Hrabia Monte Christo - Aleksander Dumas (ojciec) (biblioteka szkolna online .txt) 📖

pokazać im w środku ten przybytek grozy, który dziś był już tylko zwykłą osobliwością. Hrabia wiedział o tym wszystkim. Ale gdy tylko wszedł do środka, gdy zaczął schodzić po ciemnych schodach, gdy znalazł się w lochach, które zapragnął zobaczyć, twarz powlekła mu śmiertelna bladość, a czoło zrosiło się zimnym potem. Zapytał, czy nie pozostał jeszcze jakiś dozorca więzienny z czasów Restauracji. Wszyscy jednak przeszli na emeryturę albo znaleźli jakieś inne zajęcie. Odźwierny zaś, który go oprowadzał, pracował tu dopiero od 1830 roku.

Wprowadził hrabiego do jego własnej celi. Ujrzał znajome blade światło, sączące się przez szparę okienka. Ujrzał miejsce, gdzie stało niegdyś łóżko i tuż obok ślad po otworze, który wydrążył ksiądz Faria. Choć sam otwór zamurowano, fragment muru, gdzie kiedyś się znajdował, wciąż się wyróżniał — kamienie miały tu inny kolor.

Pod hrabią ugięły się nogi. Przysiadł na zydlu.

— Krążą może jakieś opowieści o tym zamku? Poza tą o uwięzieniu Mirabeau? — zapytał. — Jakieś historie związane z tymi ponurymi miejscami? Aż trudno uwierzyć, że ludzie mogli kiedykolwiek zamykać tu bliźnich.

— Tak, proszę pana — rzekł odźwierny — i dozorca Antoni opowiedział mi nawet jedną historię o tej właśnie celi.

Monte Christo zadrżał. Antoni był jego dozorcą. Hrabia prawie zapomniał, jak wyglądał i jak się nazywał — ale samo brzmienie tego imienia wystarczyło, by ujrzał go jak żywego: twarz obrośnięta brodą, ciemna bluza, pęk kluczy — niemal słyszał, jak brzęczą. Odwrócił się i wydało mu się, że widzi go w mroku zalegającym w korytarzu, spotęgowanym jeszcze przez światło pochodni, którą odźwierny trzymał w ręku.

— Chce pan posłuchać tej historii? — zapytał odźwierny.

— Tak, mówcie — rzekł Monte Christo.

I przerażony, że ma usłyszeć o własnych dziejach, przyłożył rękę do piersi, by powstrzymać gwałtowne bicie serca.

— Bardzo dawno temu — zaczął odźwierny — w celi tej osadzono pewnego bardzo niebezpiecznego więźnia, tym niebezpieczniejszego, że jak powiadają, człowiek ten był niezwykle przemyślny. W tym samym czasie przebywał tu także drugi więzień. Ten to wcale nie był zły. Po prostu biedny, obłąkany ksiądz.

— Hm, obłąkany — powtórzył Monte Christo. — A na czym to szaleństwo polegało?

— Ofiarował miliony, gdyby ktoś zechciał go stąd wypuścić.

Monte Christo wzniósł oczy ku górze, ale nie dojrzał tam nieba, bo dzieliła go od niego kamienna zasłona sklepienia. Pomyślał, że równie nieprzenikniony kamień zasłaniał oczy tym, którym ksiądz Faria składał swoje propozycje.

— Czy więźniowie mogli się widywać? — zapytał Monte Christo.

— Ależ skąd, było to surowo zabronione. Ale oni ominęli ów zakaz drążąc w ścianie korytarz, który łączył obie cele.

— A który wpadł na pomysł, by wydrążyć ten korytarz?

— O, na pewno ten młody! Był przemyślny i silny, a biedny ksiądz stary i słaby, no i jeszcze zbyt niedomagał na umyśle, by mógł doprowadzić do końca jakikolwiek plan.

— Ślepcy! — szepnął do siebie Monte Christo.

