co pan pytał?

Dzióbek poczerwieniał mocno.

— Widzę, że się pani głęboko zamyśliła, jeśli nie słyszała pani moich słów. A czy można wiedzieć teraz, o czym pani myślała.

Spojrzała znowu w okna, na które patrzyła przedtem nieświadomie, szukając pretekstu. Zauważyła naraz, że zna ten dom. Postanowiła z tego skorzystać.

— Tak, myślałam właśnie, że muszę zajść do doktora Poleskiego, który tu mieszka.

Wybuchnął trochę sztucznym, niegrzecznym śmiechem.

— Wszakże doktór Poleski przed dwoma laty się zastrzelił!

— Prawda, prawda. Zapomniałam. To wielka szkoda.

— Mówi pani jak nieprzytomna.

Patrzyła w okna. Miała wrażenie, że za firanką przesunął się jakiś biały cień kobiecy... Było jej to zresztą zupełnie obojętne. Nie wiedziała nawet, kto obecnie zajmuje to mieszkanie po garbatym lekarzu-samobójcy.

— Czy idziemy dalej? — zapytał Dzióbek z lekką niecierpliwością.

— Nie. Przepraszam pana. Muszę już śpieszyć do domu. Powinnam tam być...

Pożegnała go skinieniem głowy i odeszła szybko. Stał przez chwilę na ulicy, patrząc za nią i kręcąc głową z niechętnym zdumieniem.

— Coś tam musi być — szepnął i uśmiechnął się złośliwie.

W kawalerskim mieszkaniu Borzyckiego, czystym i nie bez pewnej skromnej i dość surowej wytworności urządzonym, siedziała przed zwierciadłem księżna Helena i upinała rozpuszczone włosy. Ręce jej nagie, wzniesione do góry, w ostatnich blaskach zachodzącego słońca wyglądały jak gdyby wyciosane z różowego marmuru. Na szyi odkrytej, oślepiająco białej, znaczyły się dwie krwawe plamy. Spostrzegła to w zwierciadle i dotykając ich palcami, rzuciła z uśmiechem poza siebie:

— Patrz, co zrobiłeś! To ślady twych pocałunków. Jakże ja się teraz na świat pokażę!

Borzycki, który siedział w głębi, zbliżył się i znowu usta niesyte do ramienia jej przycisnął.

— Nie, nie, daj już pokój, nie można! — broniła się. — Godzina późna, a muszę wieczorem być na koncercie...

Mówiąc to, muskała mu ruchem głowy twarz swemi włosami, a potem wyciągając w tył ręce, ujęła jego skronie i przycisnęła na chwilę do ust swych gorących i upojnych.

— Och ty! Mój chłopcze!

— Hela!

Nagle głowę jego odepchnęła.

— Odejdź. Muszę się ubrać.

Osunął się na ziemię około jej kolan.

— Słuchaj mnie. Właśnie prosić cię chciałem, abyś dziś tak wcześnie nie odchodziła. Koncert dopiero za dwie czy trzy godziny się zacznie, a zresztą co ci po tym koncercie?

— Muszę się ludziom pokazać.

— Po co? Na co? — błagał cicho. — Posłuchaj, Helu, zaczyna się teraz nasza godzina, siądziemy przy sobie i będziemy gwarzyć... Tak rzadko dajesz mi coś więcej ze siebie ponad ten uścisk.

— Czy mało?

Przechyliła w tył głowę i spojrzała nań błyszczącymi spod opuszczonych powiek oczyma. Usta w zastygłym uśmiechu wpół rozchylone drgnęły lekko i wysunęły się nieco naprzód jak do pocałunku, pierś jej, ciągle niepokalanie doskonała w szlachetnym swym kształcie, wzniosła się w głębokim oddechu i pozostała tak na moment wzniesiona, jakby miłosną żądzą nabrzmiała...

— Czy mało...? — powtórzyła zaledwie dosłyszalnym szeptem.

— Nie! To dużo, to więcej niż świat, to szczęście, to rozkosz, to życie! Wszystko! Och, moja, moja ty! Ginę ze szczęścia przy twoich nogach. Nie wiedziałem nawet, że może w ogóle być szczęście tak wielkie i upojne!