— W każdym razie — ciągnął odźwierny — młodszy wydrążył podkop. Jak? Tego nie wiadomo. Dość, że to zrobił, czego dowodem może być ślad, który ciągle jeszcze widać. O tu, proszę spojrzeć.

I zbliżył pochodnię do muru.

— Rzeczywiście — rzekł hrabia głosem przytłumionym z wzruszenia.

— No i obaj więźniowie mogli się widywać. Jak długo to trwało? Także nie wiadomo. Pewnego jednak dnia staruszek zachorował i umarł. Zgadnij pan, co zrobił młodszy?

— Powiedzcie.

— Przeniósł trupa do własnej celi, położył go w łóżku twarzą do ściany, sam zaś wrócił do pustej celi, zakrył dziurę i wsunął się do worka, przeznaczonego dla zmarłego. No i co, słyszał pan kiedyś o czymś podobnym?

Monte Christo przymknął oczy i raz jeszcze poczuł wszystko to, czego doświadczył, gdy jego twarz zetknęła się z szorstkim płótnem, przenikniętym zimnem trupa. Odźwierny mówił dalej.

— A zamiar miał taki. Sądził, że w zamku If umarłych się grzebie w ziemi. Dobrze się domyślał, że nikt by się nie wykosztowywał na trumnę dla więźnia i liczył, że uda mu się własnymi rękoma odwalić ziemię. Na nieszczęście w twierdzy istniał obyczaj, który uniemożliwił mu wykonanie tego zamiaru. Umarłych nikt tu nie grzebał. Przywiązywali im po prostu kulę do nóg i wrzucali do morza. I tak też się stało. Naszego więźnia wrzucono z krużganka do wody. Nazajutrz znaleziono prawdziwego trupa i wszystko się wydało — bo grabarze wyznali to, czego wpierw nie śmieli powiedzieć: że gdy wyrzucili zwłoki, usłyszeli przeraźliwy krzyk, zaraz potem zduszony przez fale, które pochłonęły więźnia.

Hrabia westchnął ciężko; z czoła spływał mu pot, serce ściskał mu ból.

— Tak — szepnął do siebie — tak, te wątpliwości, które czułem, były tylko początkiem zapomnienia, ale tutaj serce znów zaczyna krwawić, znów zaczyna łaknąć zemsty. I co, nigdy potem — zapytał głośno — nie słyszeliście już o tym więźniu?

— E, nie. Rozumiesz pan, jedno z dwojga: albo spadł na płask, a że leciał z wysokości pięćdziesięciu stóp, to i zabił się od razu...

— Mówiliście, że przywiązano mu do nóg kulę, a więc powinien był lecieć pionowo.

— Albo też upadł właśnie nogami w dół, a wtedy ciężar pociągnął go na dno i tam spoczął na wieki, biedaczek...

— Żal wam go?

— A tak, chociaż wrócił w swój żywioł. Chodziły pogłoski, że ten biedak był niegdyś oficerem marynarki, a uwięziono go za bonapartyzm.

— O, prawdo — szepnął hrabia. — Bóg cię stworzył, abyś ulatywała ponad fale i płomienie. Tak więc biedny marynarz żyje jeszcze w pamięci kilku gawędziarzy; powtarzają jego straszliwą historię wieczorem przy kominku i dreszcz przejmuje słuchaczy w chwili, gdy nieszczęsny spada w dół i zakrywają go fale. A nie wiadomo, jak się nazywał? — zapytał głośno.

— E, skąd byśmy to mieli wiedzieć — odparł odźwierny. — Znaliśmy go tylko jako numer trzydzieści cztery.

— Villefort! Villefort! — wyszeptał Monte Christo. — Musiałeś to sobie nieraz powtarzać, gdy moje widmo niepokoiło cię w bezsenne noce.

— Jaśnie pan chciałby jeszcze odwiedzić inne lochy? — zapytał odźwierny.

— O tak, zwłaszcza jeśli pokażecie mi celę tego biednego księdza.

— A, numer dwadzieścia siedem?

— Tak, dwadzieścia siedem — powtórzył Monte Christo.

I wydało mu się znowu, że słyszy głos księdza Farii, gdy pytał o jego nazwisko, a ten odkrzyknął mu zza ściany swój numer.

— No to w drogę.

— Poczekajcie — rzekł Monte Christo. — Chciałbym jeszcze się tu porozglądać.

— O, dobrze się składa. Zapomniałem klucza od tamtej celi.

— To idźcie po klucz.

— Zostawię panu pochodnię.

— Nie, weźcie ją.

— Ale zostaniesz pan bez światła!

— Widzę w ciemności.

— No patrzcie, to tak jak on.

— Jaki znowu on?

— Numer trzydzieści cztery; mówią, że tak się przyzwyczaił do ciemności, że dojrzałby nawet szpilkę w najciemniejszym kącie lochu.

— Żeby do tego dojść, trzeba mu było dziesięciu lat — szepnął hrabia.

Odźwierny wyszedł, zabierając pochodnię.

Hrabia powiedział prawdę — zaledwie po kilku sekundach widział w ciemnościach jak w biały dzień. Rozejrzał się wokół i dopiero wtedy naprawdę rozpoznał swoją celę.

— Tak... — rzekł — to kamień, na którym zwykle siadywałem! To ślady moich pleców, którymi opierałem się o mur! To ślad mojej krwi, która popłynęła mi z czoła tego dnia, gdy chciałem sobie rozbić głowę o ścianę!... O, liczby... pamiętam... wyrysowałem je wtedy, gdy obliczałem wiek ojca, żeby się dowiedzieć, czy zastanę go jeszcze przy życiu... i wiek Mercedes, aby się przekonać, czy zastanę ją może jeszcze wolną... I gdy skończyłem te rachunki, błysnął mi nawet promyk nadziei... Bo nie liczyłem się ze śmiercią głodową i niewiernością!

I zaśmiał się gorzko. Ujrzał niczym we śnie trumnę ojca niesioną do grobu... i Mercedes, jak idzie do ołtarza.

Na innej ścianie rzucił mu się w oczy jakiś napis. Litery, wciąż jeszcze białe, kontrastowały z zielonkawym murem.

MÓJ BOŻE — przeczytał Monte Christo — ZACHOWAJ MNIE OD NIEPAMIĘCI.

— O, tak! — zawołał. — To jedyna modlitwa, jaką odmawiałem pod koniec. Już nie błagałem o wolność, błagałem o pamięć, bałem się, żeby nie oszaleć i nie zapomnieć. Boże, zachowałeś mi pamięć — i zapamiętałem. Dzięki ci, dzięki ci, Boże!

W tejże chwili na murach zamigotało światło pochodni — to powracał odźwierny.

Monte Christo wyszedł mu naprzeciw.

— Proszę za mną — rzekł odźwierny.

Nie musieli wychodzić na zewnątrz; podziemny korytarz prowadził prosto do drugiej celi.

Tu znowu hrabiego opadły myśli. Pierwszym, co spostrzegł, był zegar słoneczny na ścianie, za pomocą którego ksiądz Faria obliczał czas; zaraz potem jego wzrok padł na szczątki łóżka. Na ten widok ustąpił dręczący ból — serce hrabiego przepełniło się szczerą, serdeczną wdzięcznością. Z oczu spłynęły mu dwie łzy.

— Tutaj mieszkał ksiądz wariat — odezwał się odźwierny — a tędy wchodził do niego więzień trzydzieści cztery.

I pokazał hrabiemu otwór w ścianie, którego z tej strony nie zamurowano.

— Jeden uczony poznał po kolorze kamienia, że więźniowie spotykali się przez dziesięć lat. Biedacy, ależ musieli się nudzić!

Dantès wyjął z kieszeni kilka ludwików i wsunął je w rękę temu człowiekowi, który już po raz drugi, choć go nie znał, użalił się nad nim. Odźwierny przyjął, sądząc, że to drobne; ale przy blasku pochodni przekonał się, jaką sumę otrzymał w rzeczywistości.

— Wielmożny panie, pomylił się pan.

— Jak to?

— Dał mi pan złoto.

— Wiem.

— I tyle mi pan chciał dać?

— Tak.

— I mogę je zatrzymać z czystym sumieniem?

— Tak.

Odźwierny spojrzał ze zdumieniem na Monte Christa.

— Możecie je uczciwie zatrzymać — zapewnił hrabia.

— Wielmożny panie — powiedział odźwierny, nie dowierzając jeszcze własnemu szczęściu — nie pojmuję hojności pana.

— A jednak, przyjacielu, łatwo można ją pojąć — odrzekł hrabia. — Byłem marynarzem, twoja opowieść wzruszyła mnie bardziej niż kogokolwiek innego.

— Skoro jest pan taki hojny, to dostanie pan coś za to ode mnie.

— A cóż ty mi możesz, przyjacielu, ofiarować? Muszle, wyroby ze słomy? Dziękuję ci.

— Nie, wcale nie. To coś, co ma związek z historią, którą opowiedziałem.

— Naprawdę? — wykrzyknął hrabia. — Cóż to takiego?

— Proszę posłuchać, bo było tak... Powiedziałem sobie: zawsze można coś znaleźć w celi więźnia, który tu był piętnaście lat — i zacząłem ostukiwać mury.

— Ach! — zawołał hrabia, przypominając sobie o skrytce księdza.

— Długo to trwało, aż odkryłem, że dudni coś przy wezgłowiu łóżka i w palenisku...

— Tak — rzekł Monte Christo — tak...

— Odwaliłem kamienie i znalazłem...

— Sznurową drabinkę i narzędzia? — wykrzyknął hrabia.

— Ale skąd pan wie? — zdumiał się odźwierny.

— No, tylko się domyślam. Przecież właśnie takie rzeczy znajduje się zazwyczaj w skrytkach więźniów.

— Tak, wielmożny panie: to była sznurowa drabinka i narzędzia.

— I macie to jeszcze? — zawołał Monte Christo.

— Nie, już nie. Sprzedałem to wszystko zwiedzającym, bo rzeczywiście to były ciekawe rzeczy. Ale zostało mi coś innego.

— Cóż takiego? — spytał hrabia, drżąc z niecierpliwości.

— Ta niby książka pisana na kawałkach płótna.

— Och! Została ci ta książka?

— Nie wiem, czy to książka, ale w każdym razie to mam.

— Idź po nią zaraz, mój dobry człowieku!

I dodał ciszej:

— A jeżeli to to, o czym myślę, nie pożałujesz.

— Już biegnę, wielmożny panie.

I odźwierny wybiegł. Hrabia ukląkł nabożnie przy szczątkach łóżka, z którego śmierć uczyniła dla niego ołtarz.

— O mój drugi ojcze! Ty, który mi dałeś wolność, wiedzę i bogactwo! Ty, który wiedziałeś, co dobre, a co złe, jakbyś należał do istot wyższego rzędu! Jeżeli umarli potrafią nas dosłyszeć, jeżeli tam, gdzie kochali i cierpieli, pozostaje po nich coś i unosi się w powietrzu, powiedz mi, szlachetny, najdoskonalszy człowieku, daj mi jakikolwiek znak, powiedz mi w imię tej miłości ojcowskiej, jaką do mnie żywiłeś, i w imię szacunku, jakim cię darzyłem niczym syn, czy mogłem tak uczynić? Zabierz ode mnie resztkę wątpliwości, bo jeśli nie, staną mi się wyrzutem.

Hrabia pochylił głowę i złożył ręce.

— Mam, wielmożny panie! — odezwał się ktoś.

Monte Christo zadrżał i odwrócił się. Odźwierny podawał mu pasma płótna, na których ksiądz spisał skarby swojej wiedzy. Był to rękopis dzieła o zjednoczeniu Włoch pod jednym berłem.

Hrabia porwał je chciwie i jego wzrok padł od razu na epigraf: